Limang kaluluwa o isang buhay

Media

Part of Ilang-Ilang

Title
Limang kaluluwa o isang buhay
Language
Tagalog
Rights
In Copyright - Educational Use Permitted
Fulltext
- -j§ =- -=--= - -- -=>i ~--~ ----I. ANG pangungutang ng buhay ng kapwa. ayon sa paniniwala ng karamihan, ay isang kasalanang walang kapatawaran. Sa ganang mga masambahin na nagising sa paniniwalang katoliko, kapag buhay ang inutang ay buhay Fin ang kabayaran. Ang huling pamamalagay ay siyang patakarang pinagbatayan ng nagsipaglagda sa mula't mula pa ng batas na nagpaparusa ng kamatayan sa sinumang marapatang umutang ng buhay ng kapwa. Nguni,,sa pagbabagu-bago ng mga patakaran at pagkakaunlad ng mga bansa, at sa pagkabihasa ng mga mamamayan ang mga dalubhasa sa iba't ibang panig ng sandaigdig, unang-una na ang mga pantas na mambabatas, ang parusang kamataya'y karaniwang pinapalitan na lamang ng pagkabilanggong habambuhay. At kung ang pagkakapatay ng isang salarin sa kapwa ay udyok lamang ng pagtatanggol at pagmamahal sa sariling buhay, karaniwan na ring hinahatulan lamang ng ilanang taong pagkabilanggo, kung di man pawalang-kasalanan. Sa isang dako, ang tinatawag na "Ley del Talion" ay pinaniniwalaan naman ng mga pambihirang tao na isang batas ng Kalikasan. Sapagka't sa iba't-ibang ulat ng iba-ibang pangyayari sa sandaigdig, ang pagbabayad-utang ay nagaganap diumano bilang batas na hindi maaaring labagin ng kahit sino. At ang paniniwalang iya'y ibinabatay sa mga pangyayaring hindi maunawaan kung bakit naganap at paanong naisagawa. Isang pangyayari sa Olonggapo, Sambales, may dalawampu't-limang taon na ang nakalilipas, ang pinag-ukulan ng masusing paglilimi ng maraming naninindigan sa "Batas ng Talion". Sa pag-uuwiuwi nila ng mga pangyayari, na di-pangkaraniwan, ay ·tiniyak na ... ang pagkakapatay ng isang sanggol na bago pa lang naggagapang ILANG-ILAN1 SI Diosdado, sa harap ng Hiikuman. SQ kanyang inang natutulog na aag gtnamit ay isang gunting na napabayaan din ng ina na kumaJat-kalat sa sahig na tinutulugan, ay isang maliwanag na patunay na itinatakda ng "Batas ng Talicm'.". Sapagka't diumano, ang kaluluwa ng bata na sumalin sa katawang iniluwal ng inang pinatay, ay siyang kaluluwa ng taong pinatay naman ng taong nangute.ng ng buhay na namatay nang hindi nakapagbayad. Pagkaraan ng maraming panahon, ang kaluIuwa ng salarin na sumalin sa katawan ng babaing naging ina, at tinakdaan o tinadhanaang ma~ babayad ng kanyang pagkakautang sa kapanahunan, ay siningll ng kanya na ring anak upang masunod ang itinatakdir ng "Batas ng Talion". Ang sumusunod na pangya.yari ,ay hindi pagbabayad-utang, bi-. lang katugon ng tinukoy sa unahan. Kung may inutang na buhay ang nasawi na dapat niyang pa.gbayaran, sa pa~kakataong ito'y hindi na ang "Ley del Talion" ang nasunod. Sapagka't kung ang batas na iyan ang pagbabatayan sa lahat ng pangyayari at pagkakataon, ang pagpapatayan ng magkakalabang lahi sa panahon ng Si DiosdadQ Ay Napaharap Sa lsang Katayuang Nangangailangan Ng Kanyang Maagap Na Pagpapasiya At Pagkilos ... digmaan, at ng magkakalahi man sa panahon ng kaligaligan, ay si-: yang magpapasinungaling sa "Batas ng Talion" at sa iba pang batas na pinaniniwalaan ng maraming mapanampalataya. Tunghan natin ang sumusunod na pangyayari at hatulan kung anong batas ang nasunod. • * * SI DIOSDADO BAYANI ay isang lalaking mabait -at mapagmalial na ama sa kanyang mga · supling, bukod sa pagka-masintahing asawa. Noong ·bago magdigmaan ng Hapon at Amerika, si Diosdado ay namamasukang isang kawani sa isang palingkuran ng Pamahalaan ng Komonwels. Siya'y sumasahod ng walumpong piso lamang sambuwan. At sa halagang iya'y nabuhay silang maganak sa loob ng dalawang panahon at minsan ma'y hindi nagdanas ng kagipitan ang kanyang maybahay at dalawang anak. -· -,· . . .. ., -., ~ ---r; , ''~=i ~ .:•l .=i .!JI ~ ~,: ~ _j:J ·~ -~: __, ... __ .. !;_: .;; ~,:·~·· Nguni't nang mabawi nang mull ng mga amerikano sa mga kaaway ang buong Pilipinas, salamat sa pagpapakasakit at katapangan ng iba't lining pangkat ng mga "guerrilla" na siyang nagtaboy at tumugis sa mga hapon hanggang sa mga kabundukan, ang tatlong kaluluwang binubuhay ni Diosdado ay naging lima na. Sapagka't sa panahon ng pananakop, ang kanyang asawa'y nagluwal pa ng dalawang anak na magkapanunod ng taon. Dahil sa pangyayaring iyan, nang siya'y pabalikin sa palingkurang pinapasukan at pasahurin lamang ng walumpong piso rin, sa halip mamalagi at magtiis sa maliit na sahod, ang ginawa'y nagbitiw at naglingkod sa isang sangay ng hukbong amerikano. Gayon na lang ang kanyang kasiyahan. Sapagka't ang walumpong pisong tinawanan lamang niya ay naging (Nam 'J)ah, 42 ang karugtong) Si Diosdado'y namili na sa palengke at gal8.k na nal'Slsaiubong ang kanying asawa't mga anik. ~::~~J~:,:~~~:;;~;:111:11;i~~!li~::::1:!:::]i!~I:fo ':Llll~;11ijll~11 ~!