Bulaan ... sinungaling ..!

Media

Part of Bangon

Title: Bulaan ... sinungaling ..!
Language: Tagalog
Source: Taon I (Bilang 5) Abril 15, 1909
Year: 1909
Rights
Fulltext: 16 BANGON . . Btilaan... Sinuñgaling.. ! Sa lahat ng inga gagawi’y ito ang lag! nang kauláulayaw, sa pag-iisá, sa paglaltad, sa pananahimik, at sa lahat na ng ba gay, ay itó ang inga pangungusap na máriringig sa bibig ni Rita, ng babáeng larawan sa pagmamahal ng kapuwa niya, ng binibining iyang nagpapalit na nga ng ligaya sa bunton ng hinagpis. Jto ang babáeng masasabing larawang mistula ng pagbabatá, ng pagtitiis, ng hinagpis at lahat na ng tiisin sa buliay na ito. Anák sa baníg ng kariwasáan, bugtóng na anák ng mga magulang na labis magpalayaw, nguni’t alipin ng mga hilahil, busabus ng ltasawiang pa lad. Kaawa-awáng puso na di na nakatuklás ng ligaya....,! —Bulaan, sinungaling!... Bulaán ka! ikaw’y magdarayá!—Ito ang madalás na sabihin sa Ita lia ráp niyang binatá; nagiging pulót na sa kan yang inga lab! ang inga salitáng ito, na nakatutugnás naman sa pagdaramdám ni Gerardo, ng binatang kaulayaw na lagi ng kanyang ltaluluwá, ng kanyang panimdím, ng kanyang diwá. ••-Altó raw ay bulaan!—ang magiliw- na alo ng binatá,—baltá hindi mo mapatutunayan iyán? Ikáw ang táong, pag akó na lamang ang nagsasalita ay kungsaan nároon angpaniniwalá mo.... —Oo nga, at marahil ay kung saan lumilipád—ang pabiróng sagót ni Rita. — Ikáw ang kaliit na malungkót ay nakatawa rin, hindi ka marunong magtapát sa akin, ang lahat ay inalilihim mo, ang lahat ay iyong ikinukublí, ikay dáinot mo....... ! — Hindi alto maramot, Gerardo, ang ibig ko lamang ay yamang inianák akó sa pagtitiís ay sarilinin ko na lamang ang lahat ng ito. Sarilinin na, sapagka’t káya ko pa naman. Huwag ka nang mabalisa, at parahin mong alto’y walang anomang kinálaman sa iyo, parahin mong hindi ko natatalós ang lahat mong gawá, ipalagay mong hindi ko nákikita ang mga baga y na sukat mong ipangilag, at sa wakás ay maaaring ang lahat ng lihim mong mga kilos ay ipákita na sa akin, at laán naman akó sa pagatím ng mga kapaitan ng aking palad. Ah Ge rardo... hindi ko inakala kaylan man, na, sa pagka’t alto’y lagi sa baliay, ay hindi makakatuklás ng iyong mga gawang sa alti’y ikinu kublí... hindi ko inisip na ikáw sa iyong Ita la gayan ay magpakasirá sa isang pangaltó, hindi ko altalaing ikáw ay kapitan ng mga salitáng: Bulaán... Sinungaling.........” Sukat na, aking Rita, totoóng masakít ang mga tudlá mong iyan, hindi ko na 'matiís ang mga paratang mo, ang iyong hinalá, na ma rahil ay dulot lamang ng masasamáng balita. ¿Lambingmo lamang kayá iyan sa iyong...? — Hin di na naipagpatuloy ang salitá dahil sa biglang pagsagót ng binibini, na wari‘y nahulaán na ang ibig sabihin ng binatá. Hindi lambing, hindi, Gerardo; alam ltong ’ walá pa altong karapatán ukol diyan; hindi rin pagpapasakit, sapagca‘t ang damdamin mo‘y damdamin ko rin. Walá akong ginagawá kungdi ang magsabi ng katotohanan, walá akong sinasabi ltungdi ang mga katotohanang namamalas ko... Na ano?—ang madaling saló ng binatá. Na ikáw ay bulaán, sinungaling, walang isang salitá, hindi marunong magpahalagá sa pangaltó, waláng... hindi ko na sasabihft baka wikain mo na lamang na paguusap nati‘y wala na altong nasasabi sa iyo kungdi pawáng ltaululán. Sandaling kapwa di umimilt, isa may hindi nagsasalitá; sandaling naghari ang pagkapipi sa dalawang anák ng diyos Pag-ibig. —Isang paliwanag, aking Rita, ang ltailangan ko ukol diyan. Kailangan ko ang tapat sa lalong pagtatapat, at kung lumabás na alto‘y tunay ngang maysala, tatangapin ko ang lahat ng iparurusa mo sa akin. Hindi