Ang Unang pagpatay
Media
Part of Bangon
- Title
- Ang Unang pagpatay
- Creator
- Celso
- Language
- Filipino
- Year
- 1909
- Rights
-
- Fulltext
- 14 BANGON . . ¡Quién sabe si V-, al firmar dicha carta, se hallaba en idéntica situación con el Sr. Sevilla!... Yo creo que no hay mejor base para la apre ciación de las probabilidades de triunfo de las candidaturas nacionalistas, que la estadística de las elecciones pasadas. Si no me equivoco, tanto el Sr. Catalino Se villa como los Sres. Mamerto Manato, Octavio Amado y otros, son amigos muy íntimos del Sr. Lope K. Santos, y todos son de credo na cionalista. Yo pregunto ahora: ¿á qué vienen á disputar nuevajnente á este señor la prefe rencia para el cargo de Gobernador, cuando se mejantes disputas han llevado siempre al Nacior nalismo á la bancarrota? Por qué no respetar el turno que reiteradamente ha establecido el pueblo elector de los candidatos nacionalistas durante las pasadas elecciones, ya que no todos pueden ser á la vez gobernadores de esta pro vincia? A qué ese empeño de acentuarse la campaña por cada candidato, cuando todos en vez de consumir sus esfuerzos en fines egoís tas, pueden y deben sacrificarse en aras de la unidad, aunándose en favor del candidato que la elocuencia del resultado de las dos pasadas elecciones ha demostrado ser el más popular, el más fuerte y el más llamado ¿i sustituir al gobierno estacionario de los federales?....... Yo llamo la atención del Sr. L. Gabriel y de todos los buenos nacionalistas de la provin cia, así como la del actual Centro Ejecutivo del Gran Partido, hacia el nuevo peligro de derrota que nos amenaza, en vista del fratri cida empeño de algunos correligionarios nues tros. E invoco el patriotismo y la sensatez de los mismos candidatos, para que no se repita el triste espectáculo de nuestra derrota por una infundada é injustificable división. Que los progresistas no tengan ya que obse quiarnos con banquetes como á sus mejores lea ders y propagandistas. ¡Y que el Dios de las misericordias nos libre ya de tanto mal! Juan Baltazar. i— • M -Ang unang pagpatay ( Alaala kay Gat Andres Bonifacio ) Nálulugmók sa maráwal na pagkairíng ang lahi nina Sikatuna; sa kanyang íikód ay nápapataw ang big¿it ng isang kapangyarihang gánid, napapakó ang mga kukó ng isang bayang masakím. Ang pulóng Maligaya’y^isang duláan ng pagkawakawak, ng kapaslangá’t panglulupig, ng pag-apí ng táo sa kapwá táo’t pag-alipin ng hayan sa kapwá hayan. Isang daíng, isang lúhog ng nasaibabá sa mga batúgang sumasaitaas, ay nagkakabunga ng di masayod na pagkaamís. Sa mataas na lukluka’y nálilikmó ang matalas na sundáng ng kaharian, sa ibabá’y nátatayá ang mga kulang palad na liíg, at sa gitna’y ang di masupil na kapangyarihang pinapanginoon ng lahát, na nagpapasiyá sa pagduduóp ng dalawang náuuna. Saáng di sa i baba w ng ganitong lúsak, sa himpapawid ng isang mundong tigmák ng luhá ng sangkatauhan, ay magaalimpuyó ang hangin ng panghihiganting kakilakilabot. Di laging malamíg ang tubig, ni mapayapá ang karagatan, ni malakás ang balikat ng alipin; ang tubig ay kumukuló, ang dágat ay dumadaluyong at ang balikat ay nahahapó, at ¡sa aba kung magkágayon na! Ang Malayo’y napukaw sa pagkakáhimbíng. Sa matimyás na awit ni Natura na lubháng mayama’t nápakadai<ilá sa magandang lupaíng yaón, ang diwá ng lahi’y kinalong ng habág sa haráp ng kasakitsakit na pagkakutyá. Sa puso ng Malayo’y nagningas ang di maúlalang poót, at sa kanyang noo’y humihip ang unos ng panghihimagsík. ¡Súkat na ang bigát ng tanikalá! súkat na ang di gagaanong pagtitiís! súkat na ang kapangyarihan ng mapang-alipin!... ♦ 4 í a 00 “Waláng Kalúbusan, walang Kalayáang