Por el honor del nacionalismo

Media

Part of Bangon

Title
Por el honor del nacionalismo
Creator
Baltazar, Juan
Language
Spanish
Year
1909
Rights
In Copyright - Educational Use Permitted
Fulltext
12 BANGON . . Ang Katúbusan ñg Babáe. Kay Sinag Bituin. Mahal na kaihigan: Aug paglaganap ngayon ng mga bagong kaisipáng náhihingil sa katúbusan ng babáe sa dakong ito ng kasilanganan, ang pagmamasfd ng inga kilos, anyo’t paguugaling lubhang náiibá’t anila’y tungo sa hinahangad na pagkakátaás ng babáe, ay tunay na pumupukaw sa aking isip ng dj maulatang mga pagkukurb tungkol sa malubháng suliraning iyan. Hindi akó ang inakatututol na ang babáe’y huwag magkaroón ng mga karapatang sa kanya’y sukat makapagpadakilá, pagká’t siya’y kabyak ng sangkatauhan, katulongtulong ng lalaki sa pagpapasán ng mga hi rap at sa pagtatamasa. naman ng mga kaligayahan sa buliay na ito. Hindi hamak ang tungkuling ginaganap ng babáe sa ikasusulong ng sangsinukob, kaya’t ako’y kabilang sa mga umaayong dapat luwagan siyá, na anopá’t makapagsumakit sa lalong ikatátaás at ikatutubós sa kalagayang sa kanya'y pinaglagakan ngayon ng mga palagay ng táo’t ng mga kautusán man naman. Ikaw ay kilala kong isá sa mga nagnanais din ng gayón sa ating kababaihan, at di miminsáng pinag-ukulan mo ng mahahalagang mga sandal i ang pagsuri sa paláisipang ito, kayá’t umaasa akong di mo ikakait ang pagpapahayag at pagpapaliwanag sa akin ng iyong mga kurb hingíl s¿i mga, bagay na dapat gawin ñg babáe ukol sa kaniláng ikatutubós at ikatatanghál, Suma say apak, Lakan-TITS. Kai bigang Lakan-Tils: Hindi ko maalaman kung paano sísimulán ang sulat na ito. Mangháng-manghá akó sa iyong liham na kaharáp ko ngayon, upa ng tugunin, oo, pagka’t nápakabigat ang iyong hiling sa akin, nápakabigat ang tanóng mong hindi ko maalaman ang matapat na tugón, hindi ko mátuklasán ang hinihingi mong mátamó dini sa nápakahamak kong mga pagkukurb, dini sa isipang walang mápapalang anomán si Lakan-Tiis. ¿Hangád mong matalós ang mga kurb ko’t pasiyá ukol sa mga bagay na dapat gawin ng mga babáe sa. ikasusulong ng kasalukuyang kaI a gayan nilá? ¿Ñais mo? Aywán.......aywán ko nga ang mabuting katwiran ukol dito; subali’t sa ganang akin, ay dapat, ukol at bagay na kaming mga babáe, na ginagawang sangkáp na lamang sa pamamahay, ayon sa may matatandáng kaisipán, ay magaral ng mga karunungang sukat makatulong sa paghahangad ng ikálalayá ng ating hayan, sapagka’t kung walang karunungan, ay walang nialigayang bunga tayong maaantáy. Hindi ha ganitó? Kung ang mga babáe ay sukat na lamang sa pagiging kagamitán sa bahay, at hindi mag-aaral ng pagtulong sa inyó, ¿di ang munting bagay na inyong gaga win ay paggugugulan ng mahabang panahón bago mákamit? Nguni’t kung kaming mga babáe ay mátut<> ng bahagi ng mga gawáin ninyong mga lalaki, ay mádadali ang anomang bagay na gagawin. Hindi ko ibig, sabihin, na, kami’y magpakatalino, at humawak ng inga tungkuling kagaya ninyó, hindi, at hindi nga akó sang-ayong maggugol ng panahón sa, isang bagay na hindi agad pakikinabangan, magaral ng mga masasagwáng karunungan, umayók ng mga gawaing hindi angkáp sa. amiiig kilos at paguugali, sa ugali ng mga pilipinang labis na pinupuri pa naman ng ibang lahi... Sa makatuwid, ay nananalig akong: ang mga babáe’y dapat mag-aral hg mga bagay na magagamit sa loob ng hayan at mga kapisanan, magsumakit sa ikatututo ng mga karunungang sukat mágamit namin at maitutulong sa inyo, at kung ganitó nga, ay hindi na. layo magkakahirap sa pagkakamít ng isang bagay na ating minimithí. Nálalaman mo na ang mga pagkukurb ko hinggil sa bagay na ito, nálalaman mo na, ring nais ko na kami’y mágamit din ng hayan sa ika,pagiging malaya na,ting lahat. Sa ibang araw ay iuúlat ko sa iyo ang mga bagay na pinagsasaligan ko tungkol sa pamamayan naming mga babáe. Lingkod mo, Sinag-BITLTN . Abril 6 1909. x» rrr Por el Honor del Nacionalismo (REMITIDO) Sr. Director del Bangon, Rizal, I. F. Mi