~~~~W::ll~~~l!!lf :,1:~~1:;~:~:~~lli[~ KTUBRE 12, 1947 --~ :c-== 1.IM.lNG KALULUWA. w i (Karugtong nu nasa pah. 5) ibayo, bukod pa ang naiuuwi niyang mga pagkain at mga lumang kasuutan. Ang paglilingkod ni Diosdado sa Hukbo ay tumagal hanggang ika-4 ng Hulyo ng 1946, araw ng pagpapasinaya sa Bagong Republika ng Pilipinas. Ang hindi matingkalang katuwaan niya sa pagsasarili ng mga pilipino ay nabahiran ng kalungkutan. Sapagka't kinabukasan din noon, ang karamihan sa kanilang magkakasama sa "Base X" ay binawas, at ilan lamang ang inilabi. Sa gayo'y napabilang siya sa hukbo ng mga walang hanap-buhay sa Maynila, na araw-araw halos ay nagbibilang ng hakbang sa mga daang tinatahak at nag-aaliw-aliw pasanda-sandali sa panonood ng sarisaring paninda na hindi naman mabili, sapagka't wala siyang . salapi. Sl D1osdatlo ay hlntli nainip sa paghihintay ng pagkakataon. Sa tulong ng ltaibigang maawain, siya'y napabilang na manggagawa sa Pier, sa ilalim ng pangangasi· wa ng kanyang kaibigang ls';iwala. Pinasahod siya ng sap:.t na pambuhay sa kanyang mag~iina, nang hindi kinailangan ang kan-· yang pinag-aralan kungdi. .. ang lakas r-g bisig at tibay ng pangangataw.:m sa mabibigat na gawain. Datapwa ... !sang hapon ... Sabado noon ... Pagkatanggap ng kanyang sahod sa buong sanlinggo, at pagkatapos mapagbayaran sa Kapisanan ang mga dapat niyang itulong, bilang isang kasaping nakatutupad sa mga tungkulin, ang unang tinungo ni Diosdado ay ang pamilihang Dibisorya. Namili siya ng mga pang-unang"kailangan sa bahay upang hindi na mapagod ang maybahay niyang hindi rin naman natitigil sa iba't-ibang gaWain. Pagkatapos ay nagpalipas ng uhaw sa isang tindahan, na Isang mapalad na umaga, sa dahil s:-. pagtitipid ay nagkasi1a kanyang paglalakad sa liwasang na lang siya i;;a isang inaliit na tiGoiti, ay natapawan siya ltng napay at saka isang basong tubig. isang cJatihang kaibi:gan na a- . . . . . bilang sa mga katiwala sa dau- , Hummga pa nang malahm · s1 ngan bilang "'i". Nang mabatid_ Diosdll:do'. pag~atapos mabayaran na siya'y naghahanap ng mapa- ang kinamg tmapay: at ... nagpasukan, kanit maging isang taga- patuloy nang umuw1. ng ~ah;aY ... buhat sa Pier, noon di'y inalok si., Sa loob ng sasakyan ay. m h1nd1 yang sumama upang S\lmapi sa man. tinapunan ng tingin an~ mga "Kapisanan ng mga Estibador". kaharap sa upuan. Sapagka tang TREPTUZIL N...,ubek at · inihahalol nir banto&' na fl!pes1yalista oa D•f"• :Doon: bago pa man magk,.,digma, ang Treptuzll ay mabiaa lallan sa ullonr - buhat u 1ipon0 hik&, brongkitis, larin&'itia at T. B. · :-;-,,patunayan ng libulibo an: buting idlnudulot nite. Ringln · &a inyons botika. · FOR..'1ULA: Tinctu,.. of Belladona, Tincture of Aconlte, Tincture ot I - . i drcps each; Ammonium Chloride, 2 itralns; Sodium Benzoate. 1' irraln:t: Bromoform, 4 drops; Tincture of ·Camphorated. opium, · 15 mins.; Syrup of To.tu. 5 cc.; Chloroform water q.s. ad. 1 r'ld. oz. "-,~-c- lEXAL :::." .. totoo':v walang laman ang lean. yang pag-iisip maliban sa iba'tibang pinamili na kailangang isulit sa kanyang asawa bilang kapupunan ng uwi niyang salapi. At nang mapagsama-sama ang halaga ng bawa't isa at matiyak ang kabuuan ng lahat ng pinagbayaran at mga binili, ay saka pa l.llmang tumangu~tango. Nilingap ai:g mga kapiling sa upuan at minukhaan ang mga kaharap. Nang wala siyang makilalang si· numan, ang ginawa'y dumukot ng isang sigarilyo sa lukbutan ng suot na kamisa-dentrong kaki upang magpausok. Datapwa ... biglang-bigla na lamang nabitiwan ang mga hawak na balutan~ at nagkansasabog ang mga laman. -Wala! - malakas na wika na ipinagkatanawan ng kanyang mga kasakay. - Nawala ang kartera ko ! Dito nakalagay. . • May lamang tatlumpong piso! lukbutan ng lCamUia-dentro·, nr ml alinmang lukbutang panlikod ng iyong pantalon, sapagka't ang mga panig na iya'y madaling nadurukutan ng mga bihasang man• durukot nang hindi man nararam• daman ng may-lukbutan. Gaya ng sinabi mo, dinagil ka ng iSang taong dumaiti sa iyo sa tindahan ng insik. . . Ano ang inanyo ng nasab:ng tao nang mapatabi na sa iyo? -May-hawak pong salapi na iniaabot sa insik at burnibili ng ..• ewan ko ba. . . hindi ko na ma• tandaan! -Nahulog ang hawak na salaping pilak, hindi ba ?-tanong ng tiktik. -Gayon nga po! Narin'g ko pa ang kalansing sa sernento ... -tugon ng nadukutan. -Naggalit-galitan, hindi ba? -Opo-. Nagalit at ako'y pinagAng ibang mga kasakay ni Dios- wikaang. · . ti la raw kung sino dado ay nagkilalanan, sa pagna- akong rnay-rnagagawa. Nang yu· nais marahil ng isa't-isa na hu- rnuko ako upang damputin ang wag mapaghinalaan ng naduku- nahulog na rnanalapi, sa hangad tan. Sapagka't ang totoo na- na iabot sa kanya at humingi ng man ... sila'y para-parang mabu- pagpapaumanhin, siya'y nak:yuko buting tao. At kaya lamang sila rin at paagaw pang dinampot ang nagtanawan at nag·kilalanan ay kanyang salapi, kasabay ng pagasa · pagbabaka-sakaling sa pag- lit na wikang: "Talaga bang ma· mumukha ng sinuma'y nakalara- lakas ang loob mo?" At ... siya· wan ang kasalanan, 0 sa kilos at nga pala!. .. -patuloy ni Diosdaanyo ... halimbawa'y ang pagk.a- do, na waring nanariwa sa alaala balisa ... ay sumisigaw ang sari- · ang isang bahagi ng pangyayari.llng budhi sa pagkakasalang gilla- Sa pagkakaiuko namin, isang wa. kung sino · narnan ang dumat·ng ni na padarag na lumapit sa tinda.Ang kabilisan ~g pag~iisip han, ·at walimg pasintabing tinuDiosdado ay muntik nang ~agpa.