Ang "Papel-de-hapon"

Media

Part of Ilang-Ilang

Title: Ang "Papel-de-hapon"
Language: Tagalog
Year: 1945
Rights
Fulltext: PAPEL-DE· HAPON Ni LOPE K. SANTOS anir kanyang mga pangangaila- tubos at mabawi sa Hapon ang Pi - ngang sarili. Ang katuturan nito l.ipinas, ay pangako ng isang da. ay isang "pagsasarili ng Pilipinas kila at marangal Ii.a bansang may na walang sariling kapangyarihan kakayahang tumupad sa kanyang: sa pananalavi". · salita. Ang gayong pag-asa a:v (KARUGTONG) Ang dalawang daang angaw na may kakambal na pananalig na. 2. Kung paano matutub6s ng Samantalang may digmaan ay pa. Yen, na ipinagpapaluwal sa Cen- pagkatalo ng Hapon, ito'y may ka. Central Bank of the Philippine~ munuang.hukbo lamang ang ma- tral Bank upang puhunanin, laha. tungkulang magbayad-pinsala sa ang mga ("papel-de-hapon") Mili- kap,-gpapasiya tungkol sa halaga tin man ay kulang pa ring ipanu- Pilipinas, at panagutan ang rnga tary Notes na ipinakalat'dito hang- at bilang ng tin.urang salaping iki- bos o ipalit sa noo'y may libo na salaping-papel na ginamit at ipi. gang mapalitan ng mga bago't sa- nalat at ikinakalat pa sa Pilipinas. yatang angaw na Pisong papel-de. nagamit ng hukbong hapones sa riling papel. Ang kapangyarihan ng Hukbo, hapong lumilibot sa buong Pilipinas pagpapatatag ng kanyang ka3. Kung ang Central Bank of habang may digmaan, ay tangi at At ang mga bagong maipalalabas pangyarihan dito. Samakatwid, the Philippines ay kikilalanan ng .iranap sa bagay na ito. Nasa-la0 pa ng HUkbong Imperyal? ... Sa ang mga papel.de-hapong ayaw ni. kapangyarihan upang siyang ma- eav at lakad ng digmaan an1f ilea- bagay na ito lamang, ang kabuha- yang panagutan, ni takdaan, ni ging batayan at pamunuan ng tataas o ikabababa ng uri at ha. yan ng Central Bank at ang pa- tumbasan ng tunay niyang salapi, Bank of Taiwan, at ng mga iba laga ng mga "military notes", ka- ngangailangan sa kanya ng "Re. ay sl].pihtan nang paninindigan pang palagakang-salaping hapo- ya hindf maisasalig nang tiyakan publika ng Pilipinas", ay tahasang niya ku~.g siya'y rr.atalo na't manes at mga banyaga. sa Yen. Napagkikilala sa gani. maituturing na kapwa... "bale tapos ang digma. Ar,upa't ang 4. Kung gaano ang maipauu- tonir pagmamatwid, na ang daan- wala". pananagot sa pagbal;ayad-pi'.Dsala tang ng Pamahalaan ng Tokyo sa daang angaw na papel-de.hapong Bagay naman sa ikatlong layon, ay tuwirang maaata:rt~ sa balikat Central Bank, upang mapuhunan ginugol at ipinangalat ng huk- na hingin ·ang pagkilala ng pama. ng Hapon. nit6 sa pag-iral sa ilalim ng ka- bong hapones dito, ay talagang ·halaang-Tokyo sa kapangyarihan Samantalang iba ang sukat pangyarihan at kapakanan · ng hindi laang panagutan ng Pama. ng Central Bank of the Philippines mangyari, ayon din sa nangasa. "Republika ng Pilipinas". halaan ng Hapon. upang siyang maging batayan at bing dalubhasa, kung sakaling piNakauwi na rito · ang halos la- Hinggil sa ICung ang Central tagapagtakda n, mga ,kasaklawan nayagau · ng Tokyo at nangyaring hat ng mga kagawad ng Lupong Bank of the Philippines ay kiki- 11t pamamalakad ng lahat ng iba matuhos ng Central Bank of the naglakbay