nátamo ng hindi pinamuhunanan ng maraming dugo, dusa’t kamatayan... Mamatay sa digmá ay kabayanihan ' kung sa pagtatangól ng mga Katuwiran ng sari ling Lalii’t ng linakhang Bayan”. Ganitó ang dalít na. muía sa dako roón ng mga dágat ay inihahatid ng alingawngaw sa kapuluan ng Mal igaya. Parang palasóng tumudlá sa kaibuturan ng kaluluwá ng isang anak-bayan ang mga pangungusap na iyon, mahiwagang pangungusap na anaki’y nagbubó ng lakás sa tigagál niyang mga bísig. —Dumatíng na ang dakilang sandalí ng pagtupad ko sa aking katungkulan. Ang gúbat na i to’y makikinyíg mámayá sa aming sumpáan, manonood sa mahigpít naming mga pagyayakap at magiingat ng mga hulíng singaw ng aming puso... Ang nagsasalitá ng gayo’y si Gat Ipoipo. Táong inianák sa banig ng karálitaan, ay buong na-kalasáp ng mga kapáitan ng búhay na api sa ilalim ng kumpás ng walang awáng panginoon, Inangkín ang sákit ng kanyang lahi, ang himutók ng kanyang bayan, at isang araw na ang mapanguling na langit ay nasasaputan ng mga úlap, ay inihiyaw ng boong lakás na maidudulot ng matibay niyang pananalig, ang wikang: ¡ ¡ ¡Mabúhay ang Kalayáan! !! Kumisláp ang mga sandata, yumaníg ang kaparangan, ang liwanag ng araw ay nagkulimlím. ¡Yari na ang Paghihimagsík! Ang kamataya’y nangdahás na sa dalawang pangkát na nag-aaway. Di naláo’t si Ipoipo’y naligid n§ bangkay ng kanyang mga kábig. May mga sandaling halos masusupil 11a ang labang ito sa Hilagá; nguni’t buháy ang pag-asa ni Ipoipo sa kagandahan ng layon, ay itinaguyod ang kilusáng yaon hangang sa pagtatakipsílim, na siya’t ang kanyang mga kawal ay nanumbalik sa loob ng kagubatan. Ang hiyaw na iyon sa Hilagá’y naging hudvát BANGON . . 15 sa ibang poók ng pulo. Hand» man ó Hindi ay kinakailangang kumilos na ang lahat. Yao’y inga araw na ng pagbuhukóm. Sa una pa lamang na alingawngaw ng pung ió ’y nangagtitipon na ang mga taga Timog. Dito’y malaki ang hukbong naitatag sa ilalirn ng pamamahala ni Tiklíng, na pinamagatáng LAKAN ó kapunupunüan ng lahat ng pangkát na. nanghihimagsfk. Sa kapangyarihan niya’y nararapat din ngang sumailalim si Gat Ipoipo, bagamán ito ang mingabas na magpáunang magwagaywáy ng ban diking kill ay dugo. Si Ipoipo’y ipinasundó ni* Lakán Tiklíng upang gawing kagawaxl ng kanyang páfnahalaan. —Náuukol na tayo’y magsamasama,—anáng mataas na puno,—bumuó ng iisáng lakás na maihaharáp sa mga kaaway at nang di ta.yo magahis. At sapagka’t akó ang inihalál na Lakán ng tanang kaadhiká natin, hiniliingi kong ikaw’y kumilala’t yumukód sa akin ng makáitló. — Alahál. na puno, ipagpatawad mo pong ipahayag ko ang aking malabis na pagkakamangliá. Diyata’t naganap ang ganyang mga salitaan ng di man lamang pinagsangunian ang mía taga Hilagá? Kay bilis namang magpasyá ng mga taga dakong ito! —Kinakailangan ng panahón. Makinyíg ká, Ipoipo: alang-alang sa iyong mga ginawa’y inihahalál katang isá sa mga kagawad ng Mataas na Sangunián... —Marami pong sala mat. Nguni’t dinaramdam kong di matangap t ang alók mo pong karangalan, pagka’t- sápilitang mananatili ako sa aking poók upang tibayan ang talibá sa ating mga kaaway. Kung talikdán ko ang Hilagá, walang pagsalang di mawawakawak ang kapalavan ng di kakaunting kapatid natin doon. Tangí sa rito, ang poók na iyo’y naaapupong sa púsod ng lakás ng mía raangagahís, at doo’y magaán ang pátuluyang paglusob sa kanilá sakaling makalapit na’t makakubkób ang karamihang kawal natin. Hindi nasiyplián si Lakan Tiklíng sa ganitong mga. paliwauag ni Ipoipo. Ang di pagkilala nitó sa kanyang kataasan, ang pagtangí sa katungkulang inihahandog at ang pagbalík sa Hilagá upang mamatnubay sa. mga naiwang kábig, ay pawang naglaláng sa. kanyang loob