~ hod ako. Sa pagpapant'ng ng hama~ sa kan~a, sapagka t ang. aking taynga, ang halos nayapos ~at~lm? takh.o ng. sasakyan ay kong 'katungo sa pagdampot ng m hmd1 na pmangambahan · · · . at manalapi ay nalimutan ko nang talaga . sanan? tatalon n~ ~pang hingan ng pagpapaurnanhin .. sam,agbahk sa .tmdaha,n ng ms1k. n.a pagka't. big la akong m·~tindig at kmanan _ng. isang t napaJ'. at rm- hinarap ang bagong dating na tunuman ng sambasong tub1g, kunz muhod sa akin di siya napigilan ng tiktik na ka- · sakay at napagpaalalahanan. "-Kaunt'nl(' Iamig, amo! H'r:di -'-Hintay ka muna, kaibigan!....:_ kita sinasadya ... -niny paknm· anang tiktik, na pinigilan sa isarig babang wika ng nasab'ng ln'aki. b'sig ang n~dukutan.-;--Hindi mo "Ang gayong ginawi ng hinarap b~ minamahal ang buhay mo? kong klaki ay nagpalubag sa -Hindi ko inaala.ala ang aking 2.king kaloobanf~patu1oy ni Diosbuhay J,<undi. . . ang limang ka- dado.-Nguni, nang lingapin ko luluwang naghih.ntav sa akin sa ·an:;'unang kausap na nahulugan bahay, kaya bitiwan • mo ako at· ng manalapi, an:no ma'y hind: ko kilala ko ang pagmumukha ng. la- ·na rt!'anng-agan. Sa gayo'y nag· laking dumagil sa akin. sa tinda- madali akong h1mayo sa tiridahan han ng. insik. . . ng ins 'k, na Lhalos magkampuputot -Ako'y isang alagad ng batas sa rnga balutang kip!dp at bitbit na nakalaang tumulong sa iyo !- naman ang ibang nakasilid sa dapagpapakilala ng tiktik.:._Data- lawang bayumbayup.gang buli. pwa ... kung ngayon mo pa pag- Hindi ko na po · naalaa!ang kap._ babalikan ahg .s:na.s'zbi · m_ong la- kapin ang ak"ng kart:era, Sll.pag:; lak', na dumagil sa iyo sa. tinda- k;i.'t ako'y hindi dat.ihan sa gayong han ng insik, ni ang anino n:ya'y .Pangyayari. at wal~mg karanasan hindI mo na nrn.aanagcagan. sa mga kabil'san ng mga mandu-Ano ang ibig ninyong sabi- rukot · · · · hin, ginoo ?-tanong ni Diosdado, -Pasalamat ka, kaibigan, at na umupong muli. kahit paano'y nakabahagi ng pag· LABO~ATO I.ES -Sa pimiwalaan mo't · hind', kain ang iyong mag-iina !-'-nakaang nangyari sa iyo ay isang ngiting wika ng t:ktik.-Kung 'pangkaraniwang kapabayaan rig hindi ka na nagbibili ng kung anumga · katufad mong hindi · maingat ano sa. palengke, at tuluyang sa pagtatago ng salapi. Kaya't umuwi ng bahay, marahil ay naii2M11~ RIZAL AVE; MAN ILA I mula ngayon .ay t:a+andaan mo ang pakinabangang lahat ang sinahod • PUILPRO:':l · al<ing tagu\>iHn: una-una'y huwag mo. Datapwa; ang, walang ingat ~:=5;;;;::;;;;;::::::;=:;:::s:;::=5=::;==:==:=====~'i;-;.;:~;;:;'.~;:;·;:-;:;;;:;::::~1 kang- maglalagay ng . salapi sa na katulad mo, at wala i·ing kaILANG-ILANG Si Bb. Rosario Gatmaitan, isa sa masusugid na alaglid ng Wika at isang modista sa purok ng Singgalong, Maynila. ranasan sa mga dukutan, o sa pinagsasanayang mga kaparaanan ng mga mandurukot, ay hindi dapat magbubuklat ng kartera sa karamihan ng tao, laluna sa !sang pamilihang-bayan na karaniwang glnagalaan ng mabibilis ang kamay. Kaya, sa hinaharap na mga araw, kailangang gumamit ka ng kaunting katalinuhan at kaunting katusuhan. Ang ibig kong sabihin, ang salap'1 mo'y pagbubukudbukurin sa iba't-ibang lukbutan, upang kung madukot .man ang isang bahagi ay matirhan ka pa sa iyong pag-uwi ... -Salamat po, ginoo, sa inyong paalaala!-ang tugon ni Diosdado, na minukhaang masusi ang kausap na tiktik. Ang pinasalamatang tiktik ay dumukot sa isang lukbutan, at nang paibis na sa sasakyan si Diosdado ay iniabot ang dinukot. -Iuwi mo sa iyong mag-iina ang kaunting tulong na iyan, na hindi mo dApat alalahaning pagbabayaran'. pa. Ang hul:ng payo ko lamang sa iyo, alang-alang din sa iyong mga anak at sa iyong asawa, ay limutin mo na ang mga nangyari. Sapagka't kahit saan mo paghanapin ang magkasabwat na nandukot sa iyo ay hind~ mo na makikita. Ang katusuhan at katalinuhan ng mga taong yaon ay hindi mo kayang is'pin upang mapaghigantihan. Ang pag-iingat mo mula ngayon upang hindi ka na madukutang muli ay magig"ng katumbas ng pagkabawi mo sa halagang nawala ... Ang huling pasasalamat ni Diosdado sa maawaing tiktik ay bahagya nang nabigkas. Sapagka't sa pag-uumapaw ng malabis na kagalakan sa kanyang puso ay kasabay rin namang namuno sa kanyang pag-iisip ang mga pangaral at pagpapayo ng nagmaOKTUBRE 12, 1947 gandang-loob sa kanya at nagailot. ng lilimahin. Sa gayo'y h:ndi niya matutuhan kung ano pa ang dapat .sabihin sa kausap na inihatid na lamang ng tunaw, habang palayu nang palayo sa kany'lng kinatatayuan ang sasakyang in·b:san. At kung hindi pa sinunud-sunod ang pagbusina ng isang trak na dumarating ay h'.ndi nataulrnng muli a.Ilg tila nangangarap nang gising. II. Nang sumunod na mga araw, si Diosdado ay hindi laman~ nag'pakaingat sa kanyang pakikihalubilo sa maram·ng tao, ma~ing sa }Jaglalakad sa mga lansangang tila g:nagawang pulungan ng magkakaib'ga't magkakakilalang nagkakatagpo nang hindi sinasadya. Ang mga payo ng tiktik na nagpamata sa kanya kung paano makaiiwas sa mga · mandurukot na nagsisigala sa mga pook na matiw ay hindi niya nalil'mot kahit sandali. At bilang paghahand.J. pa rin sa anumang pangyayaring maaaring kasuungan nang di-inaasahan, siya'y bumili ng isang balisong. 