sa Tokyo, ay napilitan lalanan ng; karapatang makapag. pang bangkong umiiral sa Pilipi. Philippines ang may libong angaw pang magpaiwan ang Kagawad ng palabas ng ganang ~anyang mra nas-mangyari pang di kabilang na pisong mga papel-de.hapong Pananalapi 111g Pilipinas, upang safapmg-papel na maitutubos o na rito ang Bank of Taiwan at iyan; sapagka't ang pananagutan maihingi ng tiyak na kapasiyahan maipapalit hanggang malikom na iha pang bangkong hapones,-aY sa tinurang mga salapi ay maiibis sa mga kinauukulang pinuno ng Ia.hat ang mga "military notes" mapaghuhulo nang ito ay bigo na na sa baITKat ng Hapon, at mapapamahalaang hapones ang apat na nit' Hukbo, ay wala ring na1uwtng kapagkarakang di0 natamo ang alin pasalin sa balikat ng "Republika layunin o suliraning 'Kanyang ipi. kasiya-siyang kasagUtan ang Ka. man sa dalawang unang layon. ng Pilipinas." At sapagka't ito'y nagsadya roon. gawad ng Pammalapi ng Pilipinas. Kung ang Pisong Pilipino ay ayaw hindi naman kinikilala ni kikilala. Datapwa, sa apat na Ito ay wa.. Ang tanging nabatid nang rnali- panagutan ni tumbasan ng Yeng nin ng rnagtatagumpay na Ame. la isa mang naliwanagan kundi, wanag ay ito: Maaaring ang mga ha pones, at ang rnga "military rika, ang mangyayari'y mapapakung bagaman, ay ang ikaapat. sariling salaping.papel na palaia- notes" ay di-matatakdaan ng bi. lagay sa alanganin ang paninindiPinangakuang pauutangin ang basin ng Central Bank ay maipa. lang, ni matutubos ng sariling sa0 gan, maging sa dating salaping "Republika ng Pilipinas" ng Da- ngalat at magai:nit sa mga bilihan lapi ng. "Republika". ano pa ang papel-de.hap0ng natitira pang di. lawang Daang Angaw na Yen at bayaran, kasabay ng mga dati magiging kasaysayan ng Central natutubos, at'inaging sa rnga sala(Y .200,000,000), upang mapuhu- at kumakalat nang papel-de-ha- Bank? Anong kapangyarihan sa pmg-papel na naipanubos na't nai. na1_1 sa pagbubukas at pagpapai. pon, na magkapantay ang halaga. mga ibang bangko ang kanyang pangalat ng Central Bank sa nga. ral ng "Central Bank of the Phil- Ang Taiwan Baiik at iba pan&r mahihingi pa, kung ang Pamaha- Ian ng "Republika ng Pilipinas". ippines". mga bangkong hapones ay mag. laang Pilipinong sinasabing may. Magiging malaki at bagong su. Ang unang tatlong Iayon ay ibi- papalabas ng mga nasabing "mi- kasarinlan na, at siyang sa kan- liranin pa kung lahat ng salaping nalik dito nang walang kawawa- Iitary notes", bagaman tatangga. ya'y nagtatag, ay walang kapang. kumakalat ay abutan ng pagkataan. Labat ng mga paglakad at pin din naman niya ang mga sa- yarihang magbatas laban sa pag. pos ng digma sa Pilipinas na na. pagsisikap ay nabigo. Nguni, ma. laplng-papel ng Central Bank. SI\ dagsa ng mga ibang salaping hin- sa-ngalan pa't may.tataIC ng ti. laking aral ang na·tutuhan ng Pa. ganitong paraan ay hindi lamang di taal na pilipino at .manggaga. nurang "Republika". Sapagka't mahalaang Pilipino sa mga nang- di matatamo ang layong malikom ling sa mga bangkong banyaga? ano't hanggan saan pa aaliot ang yari. Napagtibay noon ang Rato- at masimot hangga't maaari ang Ang ikatlo ngang layong ito, ay pananagot ng