Ang Tala sa nayon

Media

Part of Ilang-Ilang

Title: Ang Tala sa nayon
Language: Tagalog
Year: 1945
Rights
Fulltext: Sa nayon ng Tatlong Niyog ay walling hindi nakakakilala kay Didang. Siyii ang tala ng nayon, siyii ang malimit mamatnu. bay sa mga pagdiriwang at kasayahan, siyii ang lagi na lamang nangunguna sa pangkiit ng mga dalagang tumiitanggiip sa mga panauhing pinuno buhat sa kabayanan na dumiidalaw roon paminsan-minsan. Nakapagbibigiiy-puri sa nayon ng Tatlong Niyog arig kagandahan ni Didang. Kung may pag. sasayii sa kabayanan ay malimit na siyii ang pinagsiisadya upang dumalo lamang at nang mabigyiin ng buhay ang pagdiriwang. Sa mga pagtitipon, ang kaniyiing pagdalo ay sapiit · nang sanhi upang magkagulo ang mga binata, maging sa nayon o sa bayan. siyiing pagnanais na tandaan pa wala ang kabiyak ng puso. Hin- nor at si Didang-nang ang un4'y -kung hindi nlya niikatagpo si di. Kailangang si Kanor ay ma- dwnalaw sapagka't hindi maka. Didang sa isiing pagdiriwang sa kip.ag-isang dibdib sa isang dala- tiis sa pangungulila at pagkabakaarawan ng patron ng kanilang gang taga.Tatlong Niyog-at ang got· sa sariling tahanan, sa dam. nayon. At si Kanor na maluwat nang nahirati ang mga, matii Sa nagtitimpalakang dilag sa siyudad, ay waring nabigla at nagulumihanan, napuno ng pagtataka, nang miikita niyii si Didang sa kapilya sa unang pagsimbli niya roon. Ka:niyang sinundiin ng tingin si Didang, nguni't hindi siya nagpahalatang s1ya'y naaakit sa kaniyang tagliiy na kagandahan, bagama't siyang totoo. Karaniwang-karaniwan ang pagkakapu~od ng buhok, walling kulay na ::irtipisyal ang mga pisngi, hindi ahit ang kilay, ang bistidong suot dalagang iyan ay dapat na ma- pa ng dalaga. ging si Didang. Ito ang naiisip Nang umagang yaon ay naglani Kabisang Tano simula pa nang laba si Didang at di niya akalabumalik si Kanor sa kaniliing na- ing darating sa ganoong sandali yon. si Kanor. Patakbo siyang nagN agbigay ng handaan si Kabi- tungo sa kaniliing silid. Sinalusang Tano sa kaniyang mariwa- bong si Kanor ng ama ni Didang sang tahanan. At sa pagkakB- at siya'y pinatuloy. Nagkum~s taong ito ay dumalo si Didang- tahan ang dalawang lalaki. Nabagama't ayaw niya, sa dahilang wika ni Kanor na napakatahimik bakii isipin ng kaniyiing mga ka- nga palii dito sa nayon, hindi kadalaga na nananabik siyang ma- tulad sa Maynila na napakagulo. kakilala ng anak ni Kabisang Ta- Baka namiin kayo'y mainip dito, ......... ~ ang paalala naman ng amii ni Di:.:;:.::·;{::·.:: .• :·.~.. dang. Hindi po naman marahil, ' .•. ,..... '" . K P l ' k • .; .. : ·;: .. ·~t-~· .•. ·· ang tugon m anor. a agay o :::·::.:,:., • ··•· .:(;.:::.: po ay mawiwili ako dito, ang dag. . t:. .. :_ .... ~ .. ;!! ~:~.