ng malaking pangambá. Nagaalaalang bakaang kanyang pagka Lakán ay mapuwíng ng kapangyarihang mátutuklás ng kabantugan ni Ipoipo, pagka’t noo’y balitá na ang pagkabayani nitó sa kapuluan ng Mal i gaya. Kinakailangang huwag may makasa,sagwíl sa kanya, na siya’y kilanlíng puno ng lahat ng puno at yukurán ng tanan. Makasandali’y nagwiká sa kausap: --Kay dali mong pahalatá! Sa iyong mga pangungusap, sa iyong mga kilos, ay nádadamá ko ang katotohanan ng inga sumbóng ditong la ban sa iyo. Ika w ’y isang imbíng alipin ng mga manglulupig, na, n gayo ’y nakikihalubilo sa mga anak-bayan upang siyang maglugsó ng kilusáiig ito pagkatapos. Hindi ka makalayó sa kutá ng kaaway, pagka’t sa kanila’y tumatangap ka ng atas at nagsusulit naman ng aming mga ginagawá. Nagdilím ang mukhá ni Gat Ipoipo ng máringíg ang gayong mga salitá, at nangangatál na sum a gót: —Máginoo, mangyaring bawHn mo ang lahat ng isinaysay, na sumusugat sa dalisay kong mga damdamin. Hindi ang t-áong kakahapunin lamang ang magsusúrot ng pagtataksíl sa aking inga gawá. Magsabi ang mga kaparangang iyang pinaglamayan ng aking mga paa, ang mga yungíb sa Ala bato na di miminsang nag-alay ng malamig na hihigán sa katawán kong hapó, at nadilíg ng inaraming luhá ng waring nababanaagan ko ang pagkáparuól ng aking mga pag-asa; magsabi silang lahát kung sa dibdib na ito’y nápatuón ang kurós na parangal ng llar!, ó nápahilig ang kurós ng sáMt ng aking Inang Lavan... Ako’y nagsusukáb! Oh! Di pa kayó nagk isiyá sa pag-abá sa akin, at ngayo’y binibintangán pa ako ng isang marungis na kaasalán. Sala mat pó, máginoo!... At pagkawiká nito’y tumalikód si Ipoipo at umalís. * Hindi nakaimík ang Lakán. Parang nápatdá sa. pagkakáupó at nasusian ang mga lab!. Isang titig ng pangigilalás ang • tanging naisunod sa bayaning pumapanaw. Ang galit at pangambá’y nagkáhalong bumaklá sa kanyang dibdib; libolibong kaisipán ang naglagós sa ka.niyang panimdím. Ano’t gayón na ang pagkawaláng. pitagan ng pinunong iyón? paglibák ha kayá ang ipinahalatá ng Kanyang iimsal? anóng kahulugán ng mga hulíng pa ngungusap na iniwan niyá? lumayó ba kayáng may imbót na makapanghigantí?... Ganitó ang sa. sarili’y naitatanóng ng palalong Lakán. Sa hagdanan, isang magalang na- bating náringig sa gawíng likurán ang ikinápalingón ni Ipoipo. Pinababalik siyang sandalí ng pangulong puno. Pinihit ang kanyang mga. paa’t muling pumanhík. —Ibig kong 1 iwanagan mo 'ang iyong pagbabalá,—ang saad ni Tiklíng—Nais mo bagáng magmatigás sa iyong puno? —Sino ako’t sino ka po naman upang mangvari ang gaya ng iyong ipinangungusap? Nagsadyá ako rito’sa paniniwaláng kapatid din ang mátatausán ko; nguni’t hindi gayón, kundi panginoon pala. —Sukat na, Ipoipo; kilala ko ang iyong mga ha ligad. Uuwi ka upang ipagbigay-alam sa kaaway ang boong námasid mo rito. Napakamahal ng salaping sa iyo’y naibayad nilá! Kung tunay na kampón ka ng Paghihimagsík, na rarapat mong kilanlí’t igalang ang kanyang kataastaasang puno. Bandáy! Kung sa kani la’y ipinagbilí mo ang iyong paglilingkód, sa aki’y ipagbilí mo naman ang iyong hiningá... — Ngitiigít...!— ang nangigitil na naihiyaw 16 BANGON . . ng bayaning naginginíg, putláng-putlá’t duguán a ng inga mata. —Alga tánod, gapusin ang táong itong tiktík ng inga kaaway! Uinandulóng ng karamihang kawal si Ipoipo; isinubasob, at sa isang igláp ay nalibid ng tali ang boong katawán. Limáng putók na náringíg ng kinahapunan sa síwang ng dalawang buról, ang siyang naglimbág sa Kasaysayan ng Paghihimagsík sa pulóng Alai igaya, ng unang karumaldumal na pagpatáy ng isang Baya ni ngkanilang Katiibusan, ng kahapishapis na pagkasawi ng isang anak-bavang sinivál ng Kasakima’t