1 -Aanhin mo ang balisong na iyan ?-tanong ng kanyang 'maybahay nang mapuna na pinagpapagurang patalimin·.-lbinili mo pa iyan ng pagka'.n natin, riabusog pa ang iyong mg1 a!lak ... -Ang isang babaing katulad mo ay walang kamuwangan sa suliranin ng isang lalaking may pinagdanasan !-tugong tila paghamak sa isipan ng babae. -Ibig mong sabihin ay may pinaghahandaan ka niyan ?-usisa pa ng asawa. -Wala akong tiyak na pinaghhhandaan, nguni't mahuti nang nakalaan sa di-hinihintay na pagkagipit kaysa wala! - Ang huling paLwan1;;- ni Db;dado ay tinugon lamang ng asawa ng pag-iling, na waring ang ibig sabihi'y hindi niya minamabuti ang gayong paghahanda sa isang panganib na hindi nat:tiyak na darating. Gayunpama'y 1p1nagkibit na lang ng balikat, sapagka't kailanma'y hindi niya nag~ng ugali ang ipaggLtan ang sariling mga palagay sa bawa't maibigan at balakin ni Diosdado. Datapwa ... kinasabaduhan noon, ang pananabik ng mag-iina sa pagdating ng kanilang tagapaghanap-buhay ay nauwi sa pagkainip. Nang dumilim na ang malamlam na hapon at lumatag ang luksang balabal ng gabi, ang pananabik at pagkainip ng limang kaluluwang na'.wan . ni Diosdado ay naging pangamba. Sapagka't ang unang nabuhay sa alaala ni Nati ay ang "mga banta ng kanyang asawa, na ~iyang dahilan kung kaya bumilii ng isang balisong na pinatalim na mabuti. -Ano kaya ang nangyari · sa kanya ?-ang tanong sa sarili ng nag-aalalang babae.-Napahamak kaya, o .... ?-At hindi na dinugtungan ang ibig sabihin, pagkaalaala sa inihasang balisong. Sa buong magdamag halos ay hindii nagpikit ng mga mata si Nati. l:iarisaring hinuha ang naghaliling gumulo sa kanyang isipan. Naroong ipalagay na si Diosdado ay hinarang marahil ng mga mangungulimbat, dahil sa saHindi Nasisira - LIGTAS! !aping sinahod. Pagkatapos ay s1ya na rin ang pumapatay sa gayong paniwala, at ang hahalili naman ay ang palagay na ... baka hindi nakatanggi sa mga da - ting ka.samahan, at sa pakikipaginuma'y nalasing at ... napalaban ng away. Nguni, kung bakit naman hindi makatkat sa kanyang alaala ang p:nangingilabutang "balisong". . . at sa pag-iisip sa buong magdamag ay iyu't-iyon din ang gumigising sa kanyang panimdim ... Si Nati ay inumaga sa gayong pagninilay. Ang antok ay hindi man naramdaman, kahit nanghahapdil na halos ang kanyang mga mata. At sa pagkapatigagal nang umagang yaon, dahil sa pagii.alaala sa asawang hindi rin su:inisipot ng bahay, siya'y waring alimpungat na ginitla ng isang patau-po. Nang buksan ang pintuan at sinuhin ang tumatawag ay isang di namumukhaang lalak: ang napakilala. -Ako po ay isang kaibigan ng inyong asawa, na pinakiusapang dumalaw sa inyo upang ibalita na siya'y huwag hintayin. . . at huwag d'n namang alalahanin ... -Saan po siya naroon' ?-ang tanong ng asawang k'nakabahan, na hindi na nakaalaalang anyayahan ang panauhin. -Patuluyin muna ninyo ako at saka tayo magbalitaan!-paalaafa ng nagbabalita sa babaing naguguluhan ng pag-iisip. -Aha! ... Nakalimutan ko nga pala!-anang maybahay, kasunod ang paghingi ng pagpapaumanhin sa kanyang pagkukulang. (Nasa pah, 45 ang karugton~) Makaulit n,a Dinalisay-WAGAS! GINAGAWANG MASASAYA, MALULUSOG ANG MGA BATA 1 Mlade by BOTICA BOIE USESCOLTA,MAYNILA 43 LIMANG KALULUWA ... {Karugtong ng nasa pah. 43) -Wala kayong dapat alalahanin. Alam kong kayo'y nagugulumihanan, at sinuman ang lumagay sa inyong katayuan ay magkukulang sa isang panauhin, dahil sa kasabikang malaman karakaraka ang balitang inaasam ... Nang mapaupo na ang tiktik na dumalaw ay saka isinalaysay ang buong pangyayari. Ibinalita na rin pati; ang pagkakasakay nila sa i.'lang sasakyan, na kung hindi sa maagap niyang pagkakapigil sa bisig at mga pangaral, marahil noon pa'y nasawi na si Diosdado. nobela, o ng mga kasaysayang ukol sa pagpapatayan, ang isang nakamatay na katulad ni Diosdado ay tinatawag na kriminal. At ang sinumang kriminal ay pinarurusahan ng mga Hukuman ... Ang malabis na pag-aalaala ni Nati ay siyang naghatid sa kanya sa tanggapan o bupete ni Don Salvador L. Marino, sa Villonco Bldg., Quezon Boulevard. Tag lay ang maikling Lham ng manunulat na si Prudencio Noble, bilang pagpapakilala sa kanya. At noon din, pagkabasa sa liham na kanyang in·iabot sa batang-batang manananggol, si Nati ay sinamahan sa piitang kinakukulungan ni Diosdado. -Huwag ninyong alalahanin Nang umuwi1 ng bahay ang naang inyong asawa!