~':....:...,. ng ala Bagama't marami ang nagniinasang -makamtiin ang kaniyiing puso, ay nakapagtiitakii kung bakit walling makapaglakiis-loob na magpahayag ng pag.ibig kay Di. dang. . Hindi sa mapagmalaki si Didang, sapagkii't ang totoo ay niipakatamis ng kaniyiing ugali; magifiw makiharap at makipag. usap sa bala na. Kung gaano kagandii ng kaniyiing anyo ay ga- ay maluwiig na maluwiig sa ka- no na kariirating pa lamang buyon din ang kaniyiing kalooban. tawiin-iyan ang unang pagkii- hat- sa Maynila. Nguni't mapili · Nguni't nagkakiiisa ang pala- kita ni Kanor kay Didang. Ngu- ang anyaya ng tininti ng nayon, gay na ang lalaking nararapat ni't anong ganda, ang hanga ka- at ang mga magulang ni Didang umangkin sa puso ni Didang ay pagdaka ni Kanor. Sa buong iti- na rin ang siyang nag-atas sa isang lalaking may maraming nagiil ng misa ay hindi miiwag. kaniya. katangian, isiing nakapag-aral ·at lit sa kaniyiing alaala ang Iara- -Baka namiin sumama ang mari~asa, isiing makapagdudulot wan ni Didang, nguni't hindi siyii loob ni Kabisang Tano--ang wika sa kaniyii ng kaligayahang maii- nagpahalata kay Kabisang Tano, pa ng amii ni Didang. ar( ·myang na1sm. At ang ba- 'na kasama niyii sa pagsimbii, na -At ang isa pa-ang dugtong wa't binata sa nayon ay nakatii. naliligalig ang kaniyiing kaloo- namiin ng kaniyang inii-baka sa- diig pa na waring idinidiin. Niitalos ng sari-sariling kakula- ban, na siyii'y natigatig sa ka- bihing nagmamalaki ka, Didang. saan po ba si Didang? ang habol ngan: sa palagiiy nilii ay alangan · gandahan ni Didang-sapagka't Lalong pinamulahan ng mukha ni Kanor na k8.kabii-kabii ang siliing lahat kay Didang, at sa hindi ba siyii galing sa lunsod na si Didang nang sa hapag na ini- dibdib sa' pangangamb&.ng bakii gayo'y mananatili na lamang na niipakarami ng mga dalagang hi- handa ay maupo na. Doon pa wala roon. humahanga sila nang palihim, git na maganda, mayaman at m~g- naman siya pinaluklok sa kalapit Tinawag ng ama si Didang sa buhat sa malayo. aral kaysa kay Didang? ni Kanor. · · silid. Yaon palii namii'y nakaAng ganitong kalagayan ay Datapwa, kung hinahangad -Talaga yatang isinusubo ako 'pagpalit na ng damit at nakapagmatatagaliin sana bago mag-iba man niyiing umiwas na makilala -ang sabi naman ni Kanor sa ayus-ayos na, kaya nang lumabas kung Mndi dumating si Kanor~ si Didang ay hindi pala naman kaniyang sarili, at hindi halos ay niipakagandiing pagmalasin. ang kaisa-isang anak ng tininti · nababatid ni Kanor ang iniisip makatingin sa kaniyang kalapit Napatayo si Kanor sa pagpasok sa nayon na si Kabisang Tano. Si ng kaniyiing ama. May matanda na ang kagandaha'y hindi- maa- ni Didang. Sumikdo ang kaniKanor ay nag-aaral sa Maynila, nang paniniwala si Kabisang Ta- aring di . pansinin. Ayaw siyang yang dibdib sa pagkakamalas na rigimi't nang sumiklab ang dig. no na ang nlirarapat maging magpahalata sa dalaga na sa muli sa kaakit-akit na anyo ng maan. ay napilitang huminto at asawa ni Kanor ay isang tubo mga sandaling iyon ay nlibuhuyo dalaga at noon pa'y na~i~ak umuwi sa sariilng nayon na ma. sa kanilling