Magbitiw tayo ñg salapi

Media

Part of Bangon

Title: Magbitiw tayo ñg salapi
Language: Filipino
Year: 1909
Rights
Fulltext: BAINGON... PÁHAYAGANG TAGAPAIYIATNUGOT ÑG “HALIPUNAN ÑG MGA KAPISANAN SA RIZAL" ILINALATHALA TUWING KALAHATIA‘T KATAPUSÁN ÑG BUWAN. Tagapamahala. G. Celestino Chaves. Ihinong-maminulat. G. Ismael A. Amado * Tagapangasiwa. G. Jerónimo de los Anget.es, I TAON- BILANG 6Rizal, ika 30 ng Abril ng 1909. Pasig Sa bilang na sinusunda ’y naipabayag na namin ang pangangailangang kumilos ang inga puno sa pagpapalusog ng inga pagkabuhay at kayamanang angkin ng bayan-bayan, na anopa’t ang gawaing ito’y kilanling mabigpit na katungkulang nararapat nilang ganapin bukod sa itinatadbana ng inga Utos. Hindi lamang ang karaniwang pagwa walang ba ha la ng inga puno ang nagiging sanhi ng pagkakatiwangwáng ng kabuhayan natin; mayroon pang ibang malalaking dabilan, gaya bagá ngkaraniutan natin sa pagbibitiw ng pubunan, ang pagilas sa pagsasapisapi’t ang pagkukulang tiwalá naman sa kinakasamá. [sang táong may dalawa ó tatlong libong pisong inimpok, kung siya’y may isang munting t indaban ng sarisari ay paya pa ng payapá na’t walang ginugunitang pa rati kundi ang araw ng pagbabayad ng sa kanya’y inga nagkakautang. Ang salaping natatago’y minamagaling pang manatili sa pagkábaon sa lupa, sakaling di man pinatutubuan ng kamalakmalák sa inga dukliang nangagigipit, kay sa ilagay sa isang bagong pagkabuhay ó ipakisamá kayá sa iba upang mapuliunan sa lalong malaking munakalá. Ha los kinakaharáp na ang isang pagkabuhay na dapat pakinabangang mabuti ay di pa magkaloob na banguin sa kabán ang salapi’t yao’y pamuhunanan, paggugulan ng nauukol na sipag at tiyagá. Kaya’t ang nangyayari’y ang mga dayuban, lalong lalonaangmga insik, ang siyang nangakakapaghawak ng mga pagkakakitaang iyang pinalalampás ng bangál nating pagpapaumanlnn. Ito ang sanhi kung kayá sa lalawigang Rizal ay di kakaunti ang mga insik na may mabubuting kabuhayan, samantalang niadlá nanian ang mga tagaritong walang mangakain, nangagsisirair.g sa birap. hangan sa ang da y nangapipilitan tuloy na, gumawá ng ma-ama upang may mangáipagtawid gulom. Nangyayari rin naman na may isang mabuting panukalang kálakalin ó gagawin a< ito’y nangangailangan ng isang pubunang malakflakf; sa boo ng baya’y walang sino mang makakayang sumarili niyaon, dapwa’t madia ang may kaukaunting inimpok na salaping kung mag-uukopukop av sukat makapagbangon ng kasukatáng halagang doo’y mapupubunan; gayón man, ang nasabing panukala’y hindi mapa pa bunsód sa gawá dahil sa pagtitimpi ng mga maysalaping iyan. Kunwa’y mangagpupupulong pa upang itatag ang samahán, nguni’t pagdating ng pangingilak ng inga “acción” ay wala isa mang magbitiw ng kuwarta, at dinaraang lahat sa bungangá. Sa ganya’y ¿anóng ating ma rara ting? anóng kailangang makapagbalak man tayo ng maiinam na bagay, kung lagi na lamang na inauuwi sa gaya ng sinabi ni Rizal na proyecto* co proyecto/ Dahil sa katalamakán sa atin ng baling na kaasaláng ito’y ginagawang pananda na tuloy ng mga taga ibang lupa sa pagkilala sa mga taga Pilipinas. May isang magandang hálale na di nagtanióng tangkilik sa bayan, karakaraka’y nawiwikang: “iya’y panukalang pilipino.” May nababalitang itinatatag na sama ban ng pagkabuhay, pulong ng pulong, datapwa’t nakakaraan ang mga araw, buan at tabu ay hindi rin nápapatayó hangan sa nakakalimutan na, pagkuwa’y nasasabing: “yao’y sapagká’t samahang pilipino.'’ At ang lahat ng iya’y, bakit? Dabilan sa pagkukulang tiwala sa mga kinakasama, dahilan sa kaayawang mapangasiwaan ng ibang kamay ang kanilang salapi, dabilan sa pag-aalaalang baka sila’y madayá, baga in ah madalás na ang ganitong mga pangamba’y walang munti mang matwid. Tunay at nagkakaroon ng mangisangisáng táong walang puri, na di nangingiming sumirá ng kuwartang sa kanila’y ipinagkakatiwalá; nguni’t kaya naman naririyan ang mga lmkumang tumatangkilik sa mga naaapi, at uinuusig at nagpaparusa sa mga may masasamang biidlii. Tangi sa rito, sa mga samaha’y ang mga kasapi ang siyang bumihirang sa mga tagapa4 BANGON . . ngasiwá, at sila’y Hindi mga nápakawalang bait na pipili ng di mabuting mga katiwalá. Na gumawa ng linsad ang sino man sa mga ito? Huwag ang karamihang kasapi ang siyang tumiwalág, kundi ang palayasi’y ang walang kaluluwang sa kanila’y dumayá, nagnakaw ó may likong nais, at isakamay siya ng mga maykapangyariban. AVala ngang dapat i pan gamba ang sino mang may salapi sa pakikisapi ó pakikisamá sa ibang táo. Kaunting kagandahang loob lamang, pagmamahal sa. bayang kiyakitaan ng unang liwanag at pagsusumakit sa ikalulusog ng mga kayamanan ng sariling lupa, ang siyang kinakailangan sa ikatutubos natin sa karálitaang ito. Pawiin ang mga alinlangan, tayo’y mangagkáisá, at isaloob na lagi ang pagpapadakila sa lupaing itong tunay na atin at di sa kanginoman. DATING PANIWALANG FILIPINO ANG PINAGMULAN ÑG SANDAIGDIG 0) Noóng mga unang panahon, ay walang lupa ni araw, ni bu wan, ni mga bitúin at ang mundo’y nabubuo ng pulos na tubig at langit lamang. Áng barí sa tubig ay ang DiyOs Mag wayan, at sa langit ay ang Diyos Raptan. Si Magwayan ay may anák na lalaki na ang ngala’y si Lidagat at si Raptan ay may anák namáng babaeng ang tawag ay Liliangin. Si Magwayan at si Raptan ay nagkaisang ipakasál ang kanikanilang mga anák, bilang tanda na ang dagat ay nakipag-ibigan sa hangin. At ipinakasal nga. Ang dalawáng itó si Lidagat at si Liliangin ay nagka-anak ng tatlong babae at isáng lalaki. Aug mga babae’y pinanganlang Likalibutan, Liadlaw at Libulan at ang lalaki’y tinawag- na Lisuga. Si Likalibutan ay may mabuting pangangatawan, malakas at matapang; si Liadlaw ay katawáng pulós na gin to at lagi siyang maligaya; si Libulan ay pulos na tansó, may ka ki naan, nguni’t mabinhin; at ang magandang si Lisuga ay pulós na pilák ang katawan at matamis at marangal na ugali. Ang lahát nang magkakapatid na ito’y inibig at minabal na mabuting kanilang mga magulang. Malta raan ang iláng panahó’y namatay si Liliangin, at ang kapangyarihan sa bangin ay iniwa’t ipinamana sa anák na panganay: kay Likalibutan. Ang kanyáng mabál na asawang si Lidagat ay nagpatuloy sa dating pagkabuhay, ang mga anak