-ang pagpapa- ninimdim na asawa, pagkatapos yo pa ng tiktik.-S"ya'y ikinulong mapasalamatan si abogado Marino ·naming pansamantala, habang sa pagpapagod nitong siya'y sahindi natatapos ang pagsisiyasat mahang makadalaw sa piitan, ang at napagpapasyahan ng Huku- gumulo naman sa kanyang pagman ang usaping kriminal na iha- iisip ay kung hanggang kailan harap ng maginoong Piskal. Sa- siya maghihintay sa pagbabalik 0 pagka't ang pangungutang ng bu- pag-uwi ng bahay n;, Diosdado. hay, o ang pagpatay ng kapwa ay Sapagka't ano ang malay niya isang kasalanang pinag-uusig. cfa- kung ang lahat ng mga sinabi ng yunpama'y nahiniwala akong. . . tiktik ay pawang pampatabangsi,ya'y pawawalang kasalanan sa puso lamang, 0 pagbibigay sa kanyang pagkakapatay sa isang kanya ng pag-asa; samantalang ... salarin. Sapagka't wala siyang dahil sa kanilang kawalan ng sag-inawa kundi. . . ang dapat gawin la ping pambayad sa mga tanyag ng sinumang napalagay sa kan- at dalubhasang abogado sa mga yang katayuan,. sa harap ng ma- usaping kriminal gaya ng naging lubhang panganib na kanyang ki-. Pangulong Jose 'p. Laurel, 0 ng nasuungan. · · naging Senador at Mahi.'ltrado -Ibig ninyong sabihing ... si- Claro Ma. Recto, o ng nangaging ya'y makalalaya rin at makaba- Hukom Mar'ano H. ·de Joya at balik sa aming piLng?-ang 'ta- Guillermo Guevara, sa halip man'fllg ng naninimdim na asawa. kaligtas sa pananagutan ay lalo -Gayon po ang aking pag-asa pang mapabaon at tuloy mamahay at paniniwala!-ang tugon ng tik- ng bilangguan nang mahabang patik.-Ang pagsasadya ko rito sa nahon? Ang alalahaning iya'y siinyo ay upang ibalita ang nangya- yang hindi magpatahimik sa kari sa kahya, at saka... upang looban at gumugulo sa pag-iisip ipagkaloob sa inyo ang salap'ng; ni Nati. .. kanyang sinahod, na siyang 'pinakiusap sa akin na isakamay ninyo upang magugol sa inyong mga kailangan habang siya'y nakllpiit. -Maaari po namang kami'y makadalaw sa kanya, hind;, po ba? ·-usisa pa ni Nati. ' -Opo, kung ako'y naroon. Datapwa, upang h:ndi kayo pagkfutan ay mabuti nang magsama kayo ng isang manananggol na mapakikiusapan; sapagka't ang mga manananggol ay may-malaking kaparayaan at karapatang makadalaw sa sinumang nakapiit, kahit gaano kalubha ang kasalanang ipinararatang. At sa gayon natapos ang kan'lang pag-uusap. Ang tiktik ay nagpaalam, pagkatapos makapagpasalamat ali ang asawa ni Diosdado sa kagandahang-loob na ipinakita sa kanilang mag-iina.· Datapwa, ang pinag-aalinlanganan ni Nati, pagkaalis ng tiktik, ay kung paanong mal'ligtasan ng kanyang asawa ang kasalanang pagpatay at pangungutang ng isling buhay? Siya nama'y nag-aral din, at sa pagbabasang lagi ng mga pahayagang pang-araw-araw at ng mga OKTUBRE 12, 1947 III. Nang sumunod na mga araw, ang usaping krim'nal na iniharap ng maginoong Piskal ng Siyudad, bilang pagtupad sa kanyang tungkulin, ay pinag-abalahan ding ibalita ng mga pahayagang pangaraw-araw sa Maynila. Sa sariling tuclling ng dalawang pahayagang pang-umaga sa wikang ingles ay tinurol d'n at pinagukulan ng ilang pangungusap ang ginawi ni Diosdado. Sa halip masama;n ay pinuri pa ang kanyang ginawa; sapagka't... "kung walang kaya ang mga alagad ng batas sa pagliligpit sa mga layak sa lansangan ... " ang wika pa ng isang Patnugot ... "ay dapat maglakas-loob ang mga mamamayang tahim'k sa paglipol sa mga mangungulimbat sa lansangan, sa mapa,.amantalang mga mandurukot at sa naglisaw na mga kriminal na hindi nagpapatawad sa pangungutang ng buhay ng kapwa upang makapagnakaw lamang ng pinaghanap-buhayan ng mas1s1-' pag na tao! Ka'langan ng Bayan ang maraming Diosdado Bayani, na bukod sa pagtatanggol sa sariling buhay ay may-Jakas pa ng loob sa pagpatay sa mga manghaharang sa Joob ng Siyudad na katulad ng Maynila, at sa mga lansangang-pambansa, upang sa ganya'y magkaroon ng kadalaan ang maram'ng nagsisipaghanapbuhay sa 'mga lukbutan ng mga mamamayang tahimik ... " Bilang katugon ng dalawang pangu!ong-tudling na nasabi, ang mga pagtatapat ni Diosdado Bayani sa harap ng Hukumang lumitis ay pina&-ukulan din ng pitak ng iba't ibang pahayagan, pagkatapos mailagda ng Hukom na humatol ang pagpapawalangsala kay Diosdado. Ang nasabing mga pahayag, na tinukoy rin ni abogado Marino sa kanyang maliwanag at makatwirang pagtatanggol sa pinag-uusig, at siyang pinagbatayan ng Hukuman sa pagpapawalang-sala kay Diosdado,. J ay nabubuo sa mga sumusunud na salaysay: "Ang pinag-uusig na si Diosdado Bayani ay i.'lang manggagac ·wang namamasukan at naglilingkod sa "Pier 7." Siya'y isang marangal at tapat na kawani noong bago magkadigmaan, sa isang palingkuran ng Pamahalaan ng Komonwels. Noo'y dadalawa pa lamang ang anak nilang mag-asawa; kaya't ang walumpong pisong sinasahod ay nakasasapat sa kanilang