nayon-sapagkli't na ang kaniyling kalooban sa niyang siyli'y lubhang magigmg layo sa kabihasnan at hindi abot ang mga dalaga sa Tatlong Niyog paghanga kay Didang at nlira. malungkot sa habang panahon ng labanlin~ · ay subok na sa kasipagan, sa ka- ramdamlin niyling may surnisibol kung ang puso noon ay hindi niya Ni hindi nlikikilala ni Kanor linisan, sa kapurihlin at sa kata- na damdamin sa kaniyling puso makakamtlin. ang itinuturing na pinakamagan-· patan. Hindi niya nais mlikitang na noon lamang niya nadarama. -Mabuti po naman at nakita dang dalaga sa nayon ng Tatlong mag-uuwi si Kanor ng isling da- N ahuhulaan na niya sa kaniyang ninyo ang aming tlihanan. Sulok Niyog. Paano'y musmos pa siya · lagang taga-Maynila na di ma- sarili na ang kaniyling ama ay na sulok itong sa amin,-ang buay pinapunta na ni Kabisang Ta- runong gumawa · sa pamamahay, hulog na hulog ang loob kay Di- kas ni Didang. . . no si Kanor i:;a Maynila sa isa ·walling inliatupag kundi ang ma- dang at nahihiwatigan niyang di- -Pag hinahanap. po ay hm~i niyang amain ··at doon pinapag. paganda ang sarili at maingatan Lo siya ipinupulok, at nawika na maaaring mawala. At kahit aral. · Maaaring noong mallliit ang ano mang gandling tinatag- lamang niyling ang kaniyiing ama anong layo ay tiylik na mararapa sila ay nakikita ni Kanor si l!iy, at pagkatapos ay makiki- palli ay mabuting pipili. ting. Hindi ko ha kayo naabala Didang, nguni't ito 'y · ·hindi' na · pagtalamitam pa sa ibling lalali:i · Nakaralin ang mga tatlong sa inyong gliwain? niyii natatandaan at wala naman kung walang magawa at kung araw bago nagkitang muli si Ka- -Aha, ti1'iiai po. Kayo nga 10 IL'ANG-ILANG Nobyembre 10, 1945 ang aking inaalala, marahil ay napagod pa kayo sa pagpunta rito. -Wala pong halaga kung ako ma'y mapagod, sapagka't makita ko lamang kayo ay nawawala nang lah8.t iyon-at pinakatitigan si Didang. Hindi nakaimik si Didang; namula siya nang bahagya. Tila may ibig nang sabihin, ang sa sarili ay naisip niya. Mahihirapan siya, ang wika pa rin sa sarili. lbinaling ang kaniyang pa.: ningin sa mga bulaklak na nasa tapat ng durungawan. -Ang digmaan po pala ay may magaling na nagagawa--ang wika ni Kanor. -Bakit po? Hindi po ba napakasama ng digmaan na nakamaSa mang marahil ang pangyayaring nay na nasabi ni Kanor. yak na pakinabang na naidudulot hindi nakaabot sa mataas na pa- Si Didang ay hindi na maka- sa akin kundi ang maging dayuaralan. Nguni't ano namang ha- ngiti. Siya ang wari'y namutla, ban sa sariling nayon at sa mga laga ng karunungan kung iyon ay samantala namang pinamumula- pang-araw-araw na gawain sa tahindi makapagpapabuti sa ugali? han ng mukha si Kanor. Hindi hanan, upang malaman mong Mabuti pa ang isang mangmang umiimik si Didang na ibinaling ikaw'y tunay kong iniibig. Oo na maganda ang loob kaysa isling ang tingin sa labas ng durunga- nga't nakaririwasa ako sa buhay, marunong nga'y !aging