querido amigo y paisano: Ya que V. se ha permitido publicar en su ilus­ trado periódico la Carta abierta de un tal L. Ga­ briel desde Pitilla, que, según me dicen, ya, apare­ ció en “El Renacimiento” el 30 de Marzo último, espero también merecer de su rectitud é impar­ cialidad la inserción de la adjunta réplica á dicho comunicado, sin más objeto que rendir culto á la justicia, y á la santa, equidad y para salvar en nuestra Provincia el honor del Nacionalismo. Y por tan señalado favor, quedóme de V. muy agradecido Juan BALTAZAR. San Pedro Makati, Rizal, 18 Abril, 1909. A PROPOSITO DE UNA CARTA ABIERTA Por no ser amigo de personalismos, voy á p rescindirme de cuanto se refiera á la persona­ lidad de un tal L. Gabriel, que por medio de una carta abierta trata de atraer hábilmente nuestros votos á favor del Sr. Catalino Sevilla para gobernador de esta Provincia, dando, pa­ BANGON.. 13 rece, á entender que él es de Pililla, ó por Jo menos, hizo la carta desde Pililla. Tengo suficientes motivos para dudar de su autenti­ cidad; pero por la razón que dejo expuesta, me limito á hacer constar tres datos solamente, á saber: que en el Censo Electoral de dicho municipio no existe igual nombre ó algo pare­ cido, ni creo que ha de haber en este año; que en toda la jurisdicción de Pililla no se conoce á un sevillista siquiera; y que sólo sé de un Sr. Leocadio Gabriel, que es compa­ dre de D. Catalino Sevilla, natural de este muni­ cipio de San Pedro Maca ti, y actual cobrador del vapor “Comandante” que hace viajes por Laguna. Si será elector de a'lgún precinto del Río Pasig y de la Laguna de Bay?... Con estos tres datos, suponer que la carta abierta de marras, haya sido solamente un ardid | electoral combinado por algún candidato inte­ resado, es más fácil que buscar con la linterna de Diógenes en todos los municipios del distrito Sur de Rizal, una persona que responda sin mentir al nombre de L. Gabriel. Además, cuando una candidatura á gobernador es únicamente conocida en una parte de la provincia, suele ser un medio hábil de propaganda valerse de la. presentación y recomendación de algún vecino más ó menos imaginario desde el otro lado de la provincia donde es desconocido el candidato. Y dado como entreparéntesis todo el párrafo anterior, voy á dedicar algunas líneas al Sr. L. Gabriel, a propósito de lo que persigue en su carta abierta. Ante todo, deseo manifestar que estoy en un todo conforme con su lema: “Votar al que pueda gobernar mejor la provincia”; y declaro que coincido perfectamente con su opinión res­ pecto á las cualidades generales que debe reu­ nir un candidato á gobernador para que pueda ser digno de nuestros votos. Pero entre sustentar ese lema y esa opinión, y creer que I). Catalino Sevilla sea el más llamado á gobernar hoy nuestra Provincia., existe un abismo muy peligroso. La Provincia no presumo que se deshonraría con el gobierno del abogado Sr. Sevilla, pero tampoco creo que lo sería con el del periodista Sr. Lope K. Santos, por ejemplo, ó con el de cualesquiera otros nacionalistas comprovincianos, cuyos méritos son de todos reconocidos. Cuando se trata de gobernar una provincia que, como la nuestra, reclama de un modo espe­ cial de su jefe ejecutivo la mayor popularidad, una probada energía de carácter, grandes ini­ ciativas y una actividad y perseverancia sin lí­ mites, las cédulas académicas y los títulos de la edad no siempre son recomendaciones pre­ ferentes é infalibles. Ha hablado el Sr. L. Gabriel del hombre equilibrado. Habrá querido decir “equilibrista”; pues esta cualidad es la nota más saliente que admiro en su candidato. Y si no, díganlo cier­ tos progresistas de Malabón y Na votas consti­ tuidos en leaders de dicha candidatura nacio­ nalista; y hable su mismo candidato que en va­ rias ocasiones se ha permitido decir que su can­ didatura merece las simpatías y es recomendada eficazmente por el ex-juez Sumulong entre