mag-aanak, dahil sa kamurahan ng mga b'lihing paninda. Pagkatapos ng digmaan, sa halip ng dalawang anak na dapat nilang buhay:n... ay apat na kaluluwa na ang ipinagkatiwala sa kanilang mag-asawa ng tadhana. Dahil diya'y hindi naging sapat. kahit maglugaw na palagi, ang walumpong pisong sahod na siyang tinatanggap sa Pamahalaan. fNasa pah. 47 ang karugtong) KAY 6ANDA ... AT KAY I BANGO NG BUHOK MO. Ang mira babai at lalaki ay kasalukuyan ngaY o n g nahuhumaling sa paggamit ng pomadang ROBIN HOOD dahilan sa kataasan ng uri at bango. Sa lahdt ng Basar " 45 LIMANG KALULUWA ... (Karug~g ng nasa pah. 45) Sa gayo'y tinalikdan niya ang walumpong piso at namasukan naman sa isang sangay na palingkura:.1 ng Hukbong Amerikano dito sa Maynila. Sa kabutihang palad ay pinasahod siya ng ibayong halaga, bukod ang iba't ibang kapakinabangang tinatamo. "Nang ipahayag ang Republika ng Pilip'nas, ang Hukbong Amerikano ay nagbawas ng mga kawani at mga manggagawa sa ibaiMng s:mgay niya. Sa kasamaangpaJ&d. si Diosdado Bayani ay napabilang sa maraming nangapaalis o binawas. At mula noon, siya'y naging taung-lansangan, dahil sa paghahanap ng mapapasukan na makapagpapasahod sa kanya ng sapat na pambuhay sa kanyang mag-iina. . . sa limang kfiluluwang hindi niya mapab8.bayaang mangagutom. "Nang tila nagtatampo na sa kanya ang kapalaran at ang pagasa niya'y unti-unting lumfilabo, dahil sa abut-abot na pagkabigo sr paghanap, ng mapapasukan, sa wari'y himalang dumulog sa kanya ang p.11.gkakataon nang-makatagpo ang isang dating kaibigan sa i.~ang liwasan sa Siyudad. Sapagka't nabatid Dito na. slya'y .naghahanap ng mapapasukan, noon di'y inalok siyang sumapi muna !la "Unyon ng mga Estibador" upang mabigyan ng pagkakataong siya'y ·" makapagbuhat ng mga kalakal na . inilulunsad ng mga sasakyang nagbubuhat sa Esta.dos Unidos at sa iba pang mga bansa. Mula noon, o pagkalipas ny ilang araw na pag-aantabay, si Diosdadc ay nakapagsimula nang maglingkod sa "P:er 7". "N oong ika-23 ng lumipas na buwan, .si Diosdado Bayani ay sumahod ng ilanpung piso sa sanIinggo niyang paggawa o paglilingkod. Pagkatanggap ng salapi.ng sinahod, siya'y nagdaan sa parnilihang-bayan ng Dib'eorya at ibinili ng rnga pagkain ang 'kanyang asawa at a.pat na anak, na. may sambuwan ding nagtiis ng unti-unting pagkain at kung makailang n;lipasan ng oras sa dipagtikim ng pagkain. Galak na galak ang kanyang puso at nasisiyahan ang kalooban sa biyaya ng kapalaran, salarnat sa pagrnamagandang-loob ng isang dating kaibigan at ng "Unyon ng mga Estibador". Datapwa ... pang siya.'y pauwi na ng bahay, sakay ng isang "jitney" na nagyayau't dito sa D'bisorya at Kalookan, mandi'y alimpungat na nagis:ng nang dumukot sa kanyang lukbutan at hindi mak:ipkap ang kanyang kartera na may lamang tatlumpong piso. Ang gayong karanasan ay muntik nang sumawi ng kanyang buhay kundi. . . naagapan ng isang tiktik na kasa.kay na siya'y pigilan sa kamay at pagpayuhang magnllay-nilay muna bago tumalon sa sasakyan, dahi.l lamang sa OKTUBRE 12, 19''1 hangad na paghabulin pa sa dalawang mandurukot ang karterang nawala na p nagsidlan ng buong kayamanan nilang mag-anak. Ang magandang payo ng tiktik na kasakay at nagmagandang-loob pang magbigay sa kanya ng tulong na limang piso nang siya'y bumaba o umibis S'.1 Easakyan, ay siyang nagpalamig sa nagpupuyos niyang kalooban nang mga sandaling yaon ... "Datapwa. . . nang sumunod na mga araw, dahil sa di-pagkalimot sa pang3ayaring nagpadugo sa kanyang puso at nagturo upang matutuhan niyang sumpS.:n ang mga "layak sa lansangan" na hindi lamang r1akasusukal kundi. .. lumilikha pa ng ligalig sa mga tahimik na mamamayan. . . si Diosdado ay naghanda at naglaan ng isang "balisong", bilang panangiol sa sariling buhay at pamatay sa s:numang mangangahas na muti na .siya'y dukutan, o agawan ng salaping pinagpawisan niya sa sanlinggong pagpapakahirap. "Ang pumatay ng kapwa ay isang pangungutang ng buhay ... At ang pangungutang ng buhay ay dapat pagbayaran ng buhay rin, o ng pagkabilanggoug habang-buhay naman. Nguni't ang pumatay sa isang man.gungulimbat o manghaharang, na naghahanap-buhay sa yaran ng buhay, o pagdusahan sari-sariling lukbutan ng mga nang habang panahon. Salamat ni.ama~ayang mararangal at nag- kay Diosdado Bayani, na sa isang sis pagpatulo ng paw:s upang ku- pa~k_'.lkatao'y kanyang nakatagJJQ mita ng pambuhay sa mga ka- sa 1sang sasakyan, at sa katalinuanak, ay hindi isang kasalanang hang ginamit ng lalaking nagpakapinar?rusahan ng alinmang ba- bayani sa pagtatanggol sa saritas sa sandaigdig. Manapa'y isang ling buhay at sa pakikipagsapalapaglilingkod iyan sa Bayan at sa ran sa harap ng panganib, ang Lipunan, at pagtulong sa mga ala- kriminal na hindi matapaw-tapagad ng Batas o sa Pamahalan, wan ng mga alagad ng Batas ay upang malipol ling masasamang- nakatagpo r:n ng kasukat hangloob na siyang mga "layak sa Ian- gang sa ... maligo siya sa sarili sangan", hindi lamang sa S ;yudad r:n niyang dugo ..