pabalak- wan. At waring hindi na muling. nguni't magiging sagwil ba iyon yot ang gawa at iniisip. magsasalit11. pa, kaya muling na- sa aking pag-ibig'? Hindi ka ba Sa .kabilang dako naman ay si- ngusap si Kanor. makikihati sa ano mang biyayang nusuri rin ni Didang ang katau- -Nagagalit ka ha, Didang? maaaring 1Ilatamo sa mga iyon? han ni Kanor. Ang isang kaib- Matagal bago nakasagot ang Kt~ng nais mo'y mamumuhay tayo Mn ni Kanor sa ibang binata sa nang sarili-hindi ako hibingi ng nayon ay ang di pagkakimi nito .. ~.~.·.·:.:· •.· tulong ng aking mga magulang. -na dala marahil ng kaniyang Mamumuhay tayo ng dukha'pakikihalubilo. sa maraming tao kung siyang makapagpapagaan sa siyudad~ Nguni't kahit may • ·: ;;:~·~:·. :·: sa iyong pusO-ang paliwanag ni ;:~~.;; !:O"f:.,:~:! '::ti::u~:; .' ;7.~{:·>·~ ~ · Kan';;indi iyon ang ibig kong ,._ ::;:~,. ''h!:f·:,::.!:~,~·",:;: ,~;j;~!f ~t.?:=.~g)\,. ~::~:d ·::~~;,:;~::~:~t'.~~ ayon pagka't maaaring ikahiya mo Iamang ako sa harap ng_ iyong 1Ilga kaibigan. -Mga kaibigan ! Kung· nalalaman 1IlO lamang na sa siyudad, ang mga kaibigan ko'y naging kaibigan ko lamang dahil sa salapi. Nguni't ang mga kaibigan ko dito sa nayon ay kaiba, sila'y mga tunay na kaibigang hindi magmatay ng maraming tao? pitagang makipag-usap sa mata- dalaga. babago ng palagay sa akin at Ia-Totoo po iyo'n. Nguni't kung tanda. Hindi maharot na gaya. -Hindi naman,-ang kaniyang lo pa akong papupurthan sapaghindi dahil sa pagsiklab ng dig- ng naririnig niyang gawi ng ma- mahinang tugon.-Nguni't ikaw'y ka't ang pinagha:ndugan ~ ng maan ay hindi ko sana kayo mi- raming binata sa Maynila. nagkakamali, sapagka't ako'y bin. kilala. Sa isang pagdalaw ni Kanor di nababagay sa iyo,-ang ka- . pag-ibig ay isang babaing maipagmamalaki at magiging biyas -Mabuti po ba iyon ?-at lihim kay Didang ay ipinasiya niyang niyang dugtong na di makatingin ' · · .D'd ' d I G · sa m'ukha n1· Kanor. ng aking tahanan. na napangiti SI I ang. magtapat na sa a aga. aya ng ---:-Lubhang mataas ang pagpa-Labis-labis na pinasasalama- dati'y nagkaharap sila sa tabf ng -Huwag ka sanang magsalita pahalaga mo sa akin. tan ko ang pangyayaring ito. durungawan na malayang pina- ng ganyan, Didang-ang tugon ni · ....:.:s·apagka't siya lamang naraKung bindi ako nagtungo rito at pasok ng hanging nagbububat sa Kanor.-Xung ikaw'y hindi naba- rapat tanggapin mo, ·Didang. bin.di ko kayo nakilala, sana ay bukid. · bagay sa akin ay bindi mo na sa. Hindi napasagot ni Kanor si walling maaaring- pag-ukulan ang -M8l'ahil ay alam mo na ang na narinig sa aking mga labing Didang Pag-aaralan pa raw aking buhay, sana ay :wala nga- sasabihin ko sa iyo ngayon, Di- kita'y iniibig at hindi mo na sana· · · I ' k' d "k h · 'k'k't halos . . muna. Titimba11ging mab•1h ang yong magigmg aman ang a mg ang-ang· WI ang mara an m ma I I a araw-araw ang .k .. · . . . A . , k' kb . t~ amya'1g magigm~ uasir•. t si mga pangarap. Didang, bindi Kanor pagkatapos tingnan ng a mg pagmurnu a sa Iyong ,._. K · ·. • . h Ak , anor ay t~muwI na wala pa i·mg mo kaya ikagalit kung may hili- Hang sandali ang mga bulaklak anan. o pa nga ang nanga- k t' k ., . . . ngin ako sa iyo ngayon? sa halamanan sa paligid. ngamba na baka maging .alangan': a I_Y~ an,_ ngum t naslSlyahan s:1; -Bakit po ako magagalit? -Manghuhula bit ako?