los correligionarios de éste. No sé si para el Sr. L. Gabriel acreditan á Don Catalino de Naciona­ lista íntegro, simpatías y recomendaciones de tal naturaleza; lo que sí entiendo es, que la debilidad de dicha candidatura y la poca fé que tiene el mismo Don Catalino de. su propia po­ pularidad, le obligan á hacer equilibrios entre los unos y los otros. Concederé por un momento al Sr. L. Gabriel las consideraciones de residente, elector y per­ sona de influencia en Pililla, como justo título con que puede suscribir autorizadamente dicha carta. En este concepto, creo hacer una obra de caridad al Sr. L. Gabriel, advirtiéndole que su carácter de residente en el distrito Sur de Rizal, debe imbuirle, por dignidad, á guardar indiferencia, por lo menos, ante la candidatura regionalista de Don Catalino. Regio rialista, sí, y no otro calificativo merece la actitud observada por el mismo candidato en varias reuniones de Kalookan, Navotas y Malabón. Es táctica del Sr. Sevilla asegurarse de estos tres muni­ cipios del distrito Norte de Rizal, porque cree que de tenerlos juntos, se tiene lo suficiente para triunfar en medio de los otros candidatos. Para este objeto, emplea un medio de halagar á los tres citados municipios, proponiendo sea de Kalookan el Diputado por el Norte, sea de Navotas el Tercer vocal, y de Malabón, que es él, el Gobernador. El Diputado por el Sur nada le interesa. Para Don Catalino, lo principal es ganar la elección; no importa que sea por medios regio­ nal i *ta,s, ni que en todo el resto de la Provin­ cia sea él un jefe completamente impopular. ¡A buena hora tendríamos un gobernador naciona­ lista de tres pueblo*, después del gobierno cala­ mitoso de los federales!... Hay gustos, Sr. L. Gabriel, que realmente merecen palos. Yo creo que haría V. una obra patriótica, si aconsejara á su candidato el retiro por ahora de su candidatura. Las elecciones del bienio pa­ sado, han sido muy duras pruebas para el Na­ cionalismo en Rizal, y no debe haberlas olvi­ dado Don Catalino Sevilla. El era en la. Pro­ vincia lo que es ahora; y sin embargo, tuvo la desgracia de contar no más de un voto en la Convención oficial del Gran Partido, cele­ brada en Pasig en 1907. De aquello se desprende, que ni su mismo pueblo de Malabón quiso otor­ garle sus votos. Es defecto capital de su candidato el ser muy crédulo. Se hace necesario imponerle de que el si de los leaders y de los electores, no son siempre votos ganados. Muchos hay que por evi­ tar largas discusiones, *ó por no decir no, tienen preparado para cada candidato un ó‘L No es acaso común decir entre nosotros aquello de: “hiíidi nviii pakaibigin, huwag lamaag pakahiin'''! 14 BANGON . . ¡Quién sabe si V-, al firmar dicha carta, se hallaba en idéntica situación con el Sr. Sevilla!... Yo creo que no hay mejor base para la apre­ ciación de las probabilidades de triunfo de las candidaturas nacionalistas, que la estadística de las elecciones pasadas. Si no me equivoco, tanto el Sr. Catalino Se­ villa como los Sres. Mamerto Manato, Octavio Amado y otros, son amigos muy íntimos del Sr. Lope K. Santos, y todos son de credo na­ cionalista. Yo pregunto ahora: ¿á qué vienen á disputar nuevajnente á este señor la prefe­ rencia para el cargo de Gobernador, cuando se­ mejantes disputas han llevado siempre al Nacior nalismo á la bancarrota? Por qué no respetar el turno que reiteradamente ha establecido el pueblo elector de los candidatos nacionalistas durante las pasadas elecciones, ya que no todos pueden ser á la vez gobernadores de esta pro­ vincia? A qué ese empeño de acentuarse la campaña por cada candidato, cuando todos en vez de consumir sus esfuerzos en fines egoís­ tas, pueden y deben sacrificarse en aras de la unidad, aunándose en favor del candidato que la elocuencia del resultado de las dos pasadas elecciones ha demostrado ser el más popular, el más fuerte y el más llamado ¿i sustituir al gobierno