Hapong talunan sa tohanan ng sa mula-mula pa'y hi. mga salaping walang panananagu. naraganan na ng pagkabigo n11: pananalaping Pilipino na, na inanala na sa di.kalinisang-budhi ng tan upang mapalitan ng bagong dalawang una. bot ng panunurnbalik ng Komon. Imperyo ng Hapon sa pagsakop sa salaping pinananagutan na ng Subali, may mga dalubhasa na- wels sa bisa ng pagkakapagtagumPilipinas at sa pagbibigay na ma- "Republika ng PUipinas", kundi man sa mga suliranin ng panana. pay ng Amerika? Bagaman kahit dalian ng Kasarinlan,-kasarin. mananatill ·ang kapangyariha't lapi na, sa halip mangalungkot sa sinong may karaniwang pag.iisip, lang may-tali !-sa Kapuluang ito. kalayaan ng· Hukbong Imperyal na gayong mga pagkabigo, ay lalong ay labis makaabot na, dahil sa maTungkol sa unang layon, ang magpalabas sa Pilipinas ng lahat nangatuwa't nagpasalamat. No- ging ang mga papel-de-hapon, maTokyo ay ayaw magtakda at ma- ng halaga ng papel.de-hapon na o'y matatag ang pag-asa ng lahat ging ang mga s·alaping.papel ng kipagkayari sa "Republika" sa kanyang · maibigan." Anupa't ha- ng pilipino, maliban ang kauntinJ? Central Bank at maging ang "Rellno mang tumbasan ng halaga ng bang ang Central Bank of the Phi- talagang mga maka.Hapon, na publika ng Pilipinas", ay pawang Pisong pilipino at Yeng hapones. lippines ay may takda sa rnga ha. malao't madali, ay magtatagum- gawa at pagawa ng Hapon, at sa Kinakatwirang ang salaping gimr. lagang mapalabas . lamang, alin- pay ang Amerika sa digmaan. gayo'y sagutin niyang lahat na di. gamit sa Pilipinas, samakatwid, sunod sa kaya ng kanyang puhu. Ang pangako ng noo'y Pangulong maitatakwil; subali't hindi nanuin ang papel-de-hapon, ay ·1agda at nang ipinananagot, ang Hukbong Roosevelt na hindi tutugot ang Es. maikakait na ang suliranin ng palabas ng Hukbong rmperyal. Imperyal ay walang takda kundi tados Unidos hanggang hindi ma- (Nasa pahina 20 ang karugtong) Sabado, Nobyembre 10, 1945 ILANG-ILANG 17 Ang Papel ••. Ang Digmaang ••• (Karugtong ng nasa pahina 17) (Karugtong ng nll8a pahina 9) . . pagbabayad.pinsala o pagtubos sa mga salaping iyan, ay lalo nang magkakabuhul-buhol at !along paghihirapang kalagin. mihikan ang mga nagtitinda at dako, ang kuotnintang ay tinutu- nga ay lubhang malapit. nagpapaupa sa pagtanggap ng lungan naman ng Estados Unidos. Para sr. una, sa digmaan ng me:a lukot, inarurumi -at maliliit Hanggang ~- rnga sandaling si. mga lahi, ay lubhang makabuluna balag::.. nusulat namin ang lathalang ito han an~ pagkakapagsadya ng Kung ngayong walang inabutan sa pagsuko ng Hapon at sa pag. kabawi ng Pilipinas kundi ang pa. nanalaping p(ilos na papel.de-hapon lamang, ay naritong walang kaanu-ano mang pag.asa ang mga pilipino sa paano mang paraan at gaano mang halaga ng pagkatubos at pagbaba~ad.pinsala ng Hapon, di kaya lalo na kung napahalo pa, o ! nahalili pa sa mga "militar~r notes" na "iyan ang mga "papei" ng Central Bank at ang ngalan ng isang · "Republikang" di-kinikilala, ni maaaring pakitunguhan? Halimbawa sa tsang tawirang ay wall". pag malubh<tng nangya- isang pulutong ng mga kabinatabangka, na dating sumisingn ng yari, maliban sa