-ang sa iyo. Sapagka't ikaw'y isang rangy~yarI?g sa wakas ay. napa-. Wala naman kayong sinasabing tudyo ni Didang. mipakabuting babai, Didang, 'at ayal ,rm mya a~g damdammg sa S. 1 k't'' 'k' k ,, . , 1 1 k" I' mu at mula pay bumabagabag masama. _ Imu a pa nang I a y ma I- a ~ nam~ y Isang a. a m_g w~ ang . ~a kaniyan uso. N a on 8 ..., -Did~ng, alisin na sana natin lala sa bandaan sa aniing taha- ma1pangangako sa 1yo kund1 ang· · ·· .. 1... g P . D'~ Y " ang pagpupupuan. Ituring mong nan ay bumuko sa aking puso si k a pi n g madulutan ka ng nas~ ,,imay . na m 1 ang ang ako'y .isa nang mataglil na kaki- ang isang damdaming maluwat lahat ng makakaya, at isang pag- k,:1~Iyang kahgayahan. . Kung malala' kung hI 'nd1' nama'n 1'kasa•a- k k' 'k' k' M 'b' k ·1 ' b' d' ' sismag lamang sa kamyang puso ~ o na ngayong m1 1m Im. a- 1 1g na aI anma y m I maaa- · t . kit ng iyong loob. tagal kong pinag-araiang kuyu- ring magmaliw habang ako'y na. ang unay na nadarama ~I ~a-Kayo ang masusunod, eh, min iyon sa pangambang baka bubuhay. n~rn~% wal~ng d~ararapat ipasiya ikaw ang masusunod. mo ipagdamdam ang aking nada- -Nguni't · kami'y dukha la. s~ K 1 ang un 1 ang tanggapin. -Ayan!-at napangiti si Ka- rama sa labat ng sandali. Nguni't mang. Hindi an~kop para sa SI anor. nor. Pakiramdam niya'y naka- batid mong mahirap paglabanan isang katulad mong nakapag-aral Lumipas1pa ang maraming mga lagpas na siya sa isang napaka- ang iniuutos ng puso, hindi ba; at nakaririwasa sa bunay, araw. Sa m~limit 1;1a pagdalaw taas na balakid. Didang? -Huwag mo sanang pap!lgdu- ni Kanor kay Didang ay di pa rin Makalipas pa ang Hang pagda- -Aywan ko. Wala pang ini- guin ang aking puso, Didang. niya matamu-ta.mo ang kasagulaw na ang layo'y mahuli ang ni- uutos ang aking puso--nakatawa Kung maaari lamang ay itatak- tan ng dalaga .. Wari nga bang loloob ni Didang, ay napagkilala pa ng bahagya si Didang. wil ko ngayon ang lahat kong · siya'y "isinasabit sa balag ng ni Kanor na talagang si Didang -Iniibig kita !-ang' banay-ba- napag-aralang wala namang ti- alinlangan." Bagama't _nakikita ay isang kapuri-puring dalaga. ni Kanor na walang lumiligaw na Marunong sa tahanan, mabait, K t N · iba pa kay Dfdang, sa dahilang magiliw makipag-usap. Wala si- UWen 0 I marahil ay ba.tid na ng buong nayang maipipintas-matangi na Ia- ERNESTO RICAFORT (Nasa pahina 19 ang karugtong) Nobyembre 10, 1945 lLANG-ILANG 11 Labi ••• (Kangf.ong ng nasa pahina 8j wan .... Nakita niyang ang Buwan ay higit na maganda