estacionario de los federales?....... Yo llamo la atención del Sr. L. Gabriel y de todos los buenos nacionalistas de la provin­ cia, así como la del actual Centro Ejecutivo del Gran Partido, hacia el nuevo peligro de derrota que nos amenaza, en vista del fratri­ cida empeño de algunos correligionarios nues­ tros. E invoco el patriotismo y la sensatez de los mismos candidatos, para que no se repita el triste espectáculo de nuestra derrota por una infundada é injustificable división. Que los progresistas no tengan ya que obse­ quiarnos con banquetes como á sus mejores lea­ ders y propagandistas. ¡Y que el Dios de las misericordias nos libre ya de tanto mal! Juan Baltazar. i— • M -Ang unang pagpatay ( Alaala kay Gat Andres Bonifacio ) Nálulugmók sa maráwal na pagkairíng ang lahi nina Sikatuna; sa kanyang íikód ay nápapataw ang big¿it ng isang kapangyarihang gánid, napapakó ang mga kukó ng isang bayang masakím. Ang pulóng Maligaya’y^isang duláan ng pagkawakawak, ng kapaslangá’t panglulupig, ng pag-apí ng táo sa kapwá táo’t pag-alipin ng hayan sa kapwá hayan. Isang daíng, isang lúhog ng nasaibabá sa mga batúgang sumasaitaas, ay nagkakabunga ng di masayod na pagkaamís. Sa mataas na lukluka’y nálilikmó ang matalas na sundáng ng kaharian, sa ibabá’y nátatayá ang mga kulang palad na liíg, at sa gitna’y ang di masupil na kapangyarihang pinapanginoon ng lahát, na nagpapasiyá sa pagduduóp ng dalawang náuuna. Saáng di sa i baba w ng ganitong lúsak, sa himpapawid ng isang mundong tigmák ng luhá ng sangkatauhan, ay magaalimpuyó ang hangin ng panghihiganting kakilakilabot. Di laging malamíg ang tubig, ni mapayapá ang karagatan, ni malakás ang balikat ng alipin; ang tubig ay kumukuló, ang dágat ay dumadaluyong at ang balikat ay nahahapó, at ¡sa aba kung magkágayon na! Ang Malayo’y napukaw sa pagkakáhimbíng. Sa matimyás na awit ni Natura na lubháng mayama’t nápakadai<ilá sa magandang lupaíng yaón, ang diwá ng lahi’y kinalong ng habág sa haráp ng kasakitsakit na pagkakutyá. Sa puso ng Malayo’y nagningas ang di maúlalang poót, at sa kanyang noo’y humihip ang unos ng panghihimagsík. ¡Súkat na ang bigát ng tanikalá! súkat na ang di gagaanong pagtitiís! súkat na ang kapangyarihan ng mapang-alipin!... ♦ 4 í a 00 “Waláng Kalúbusan, walang Kalayáang nátamo ng hindi pinamuhunanan ng maraming dugo, dusa’t kamatayan... Mamatay sa digmá ay kabayanihan ' kung sa pagtatangól ng mga Katuwiran ng sari ling Lalii’t ng linakhang Bayan”. Ganitó ang dalít na. muía sa dako roón ng mga dágat ay inihahatid ng alingawngaw sa kapuluan ng Mal igaya. Parang palasóng tumudlá sa kaibuturan ng kaluluwá ng isang anak-bayan ang mga pangungusap na iyon, mahiwagang pangungusap na anaki’y nagbubó ng lakás sa tigagál niyang mga bísig. —Dumatíng na ang dakilang sandalí ng pagtupad ko sa aking katungkulan. Ang gúbat na i to’y makikinyíg mámayá sa aming sumpáan, manonood sa mahigpít naming mga pagyayakap at magiingat ng mga hulíng singaw ng aming puso... Ang nagsasalitá ng gayo’y si Gat Ipoipo. Táong inianák sa banig ng karálitaan, ay buong na-kalasáp ng mga kapáitan ng búhay na api sa ilalim ng kumpás ng walang awáng panginoon, Inangkín ang sákit ng kanyang lahi, ang himutók ng kanyang bayan, at isang araw na ang mapanguling na langit ay nasasaputan ng mga úlap, ay inihiyaw ng boong lakás na maidudulot ng matibay niyang pananalig, ang wikang: ¡ ¡ ¡Mabúhay ang Kalayáan! !! Kumisláp ang mga sandata, yumaníg ang kaparangan, ang liwanag ng araw ay nagkulimlím. ¡Yari na ang Paghihimagsík! Ang kamataya’y nangdahás na sa dalawang pangkát na nag-aaway. Di naláo’t si Ipoipo’y naligid n§ bangkay ng kanyang mga kábig. May mga sandaling halos masusupil 11a ang labang ito sa Hilagá; nguni’t buháy ang pag-asa ni Ipoipo sa kagandahan ng layon, ay itinaguyod ang kilusáng yaon hangang sa pagtatakipsílim, na siya’t ang kanyang mga kawal ay nanumbalik sa loob ng kagubatan. Ang hiyaw na iyon sa Hilagá’y naging hudvát