•. ., ng Maynila kundi · . . sa mga ba- May kasalanan b wala si Diooyan-~aya't mga. lalawigan m~ dado Bayani ?-anang mga paha· na pmamamayamhan ng mga kr1- yagan. minal na iyan. A k tan · • t' ng a ungang iya y , mu· 'Ang napatay ni Diosdado Ba- gon ng Hukumang hunitis, at ini· yani ay isang lalaking may ma- lagda ang hatol na pagpapawa· habang talaan na sa tanggapan lang-sala sa pumatay sa isang ng Pulisiya sa Maynila, bilang taong walang halaga sa bayan. isang mamamatay-tao, magnana- Ang ginawa ni Diosdado Bayani kaw, manghaharang, manggagaha- ay siyang biglaang tugon sa sarili sa ng babae, at kung anu-ano rin niyang katanungan na, "0 bapang kasalanan. Sa, apat na lala- yaan kong mamatay sa gutom a.ng wigan sa Kalagitnaan ng Luson limang kaluluwang para-parang ay pinangilabutan ang kanyll.ng mahal sa aking puso, o utangin mga kalupitan at karah9.!!an. At ko img buhay ng kriminal na dahil sa kanyang mga kasalanang itong ibig na umagaw ng tangi ginawa, • siya'y malaon nang pi- naming kayamanan ?" Sapagka't naghahanap ng mga Hukurnan sa nang s'ya'y tutukan ng rebolber Maynila at sa mga lalawigan inan sa loob ng sasakyang pinatigil na upang papanagutin sa iba't-ibang bigla ng kriminal, sa pagdadahi· kasalanang dapat. n'ryang pagba- (Nasa pah. 49 afl{J ~) UMANG KALULUWA ... angkin sa kanyang pinaghanap(Karugtong ng nasa f]Jah. 47) buhayan. Habang nagbubuklat ang pusakal na manghaharang at lang siya'y isang alagad ng ba- binibilang ang iilang pisong ibitas at si Diosdado Bayani ay nukod sa kanyang kartera, ang isang kriminal na kanyang pinag- balisong naman niya'y nailabas sa hahanap na malaon na, pagkaibis lukbutan na nakabalot sa panyolin]a sa sasakyan ay nagsumamo to; at sa pagkukunwang magpapa siya, si Diosdado, na magbaka- pahid ng butil-butil na paw:s na sakali na sa ibang masalapi ang noo'y waring humuhulas na sa buo manghaharang. Sapagka't ang sa- niyang katawaan dahil sa pagkalapi niyang dala na hindi naman kahalo ng takot at pagngingitngit, lubhang' malaking halaga ay pam- ang patalim ay unti-unting nabuhay lamang sa limaJ,lg kalulu- buksan. Kahit nababalot ng .panwang marahil ay pinamumutian yolito ang hawak na patalim, na ng mga mata sa' paghihintay pagkadakot nang mahigpit sa pusa kanyang pagdating. Datapwa't luhan ay hindi na nag-ukol pa ng nagpumHit din ang kriminal, at si anumang pagtatanong at biglaan Diosdado ay binalaang. . . kapag na Jang dinaluhong ang manghahindi niya inilabas ang karterang harang, kasabay ang abut-abot na may-lamang salapi ay uutangin saksak sa dibdib at sa iba pang •ng kanyang buhay at kukunin pa panig ng katawan na madaling ikiang salaping kanyang pinagpawi- nahandusay sa tabing-daan. Ang san sa iranlinggong paggawa. Sa ilang babaing nakamasid sa kangayo'y madali siyang nagpasiya, yang ginawa ay nangapatili. Ang at sa pagkukunuwang d:nurukot mga sakay ng iba't ibang sasakang karter!lilg hinihingi, sa loob yang nagsasalimbayan sa lansapa ng lukbutan ng pantalon ay ngan ay madaling naglagda ng kinalas n11, ang pagkakalapat ng hatol, at sa halip bigyang katwibalisong, b2Iang paghahanda sa di- ran si' Diosdado, siya pa ang ipimaiiwasang pakikip,gsapalaran sa nalagay na nanghaharang sa kankamatayan. . . yang pinatay, pagka't napataon Ang utos ng nanghaharang na sa kanyang pag-agaw sa sarili nagtuon ng rebolber sa kanya ay rin niyang kartera · · · · sinunod naman ni Diosdado. Ini- Datapwa't si Diosdado ay hindi !ahas ang kartera na may lamang man tumakas, gaya ng maaasasampung piso at iniabot sa uma- han sa mga karaniwang kriminal. OKTUBRE 12, 1947 Siya pa rin ang nagpatawag ng tatlong lukbutan, bilang pagtalima puLs at hindi n.!Jayuan ang kan- sa mga payo rin ng nasabing tikyang pinatay na di-makilala kung tik nang siya'y unang madukutan. sino .. · Pagdating ng pulis na N angako naman ang kaibigan, at unang dumalo ay iniabot mya ang sila'y nagpatuloy sa himpilang pi"balisong" na dugu-duguan, na nagdalhan sa kanya. IpJniit siya ang puluha'y nababalot ng panyo- upang papanagutin sa kasalanang litong nababahiran din :rig dugo .. pagpatay, gaya ng iniharap na Pagkaabot ng patalim ay iitinuro sakdal ng Magmoong Piskal. .. naman sa pulis ang rebolber ng manghaharang na nabitiwan at hindi na naiputok, kasabay ang paunang-sabi na balutin sa isa ring panyolito upang hindi mapawi ang mga bakas ng daliri ng kamay ng kr.final. At pagkatapos ipagtapat sa pulis na nagtatanong na siya ang pumatay ay siya pa rin, si Diosdado, ang nagku~ang napadala sa himpilan upang doon tapusin ang pagsisiyasat. Kataon namang nang mga sandaling yao'y nagdaraan ang isang sasakyan ng Kagawaran ng mga Tiktik, at sa mga sakay ay kabilang ang t:'ktik na naging kaibigan na ni Diosdado. Kaya .. pagkakita sa kanya, karakaraka'y siniyasat ang nakamatay. Ipinagtapat naman ang buong pangyayari, at pagkatapos ay ibinulong ang pakiusap