Pangimbuló... CELSO. Monumento sa Dakilang Bayani * "Xoeozr Malaong panahong nabibitin ang pannkalang makapagtayó dito sa Pasig ng isang karapatdapal na alaala sa marilag na ama ng ating inga kalayaan, pannkalang sa banta nami’y magaganap na a yon sa paanyayang ikinalat sa iba’t ibang hayan nitong lalawigan, na ganito ang pagkakasabi: POR RIZAL ALANG-ALANG KAY RIZAL La idea de que la provincia de Rizal tenga un “Monumento” dedicado á la, memoria del héroe á, quien debe su nombre, ha sido y sigue siendo tan popular en esta provincia, que más de una vez se han manifestado iniciativas y pro yectos para la realización de tal idea. Ella, no obstante, no ha tenido hasta ahora la conveniente realización por motivos y circunstancias desco nocidos, lo cual ha dado lugar á la formación de un Comité que trate de los medios de llevar el proyecto adelante, Comité compuesto de los señores Octavio Amado, Ambrosio Flores, Fermín Paz, Silvestre Apacible y Servando de los Angeles. .El primer acuerdo de este Comité ha sido el de promover un miting magno atrayendo al mismo á todas las personas de buena voluntad de la Provincia, donde exploradas las opiniones de todas se pueda proceder á la elección de los Comités convenientes y tratar de los medios más conducentes para llevar á cabo tan patriótica idea. En su virtud, este Comité tiene el honor de invitar á V. al miting que con dicho objeto tend ni lugar en la casa del Sr. Angel Asunción, sita en la Calle Real del barrio de Bambang de esta capi tal, el domingo 2 de Mayo próximo, á las 3 y li en punto de la tarde, agradeciéndole de ante mano su atención, en la seguridad de que hoy c.omo siempre no se desmentirá el patriotismo de que ha dado V. tantas pruebas. Ang pannkalang magkaroon ang lalawigang Ri zal ng isang “Monumento’' na alaala sa, Bayaning kanyang kasangay, kaylan man ay pasalakat malaganap sa lalawigang ito, na di na miminsang nápahayág ang ilang balak at inga, palagay upang matupad ang gayong panukalá. Datapwa’t hanga ngayo’v di pa naisasagawang lubós, sanht sa inga, balabalaking kapinsalaang Hindi matura n, ha gay na naging dahil ng pagtatatag ngayon ng isang Lupong hahanapng paraan upang ipagpatuloy ang naulit na munakalá, Lupong binubuó ng mga, Gg. Octavio Amado, Ambrosio Flores, Fermín Paz, Silvestre Apacible at Servando de los Angeles. Ang unang minarapat ng Lupong ito ay ang pagdaraos ng isang malaking pulong at anyayahan ang tanang may maga.gandang loob sa, lalawigang ito, upang kung maunawá na. ang pasvá ng lahat ay magawá ang paghahalál ng mga kailangang Lupon at pag-usapan ang la,long mga tumpák na paraan sa ikatutupad ngganyang napakadakilang panukalá. Susog sa baga y na ito, ay ikinárarangal ng Lupong nábangit na anyayahan kayó sa. pulong nagagawin sa bahay ni G. Angel Asunción, daang Real ng nayon ng Bambang ng paníulong bayang ito, sa araw ng Lingo, ika 2 ng papasok na Mayo, sa tadhanang ika 3 at kalahating oras ng liapon, tuloy ipinagpapauná ang p.igkilalang loob sa inyong paunlák, lakip ang pag-asang ngayon at kaylan man ay di mabubulaanan ang inyong pagkamaka bayang 1 aging ipinamamalas. Pasig, 21 de Abril de 1909. Tungkol sa isang pamagát Nagpasabi sa amin ang kumathá ng salaysay na may ulong “Mapaghinala...! ”, na sumasa ikasiyam na mukhá ng bilang na ito, upang baguliin ang kanyang pamagat na Taga-idap, nguni sapagka’t ng aming tangapin ang pasabing yaon ay nalimbag na ang naturang mukhá, kaya’t dinaramdam namin ang di pagkasunód ng pita ng giliw naming katulong. LOS OPERARIOS FILIPINOS Almacén de comestibles y bebidas del pais y del extranjero. CENTRAL: SUCURSAL: 6 Villalobos, Quiapo 277 Tabora, S. Nicolos MANILA, I. F.