ay nagsilaki, at sa wakas ay nawalay na tuloy sa piling ng ama. Nakaraan ang iláng panahón, at dabil sa ginagawáng pagsisikap ni Likalibutan, ay lumaki ang kapangyarihan niyá. Sa pagnanasa marabil na mapaibayong lain ang kapangyaribang ito, ay tumanong isang araw sa sumusunod na kapatid, kav Liadlaw, na kung mangyayari na sila’y* magsamang lumusob kay Raptán sa langit. Nang una’y tumangi si Liadlaw, sapagka’t naisip na di dapat gayunin angnunó nila; nguni’t si Likalibutan ay nagalit sa kanyá, dabil sa pagkatanggi niyáng itó, at sapagka’t ayaw siyáng makikitang nagagalit sa kanyá si Likalibutan, ay napahinuhod din. Pinaroonan pagkatapus si Libulan, na sumang-ayon sa paglusob. At sinimulan na nga nilang tatlo ang pagloob -sa Langit. Datapwa’t sa pinto pa lamang ay di na nakapangyari ang kanilang lakás, di nilá mabuksan ang matibay na pinit ng pinto. Ang ginawa ni Likalibutan, nang bind! silá makapagdumpi’y-pinabihip na nang boo ng Inkas ang bangin sa labat ng sulok, samantalang ang mga kapatid naman niyá’y siyáng nag-dudumpi sa pinto, datapwa’t di rin nilá masupil dabil sa pakikilaban ng Diyos Raptan, na noo’y nagagalit na. At nang makita ng tatlóng mahigpit nang totoó ang paglalaban at sila’y na sa panganib, ang ginawa’y nangagsitakas; nguni’t si Raptan sa kagalitani dabil sa pagkasira ng kanyang pinto ay hinagis ng tatlóng lintik sina Likalibutan, Liadlaw at Libulan. Ang una’y tumama sa katawang tan so ni Libulan kaya ito’y naging parang isáng bola; ang pangalawa’y sa katawáng ginto ni Liadlaw tumama at ito’y naging parang bola ring gaya ng una, at ang pangatlo’y kay Likalibutan tu mama at ang katawan naman nito’y nagkadurog-durog, at nahulog sa dagat- At ang boong laki ng katawan nito’y siyáng lumimbutod sa iba haw ng dagat, at siyá nating tinatawag ngayóng lupa. Si Lisuga. dabil sa pagkawala at dabil sa di maalaman kung saan naroon ang kanyáng mga kapatid ay lumakad na’t binanap sila. Napatungo sa dakong langit, data pwa’t pagkakita ni Raptan, data ng kagalita’y hinagis din ng lintik si Lisuga, at ang katawang pilak nito’y nadurog din ng sanglibong pi raso. Pagkatapos ay nanaog si Raptán muía sa langit at hinati ang dagat, at inanvayaban si Magwayan na sunlama sa kanyá. Napagbintangan pa itó ni Raptan na kaalam sa paglu sob sa langit ng tatlong magkakapatid. Sinabi ni Magwayang siya’y walang nalalaman tungkól sa isinusumbat niyá pagka’t siya’y kasalukuyang natutulog ng yao’y mangyari. Makailang araw’y napawi ang galit ni Raptan. At isáng araw itó at si Magwayan ay napaiyak at nangalulunkot, dabil sa pagkawalá ng mga apo nilá, at lalong laid na sa pagkawala ni Lisuga; at gayón man kalaki ang kanyáng kanpangyarihan ay di na mangyaring mapabalik ang da ting buhay ng mga magkakapatid. l)i naglaon at binigyan niyá ng maniningning na liwanag ang dalawáng naging parang bola, upáng may maitanglaw ha bang panabon. At iyán na nga ang pagkakaroón ng tina tawag natin ngayóng arfan at Inamn; ang araw ay ang gintong si Liadlaw at ang buwan ay ang tansong si* Libulan; at ang dalawáng itó ang tumatanglaw at nagbibigay ng liwanag sa