ltuinibó si Rita. Tumungó, at tila iniisip ang mga paliwanag na nasang máringing ni Gerardo, ng kanyang inibig, ng kanyang pinaglagaltan ng isang pangaltó, ng pangaltóng hanggang sa mga sandaling yao‘y hindi pa linilimot at kaylanma‘y hindi lilimutin. Pagltatapos ngilang sandal i, ay nagsalitá ang bi nibining boong pagtatapat, nguni’t ang ltamay ay parang tinggá hindi sa takot, kungdi dahil sa mga katotohanang iningat-ingatan at sa mga oras na yao’y ipahahayag upang walang másabi ang mapaghinalang si Gerardo, si Gerardong nagpaparatang pang si Rita ang may sala. —Paltinggan mo—ani Rita—¿Naaala-ala mo pa ba ang pangaltó mong altó lamang ang iyong iniibig at minamahál, na kaylan nía’y di mo alto malilimot at ikáw ay aking akin laming? ¿Naaala-ala mo pa nga ba ó aalalahanin ang mga iyón ! Nanalig akó, hindi sa tamís lamang ng iyong mga pangungusap, ltundi dahil naman sa pañi ni walang ang aking minamahal na Gerardo’y hindi magpapakasirá sa pangaltó, sapagka’t umasa altong may-iisang pangungusap ka... Nguni’t, laltíng pagkabigó! Ang paniniwalá ko palang ikáw ay aking akin lamang, ay isang pangarap, isang pagasang iltapaparoól ng aking pag-ibig. Hindi katá sinisisi, at hindi ngá, sapagka’t ayoltong magdáramdam ka ng dahil lamang sa akin. Ibig ltong hangga’t mangyayari’y madulutan katá ng pawang ikaaaliw at huwag ng ipagkakasákit. Ibig kong kaylan ma’y mákita kang masayá, walang baliid ng lumbáy, walang baltás ng pighatí. sa madaling sabi’y lubós na mal igaya. Saglít na tumigil ng pagsasalitá si Rita; mí nalas ang ltaharáp niya,. tiningnán ang ayos ng ltaniyang iniibig kung nagdaramdain dahil sa pagtatapat na iyon. Si Gerardo‘y nakatungó, ang puso‘y waring tumatahíp, sanhi kaipala sa mga sumbát ng ltinaltasi. — Ipagpatuloy mo ani Gerardo. —Altó‘y walá ng gaanong masasabi, mal iban sa ipabatid sa iyóng mamalagi ka na. lamang sa iisá, ang ¡isang pagibig mo,y huwag ng BANC ION. . . 17 bahaginin pa sa niara mi. Manghinayang ka sa iyong paglingap. i\ko‘y Hindi na nagaantay na mahalfn .mo pa, di ko na inaasahan ang iyong mga pangakó, hindi ko na aalalahanin ang lahat ng ligayang idinulot mo ng unang panahon ng iyong pagsuyo, at hindi ko na rin gúgunitaín ang mga balakid na aking dinanas dahil sa iyo. Oo, hindi na nga, Gerardo. Yamang naipagtapat ko na ang lahat, ay malaya ka sa lahat ng bagay. May ganap ka nang kapangyarihan sa bawa‘t iyong loobfn. Hindi ka na magpa pagod ng pagtatanong bago gawin ang anomang bagay, wala na, at Alapat ka nang magsayá. Pagkatapos ng mga hiding salitang ito ni Rita, ay isang marahang daing ni Gerardo ang naringig: —Rita,... dahil sa iyó... ang aking... ikapaparoól...! At biglang tumakas ang diwa ni Ge rardo, sa ha rap ng kaniyang kasi. Si Rita, sapagka't kaylan ma’y mahalagá sa kanya ang pangako, at sapagka‘t mahál sa kanya si Gerardo, ay bangkay din ng mga san daling iyon. Dito n at upad ang inga pángakuan ng dalawang pusong nagibigan ng di kakaunting pa nahon, dito natunayan ni Rita ang pagmamahal ni Gerardo, na Hindi pinaniwalaan dahil sa masamang balitang tinanggap, at dito pa minsang naringig ang mga salitang: —Rita, ikáw at tanging ikáw lamang ang poon ng aking pag-ibig. Ikáw at tanging ikáw lamang ang mahal sa akin, na Hindi mo pinaniwalaang mahabang panahon. Paalam na akó...! Isang piping balita ang tinanggap ko ng gabing sumunód sa ganitong pangyayari, isang pi ping alingawngaw, na labis kong tinakhán, sapagka’t nagbulóng sa akin ng: “Ganito rin sii/a’t ikaw”. Taga-ULAP. A Great Problem of the Philippines Mr. Chairman, Members of the faculty, ladies and gentlemen: I must confess that I do not assume this