sa gitna ng ilog-ang pinilakang tilamsik nito'y binasag mantling kristal sa gagalaw-galaw na tubig. At samantalang pinagmamalas niya ang Buwan sa tubig ay muli niyang naalaala an gtanging kagandahan sa kanyang buhay-ang bahaging yaon ng dalawang matatanda sa ibayo ng dagat, ng puting paaralan, ni Ido at ng buhangin sa baybayin. Ang Buwang ito'y nununghay rin sa dalawang matatanda, ang kanyang naisip. Sa malayong Misamis. At marahil .... marahil sila ma'y nakatitig din sa liwanag na iyon sa mga sandaling ito, at nagtatanong sa kanyang kinaroroonan. Ang liwanag na iyo'y tumatanglaw rin sa labi ng puting alapaap at sa buhangin ng baybay-dagat. Nguni't si. ... Ido? Sa kanyang mata'y kumislap ang ilaw ng bagong pag-asa. Dito sa lunsod, iiwan niya ang maiitim na anino ng mga guho, nguni't hindi ang mabining liwanag ng Buwan. !yon ay dadalhin niya sa Misamis, ang karilagang iyon · na nakapagpapaalala ng tanging kagandahan sa kanyang buhay. Kung gabi, titingala lamang siya ·at doo'y muli niyang makikita ang kaliwanagang ito. Doon sa sinapupunan ng lupang sinilangan, mapagpalang katulad ng sa isang ina, lilimutin niya ang mga alaalang iniwan ng digmaan, ang tnga sugat at kirot niyon, ang niga guho't kapangitan niyon. · .Iiwan niya 'sa lunsod ang lahat ng labi at ang mga alaala nito. At kung siya'y makalimot na, marahil, mula sa karurukan, ang alaala ni Ido ay mananaog at siya'y paghahanapin sa pook ng tipanan. At, marahil din, doon ay matatagpuan niya ang isang bagong kahulugan ng Buhay. - C O > - Ang Tala ••• (Karugtong ng nasa pakitta 11} yon ang kaniyang mga layunin, ay . hindi pa rin madalumat ni K~nor ang pagkabalam ng pasiya ni Didang. Kung sa bagay ay naiisip ni Kanor na habang tuma tagal ay lalong mabuti sa kaniyang layunin, sapagka't nanj1;angahulugang pfoag-aaral.fln . pa .at a111g pasiya ay malamang na mabuti para sa kaniya. Kung talaga bang walang kagustu-gusto si Didang sa kaniya ay maluwat na sanang tinu,gon siya ng hindi. (TATAPUSIN) Nobyembre 10, 1945 IBO NG ~~- W ALANG·---PVG AD Tulambuhay ni Inigo Ed. Regalado IV Takip-silim noon; pauwi si Senday, may sunong na batya, galing sa bantilan, siya'y nag-iisa, lakad a11 .m~rahang tila s-inasadya at may hinihintay. Nasisyahan wari ang at•ing dalaga't habang lumalakad ay umaawit pa, ang lahat ng bagay ay di alumar1;a't ang nasa gunita'y tamis ng pagsinta. Hindi nga nalao't ang binatang g_iliw humihingal halos sa kanyang pagdaf!i,ng. . 'l" _ -"Ano't ngayon ka lang, saan ka nanggalinq. - ang tanong ni Senf.lay na may-halong lambing. .,_"Ako'y naantala sa mpa tala,mpcu"sagoi ng binata na maJ!