na ibalita lamang sa kanyang mag-iina ang kapahamakang nangyari sa kanya at ipagkaloob ang bahagi ng kanyang sinahod na pinagbukud-bukod sa Nguni, kinabukasan din noon, ang lalaking pinatay ni Diosdado ay nakilala ng Kagawaran ng mga Tiktik na isang kriminal na malaon nang pinaghahanap dabil sa di-mabilang na kasalanang dapat panagutan sa harap ng Lipunan at ng mga Hukuman. Sagayong pangyayari, ang Puno ng Pulisya sa Siyu!fad at ang Punong Tagasiyasat ng Kagawaran ng mga Tiktik ay nagpasalamat pa kay D:osdado Bayani sa malaking tulong at paglilngkod na kanyang nagawa sa pagkakapatay sa malupit, halimaw at walang kaluluwang kriminal na !along kilala sa taguring "Dodong Bigatin". Kung isang kasalanang walang kapatawaran ang pangungutang ng buhay r.g kapwa, hindi kaya isang kabanalan naman o isang dak"lang pagL'1ingkod sa Bayan Pt sa Lipunan ang pumatay sa mg2 katulad ni "Dodong Biga49 tin"? Sa mga lansangan sa Maynila ay· naglisaw ang maraming "Dodong Bigatin", at upang mar.galipol, o mangaligpit ang mga sukal na iyan, ay hindi lamang ang mga alagad ng katah:tm:kan ang . may-tungkuling mag-usig sa kanila kundi. . . ang lahat ng mawamayang may-damdaming makatarungan. Sapagka't sila ang una-unang napipinsalaan sa mga kalikutan ng mabibilis ang kamay, pandarah!ll' ng mga walang kaluluwa sa kapurihan ng kababaihan, panlalapastangan sa kapayapaan ng mga.tahanan, at paugm'.lgutang ng buhay ng kapwa na walang ibang dahilan kundi ang hanf,ar'ng makapagnakaw ... • • • Mga Huling Pangyayari Ang mga papuring iniukol ng mga pahayagan kay Diosdado Bayani ay siyang nagpalipat-lipat sa maraming bibig. Datapwa, ang mga papuring yao'y ni hindi man itinango!l ng- ilong ng may-katawan, bagkus naging laman ng kitnyang panimdim sa araw at gabi. Sapagka't sa halip matahim~k ang · kany:mg kalooban ay lalo pang naguguluhan ang sariling pag-iisip, dahil sa paninisi ng l:mdhi n·y:mg tuwina'y gumigising 5-0 sa isang alalahanin ... Ang pagkakapatay niya sa balitang kriminal na si "Dodong Bigatin" ay siyang nagbigay sa kanya ng bagong pangalan. Sapagka't sa pinaglilingkuran niyang "P:rer" ay hindi na siya makilala ngayon kundi sa bansag na "Mr. Bigatin." At kahit niya daanin sa galit ang pagtutol sa gayong taguri, ang mga kasamaha'y patuloy ring tumatawag s,a kanya ng gayon. Hindi lamang iynn ang dimagpatahimik sa kalooban ni D'osdado. Sa sarili man niyang tahanan, pati ng kanyang maybahay ay hindi nakalilimot sa kanyang ginawa, na pangungutang ng buhay dahil lamang sa munting halagang inaagaw sa . kanya, na kung tutuusi'y hindi katimbang marahil ng isang buhay na kanyang kin'til. At ang wika pa ng kanyang asawa: huwag tugunin upang pangatwiranan, sapagka't anhin man niyang isipin ay nananaig din ang s:gaw ng budhi"na ... kung s'.ya ma'y pinawalang-kasalanan ng Hukuman sa pagkakapatay sa isang kriminl, at pinag-ukulan ng nakalalakundi. . . may lim.a pang kaluluwang sa pagkaulila sa kanya ay ... sino ang nakaaalam at makahuhula sa mangyayari? 0 ang LIMANG KALULUWA ... o ang !SANG BUHAY? sing na mga papuri ng mga pa- Ang katanungang iya'y tinugou hayagang nagbigay-katwiran sa . ni Diosdado Bayani sa isang pagkanyang ginawa ... ang batik ng kakataong hindi niya hinihintay, kasalanan na nakatatak sa kan- nguni't malaon na ring pln~a­ yang noo ay hinqi mahugasan ng ngambahang hahatulan ng kanpagsisisi. At sa halip na maDmu- yang "balisong" ._ Sapagka't sa tan ay naguguniguning parati at harap ng ganyang panganib, 0 sa waring tumatanghal sa kanyang harap ng mga kalupitan at pangpaningin ang larawan ng kriminal gagah's sa kapwa ng mga lalana kanyang napatay nang sanda- king naghahari-harian sa mga lanling naFligo sa sariling dugo, sa sangan, na hindi kumikilala sa tab'ng-daang kinatagpuan sa ka- mga maykapangyarihan bagkus nila ng pulis na unang nagsiya- mga kalaban ng katahimikan, si sat. Ang pangyayaring yao'y na- n:osdado Bayani ay walang lunas ging sugat na pinaglamnan sa na maidudulot kundi ang kanyang kanyang panimdim, at tuwinang "balisong" na pananggol sa sarimaaalaala ay nangingilabot ang Ung buhay at siyang pananggakanyang katawan · Iang upang ang Hang pisong panSubali, ang alalahanin ding iyan -Ang salapi'y nakikita, nguni't ang siyang nagpapasilakbo sa ang isang buhay na makitil ay kanyang dugo ka'fanma't nanahindi na mababayaran ng- salapi nariwa ang pangyayari. . . Sapagupang magbalik sa katawang Pi- ka't siya'y pinalad lamang na ma.nanawan na ng hininga! kauna, sa halip na siya ang maligtas sa kagutuman ng limang kaluluwang para-parang mahal sa kanyang puso ay huwag mahamig ng isang tamad na ayaw maghanap-buhay at nagpapakabuhay lamng sa banat ng buto ng kanilang kapwa na siyang may karapatang matira sa daigdig .. - Ang makatuwirang palagay ni patay. At kung siya ang sinaNati ay nagpakunot lamang sa mang-palad, hindi lamang ang noo ni Diosdado. Sinadya niyang buhay niya ang sana'y nawa1a WAKAS ILANG-ILANG