tutol na ipina. · ang taha-Haba sa tahanan ng isa o dalawang "'pe:ra !sang.tao- data ng s<5byet laban sa pagpapa- Pangulong Roxas ng Senado. Hu. isang.tawid, ay sumingil na nang gamit sa mga kuomintang ng inga mingi sila ng payo kay G. Roxas hanggang dalawampuang piso. amerika~c ng kanilang mga- sa- at ito nama'y di nagkait. Kiniki. !sang mananawid ang natano.ng sakyang.dagat. Dahil sa tutol na lala ng kabinataang habanes ang na minsan ng sumusulat nito; iyan ay sukat na nating maguni. pangyayaring si G. Roxas ay sikung sa gayong taa!! ng mga upa- ta y::.ong matandang kasf.bihan na yang lider ngayon ng mga kiluhan sa J>agtawid ay gaano sa "kapag nag.itlug-itlog, ay mag- sang tungo sa paglaya, kaya't ito maghapon ang inaabot ng kanyang mamanuk.manok". Ang panganib ang kanilang kinausap at sb1angkita. At ang nagiµg sagot ay: guni hinggil sa nararapat nilang "May araw po, anyang, hani:gang gawin pagdating sa kanilang ha· tanghali lall)ang, kumikita ako ng "t d' d t yan. Para sa ikalawa, sa diirroamga limandaang piso". Nang ma- P 1 angikang 1 mayd" gan ab, at" wka- an ng agila at. ng oso, ay ,maha. k k . . . ang asamaang 1 may u 1 a. 1 1 t" b" pama u am1 sa narm1g, ang ma- 1. 1. . . . ' aga n!lman ang ta umpa mg l· , 'd 't" . a 1w.a iw namang pag.1s1pm, m1 . k d Ch dl . · ; nanaw1 ay pa~g1 mg.maas1m na k b k t 1 mg as ng Sena or an er nanir ON k I asa ay ng· pag a unaw ng sa a- . . TATL G taong ·sing ad na tumugon pa: "Kuang pa po sa . l d h k s1ya'y magpaalam sa Senado ni;r · napadikit sa kabuhayan 'llg ka,gitnang bigas na inangit, isang pmg papep-.1~·. apond'. ang pag a- Estados Unidos. Ang isa sa ·kanb .1. . l . •1 t 1. k k tunaw sa 1 1pmas m ng ... may . . h "t t riayang p1 1pmo ang mga ·pape - niyog, 1 aiw a 1 ng an,g ong, b l k "t . yang 1pma ayag ay ma1 u u na de-hapong iyan.. Nakalu•kalug- isang g.ubit na tuyong.ayungin, 0 a ngl 1 es~ sab gi ~~ na sagisag na hudyat at babala. Anya'y kai· dan muna ng marami, nang upang. JWll,.kain naming ma11:-anak ~~h.pan u ~pig,t" a;:g iyaw sa ma. langang tumalibang mabuti an_e mga unang buwan~ .dahil sa, mga sa isang araw!... 1 mang k~:a ig~b~yan, lamanay Estados Unidos at dapat malamaJJ amoy.baraha man, ay panay na Ang gay-ong ~ai-baitang na pair- nta patng.a 1 sa 1 kig ma aya, wd~· na ang susunod na digmaan ay di· . b h 1 · l de ha · awa sa pamumu sa sa mga 1. 1 1 mga bagong-hm ag naman, may. ka u og ng l)lga pape • • pon 1 1 b k ta b. sasa ang sa Alaska mag alagm1 kagandahan din ang mga guhit at huhat sa k1,1.baba-babaang halaga umaba ad~l,-sa k a k~ang tsak 1' .\ng Alaska ay siyang lalong pi. k · I · h t t · ang an 1 a ng asa iman a a. . kulay, at saka asmgha aga rJn anggan sa pa. aas nang pa aas. b h H naka-malap1t sa Rusya. ng mga dating salaping~papel na ay hindi natigil hanggang sa kata- u ungan, ng apon. Kung kailan maglalagablab an1r pinagdatnan dito. pusang baitang, na a:qg labat-Ia. LOPE K. SANTOS susunod ii.a digmaan ay mababaNang nanlalapot na't nagugutay hat na'y lub\isang mawalan ng ha. tay sa mga su.sunod na pangya. sa kamay ang mga iisahirig pera, laga-nangaging ".ba.sang.papel" Nobyel)lbre, 1945, yari. unti.unti