duty given to me without feelings, both of pleasure and of dread; pleasure because I recognize the honor that the faculty bestowed upon me when it chose me to speak in these exercises, and dread at being compelled to face an audience such as this, every one of whom could teach me, and before whom, I should prefer to be silent. But much as I would rather give up the few minutes that I shall speak to whose, who are more able to instruct you, custom has made it unwise that I should do so. The choosing of a subject of general interest to an audience of this character is no easy task but after spending quite of good deal of effort, I have selected the subject that appears on the program—“A Great Problem of the Philippines.” I believe that when you hear me speak of a great Philippine problem, you have not the slightest idea as to which one I mean, for there are many. For example, there is that too cons tantly present problem of independence. Another one is that question as to when the big mass of the Filipinos will be educated, and there are still other problems which I shall not ehdeavor to name; for if I should but name them, they would take me all this hour. It is enough for me to speak of only one. Th) •ee hundred years ago, the agricultural conditions of the Philippines could have been said to be in a discouraging state. There were but few Filipino farmers who were very ineffi cient. The country was importing rice, her prin cipal food, and the greatest part of the land lay idle. Today these same conditions still exist and the question arises, when will all of them be changed. In another words, when will the Philippines be able to support herself with her principal bread; when shall we have Filipino farmers who really know how to treat the soil and plants; and lastly when will the vast area of our land lying incultivated, be of use to us. In the effort of curing this unhealthy state of our country, you perhaps have heard thdUa same subjects talked about, both privately and publi cly, and discussed in newspapers and magazi nes. Every day almost, plans and suggestions are being offered to the people for them to follow in bringing about better conditions; but I am sorry to say that the schemes -presented do not draw the people from their indifference, and consequently no changes take place. This fault of neglect is a fault not only of a certain class of Filipinos, but of all. Filipinos both educated and uneducated, students and not students are all to be blained. For instance, you will find our best educated brothers devot ing almost all their time to politics, a fact that has a blighting effect upon our country. It is in politics that they seek their fortune, and thus “draw away from the fields to take a humble, a very humble part in the campaigin, the men who would otherwise be be contentedly plowing the soil, or reaping the haXibst.” Among the students, you will find the tendency to be the same. Ask many of them what course they want to follow, and you will get a very discouraging answer. They will tell you that they want to become magistrates, lawyers, and politicians but seldom will you hear any of them say that he want to become a farmer. We may say then in just a few words that the plan which the educated Filipinos seem to desire to follow is that plan of living at public expense. As to whether this plan is good for our ¡country or not, I leave you to judge. Then among the rich Filipinos, you will seldom hear of any of them investigating large sums of money is agricultural business. Although the raising of the different kinds of