-suklin_g suJ,114p, · _ .. kaya't ang nangyari sa akitig pag!?'kad parang hinakabol ang takbo ng oras. Pagkawika nito'y kinuha ni Senon ang isang balutang n~a batyang sunon{J at ang sinab·~ pa:-"Ako ay katulong ,, ng mamahalin ko sa habang panahon. Lalo nang humina ang lakad ni Senday · at tila ayaw pang dumat~nq ng .bahay katulad ay lupang sa pagiging tigang ay halos sakmalin ang patak ng ulan. Talagcing ang pusong .taos ~<!' pag-i~ig hindi nabubusog sa sandaling_ tiPtg; . . kaya lang masyahan ang tapat na ~i~dib ay kunn nasa piling ang laman ng isip. Ang bawa't bitiwang mga pangungusap ng dalawang gapos ng suyuang tapat ay parang talulot ng isang bulaklak . na may-bango kahi't sa lupa'y malaglag. Sa lagay na yao'y jdaming kakilala, ang nadaraanang h~n_di alu'f!"ana/ kahi't umeehem ang isa at isa lingunin ma'y ayaw naman ng dalawa. N angingiti lamang sila ng 'J!al~him _ kahi't anong lakas ng mpa pagtikh'tf!'/ -. paanong di gayo'y lambing ng pagtpliw _ ang sumasapupo sa puso't f],amdamin. Minsan pang binuhol ng muty'!ng si Senday ang tali ng sump«, na sad yang m.at~bay: -''Sa ngalan ng aking inang minamahal, ang puso ko'y iya hanggang kamatayan." (Nasa pahina 20 ang karugtimg) I L A N .G - I L A N G Barung-Barong ..• (Karugtong ng nasa pahina 7) wan ng kanyang bahay na sa loob ng maraming taon ay siyang mapayapang tanggulan nila sa ka~i kasan. s·a sandaling ito'y naramdaman niya ang hapdi ng gunita. Sapagka't kasamang tinangay ng usok sa mataas na kalawakan ang lahat ng iningatan niyang magagandang alalahanin ng tahanang yaon. Ang katiyakan sa pagk~bi go ay hindi na malilinlang ng magandang pag-asa. Ganap na ang katotohanang naglaho sa gusaling yaon ang katuparan ng isang pangarap. Tunay na hindi na manunumbalik ang mga alaala roon, an:g Iakas ng diwang namugacl at nagbinhi ng isang kaligayahan sa bawa't bahagi ng magandang tahanan nila. _ Si Fidel ay tinawag ng kanyang mga anak sa loob ng barung-barong. Sa dating hapag na ang isang panig ay ginalusan ng tingga ang kanyang mga hinlog ay . magkakaharap na kumakain. -.:.Ang tinapay at kending ito ay ipinamudmod sa mga tao -masayang sabi ni Mercedes at idinugtong -paano ngayon ang ating bahay, nasira? ~Htiwag ninyong asahan ang pagbabalik ng k~~apon -nasabi sa sarili ni Fidel liabang siya"y kumakain. Tiningnan ang kanyang bunso at ang bulong pa -bagong diWa, bagong simulain at bagong sigla ang kailangan ngayon ng bayan ... -Magsimula tayo sa barungbarong na ito, -ang siyang narinig ng kanyang mga anak. WAKAS --CO>--SA AMiii MIA KATULOll AT MAMBABASA Buong galang na ipinagbibigay. ·a lam namin sa · lahat ng katulong na ang paglaiathala sa mga ak. dang amin,~ tinatanggap ay pi. n·ag.uuna-una lamang mun~ sa ugayon dahil sa kakulanga.n ng pitak. ~pinagbibigay.alam din :iaman n!l kam:'i di nagsasauli ng orihinal_ h1mabas man o hindi ang · alinmang akda. A11g susunod na bilang nibng ILANG-ILANG ay magiging d .. pangkaraniwan palibhasa'y mape .. p~taon sa ika-iO taon · ng pagkatatag ng ating ~.falasariling P:i . mahalaan Di.pangkaraniwang mga babaaahin din ang tataglayin ng bil,mg r.a iyan at isa na'y ang "Mlirch cf Death" na ikinnsawi ng maram1 nating kapaf.;d ii.a naic '.:than sa Bataan. 19