itong kinasuklaman sa at nangatunaw ! . . . ---co~ ---'O>-paghipo at kiD8iJ9ft'H1tan Sa pagbi. Ang lakus-lakos, bayung.babilang. Sa halip na maka]lagpaga. yong, milyun.milyong kinamal-kaan sa mga suklian, ay nakapagpa- mal at tinama.tar.nasa ng mga na. bagal pang lalo sa mga pagbaba. tutoni: magsaman~la sa panayaran. Dumating ang araw na ang hong yaon, ay ku~ di n~~u mga peperahin ay ayaw nang tang. tan ng bagong. panahong nanga. gapin sa mga bilihan. Nawalan na kaubaob ang ulo sa mga abo ng sa mga tindahan · ng mabibili ng natupok, o sa mga sapal ng ~tu isa, dalawa· hanggang apat na pe- naw na mJta bunton ng papel.de. ra o sentT:rµos. Ang naging pina- hapon, ay ~•salukq.yan nama.ng kamababang bilihin ay limang sen. nangasailalim ng talampakan llg timos na; kaya ang mga "papel" Higanti1'g si CIC, at niyuyurakan na ito naman ang gumawa. Wa. nito upang iluwar ang lahat nj' Iang anu.ano'y lumipas ang pa- kanilang mga pine.gkabundatan lila nahon ng iilimahing pera, at na- harap at karu:rukan ng mga halinhan ng "papel'' ding sasam- angaw-angaw na mamamayang puing sentimos. .Nagkahalaga na labi-laihan ng Gutom at tfra-tiranito ang lalong pinakahamak na ban ng mga dinanas na pahirap bagay na thabibili sa blga. tinda. ng pinagtamasahan nilang Tatlong ban. Hanggang nang malaon ay Ta'1n. natabi nang lahat ang maliliit na Ang kasay1U1yan ng papel.de.ha. halaga, at ang naging pinak."pe. pon, "micky mouse money", o "mira" lamang ay ang "papel" na Htatjr notes";· na ginamit sa Pilipipisuhin. · Sa-rarating pa ang pinas ng · Hukbong .Jmperyal ng panaho11,g ayaw nang tanggapin Hapon, ay kinalalar~wanan na rin sa mga pamilihan ang mga pipi- ng naging kabuhayan ng bayang suhin, kahit na mga bagung.ba11:0, pilipino sa loob· ng tatlong taong at di.nanlilimahid ni nakaririma- ipinanakop dito ng Hapon. Nag. rim hipuin na siyang karamihan. simula sa kaunting outi; suma. Naging limang piso naman ang ma nang-sumama, hanggang na. halaga ng pinakamababang bili- ging kasania-samaan. · hin. At namihikan na · nang na- Gayunman, dahil sa walang kalbong Walang ••• (Karugtong ng nasa pahina 19) Pinagtibay naman ng at:i.ng binata ang kanyang pangakong banal at dakila; -"Sa ngalan ng Poong sa ati'y lumikha, kung magtaksil ako'y lamunin ng lupa!" Bago naghiwalay yagng magsing-ibig ang lalaki'y muling nangakong mahigpit, isang kayamanan ang kukuning pilit sa pusod ng dagat na . Mndi malirip. Nagbalik si Senon sa mga talampas at ang mga mata'y napako sa dagat: -" i Pari Florentino!" -ang wikang paanas at saka payapang sa Diyos tumawag. · (Abangan ang karugtong sa susunod na bilang.) Pampaaralan ••• (Karugtong ng n,aas pahina 16) At sila ay naghintay sa may hagdanan. Hawak ni Adela ang bola, kaya ang ginamit mya ay it6. Haw'ak ni Rosa ang mariikil., kaya ang ginamit ni Ade· la ay iycin. Malayo kay Adela at kay Rosa ang balutan, kaya· ang ginamit nila ay iy6n. (Kapag ang bagay na itinuturo ay malapit sa nags6,saliti., ang ginaga:mit ay it6. Kapag ang bagay ay ~la pit sa kausap, ang ginagamit ay iyan. Kapag ang bagay ay malayo sa nag-uusap, ang ginagamit ay iy6n.) 20 I L kN G - i: t A N G Nobyembre 10, 1945