Philippines

Media

Part of Philippines

Title: Philippines
Issue Date: Volume I (Issue No. 2) August 16, 1936
Publisher: Our Country Publishing, Co.
Year: 1936
Language: English
Subject: Philippines--Social aspects--Periodicals.; Philippines--History--Periodicals.; Philippine literature --Periodicals.
Rights
Place of publication: Manila
extracted text: .~ ·' .. In This Issue: ..... RJZAVS "LAST FAREWELL" * * * INDUSTRIALIZATION OF THE PHILIPPINES By Benito Soliven LITERARY APPRENTICF.SHIP BJJ Cristino. Jmnias KAILANGAN. ANG MULING PAGSILANG SA . · PANITIKANG TAGALOG Ni G1 ·ego1'io N. Garcia KASAYSAYAN NI AMPARO Ni Brigida C . . Batungbakal TAGAHA WAN NG LAND AS Ni Clodualdo clel Mii.nclo FALCON Giovanni Boccaccio • •• 1 TARAON DAGITI NAKAPSQJT A u1·ora clel Rio · · : : • SINAMAR NI WAYAWAYA Santiago Alcantara . . , ... I I I . . / WANTED: MEN, WOMEN AND STUDENTS IN EVERY TOWN IN THE PHILIPPINES, HAW All, IN THE UNITED ST ATES. AND FOREIGN COUNTRIES TO ACT AS REPR.ENSIENTATIVES OF-- - - - - - - - - - ----------THE PHILIPPINES ASK FOR PARTICULARS 220_7 Azcarraga, Manila COMPLIMENTS I of I Mary Chiles Hospital FIRST HOSPITAL IN SAMPALOC MANILA EXCELLENT SERVICE ... and y'.!t REASONABLY CHEAP! man!lged by DR. MARIANO S. FLORENDO DIRECTOR Tels. { 2-33-73 2-33-74 135 Gastambide, Sampalor MANILA, F. I. I L.·rel. 2--10-46 PANGASINAN ASBESTOS MFG. CO. Mangatarem, Pangasinau TEODORO V. GOMEZ Preside11t Centi·al Office: 22u7 A zcarraga, Manila Tel. 2-10-46 FARMACIA MACARAEG Malasiqui, Pangasinan JULIAN MACARAEG Prop1-ieto1· RUFINO E. GONZALES ABOGADO Malasiqui, Pangasinan TF.ODORO PURUGGANAN Gen. 1da71all<'r THE PHILIPPINES LEOPOLDO Y. YABES :~noliala. Editor bidependent Fo?·tnightly Journa.l FLORENTINO G. MAGNO Trnn:rer ENGLISH - TAGALOG -"ILOKO TEODORO A. AGONCILLO Taoaloo Editor FELICIDAD DE LEON Adt.•trliiriJ117 & S•bacriptio11 OfficC"S: 2207 Azcnrrns:m. .Mnnilo JOSE R. CALIP Jlol:o Editor Tel. 2-10-46 .oun COUNT~Y Punusm:'li~. ~n., PURl.ISllF.RS TEODORO V. GOMEZ l'rcsidrnt To be entered as ~econd class mail matter at the Manila Post Office months, 10 centavos smgle copy; with special privileges, 1'3. 00 the year. Subscription rates: 1"2.00 a year Outside the Philippines, double. ' Pl.10 six \TOL. I AUGUST 16, 1936 No. 2 SANITATION AND OUR HEALTH MEN . The r0iny season usually brings with it filth and disease. These d.avs the crowded centers of population, especially Manila ivhich we ha'l'.e always been 1:rroud to call the Pearl of the ~ent Seas, are oot ~ ve1·y plea.{-;ant sight. . Dirty restaurants, untidy "sa1'i-sm-i" stores, scatte1·ed garbage, and n1 uddy streets are a common sight in Manila. . Wh~t have ou: !1ealt~i men done to inip1·ove the sanitary conditiom in the poorer class of restaurants? Practically nothing. Sc long as no cases of gastro-~nteritis are 1·eport€d to them, they ne.ver look into the restaurant::;, 01· if they ever do, they shut thefr eyes to the filth.· But wh~n cases of food poisoning conie to the public notice, they become surprisingl!J industriou.s, they padlock some eating places and get much publicity fo:r their "foresight" a;,,d "alertness." Charity should begin at home. Ou1· health . men should set the example by discha1·ging thefr duties faithfully. The rest of the community will fallow. AN EPIC ACHIEVEMENT 7.'he achievement of the Filipino aviators, A-ntonio Arnaiz and Juan Calvo, may not hold . JJ.!i' important place in the histor11 of world aviation because of the fact that theirs was not a pioneer flight over the route-they took, but in the history of Philippine aviation thefr achievement will perhaps be never equalled or surpassed for many years to come. To other people.ci the Arn~ca? ¥anila-Madrid flight may not be of much significance, but to us Filipinos it holds a g'reat . significance because it has proved that we are · not lacking in courageous and enterprising men wh? are capab~e of making a good account of thei1· people be.tore the world. Mol"e and more mpidly we are coming into our men as a people. We are grad~Ufl?y discovering our hitherto 1mknown capabilities. We are beginning to make ou1·sel.ves felt in the universal schEme . Arnacal's was an epic achievement and it should spur om· people on to g1·ec1t.er deeds. THE GOVERNMENT A1VD THE DEVELOPMENT OF LITERATURE It is sad to note that the government does not seem. to be much intm·ested in the development of literature mid the fine art.s in this country. ~hi~e. it has _granted seveml schola1·ships for scientific studies, to our· knowledge it has never granted any scholarship for purely literary studies. The material renumeration fo1· the wr'iter, the poet, and the litemry scholm· has been most meager. Whatever 7Yrogress in the development of literatu·re in this country has been made, must· not be attributed to the governrnent, which has done practically nothing for it, but to the lite1·ary men themselves, who ca1·e not so much f 01· material rewa?·d as for the spiritual satisfaction they experience from being able to cont?-ibute to· the aesthetic development of their people. But spiritital satisfaction alone is not enough. Literati are hu.ma1i beings like all other people; they a1·e not Olympians who nou1-ish onlv on ambrosia. . Until gover'!Lment and private endowment on literary studies has be· conie general, a m01·e rapid and mo1·e beautiful development of Filpino literature can not be expected. 2 THE PHILIPPINES The Industrialization Of The Philippines By BENITO SOLIVEN (Edil"r's Note: Fo/. lowi11g is a.n article 1t'ritte11 by Assembly1mm So/fren . accompanying Iii" bill to ;ndustriaU:e th" country now pending dis· ctt.Ssi011 in the Assembl!f.) The purpose of this bill is to carry · still further the various activities of the different agencies of the Government for the promotion of agriculture, industry and commerce. We feel almost duty bound to take this st~p on account of the fact that private capitalists or enterprises have not as yet availed themselves, and are reluctant to take advantage of the results of the study, investigation, and research and steps made by our bureaus and offices for the promotion of industries. The government which has the means as well as the t~hnical personnel to start industries on appropriate scale can not evade its duty to see to it that all its resources and credits be utilized to promote the welfare of the people as well as. its own stability. The Secretary of Agriculture & Commerce, thru the offices and bureaus under it, . -has all the the ·necessary data and information concerning the po3sibilities of establishing factories in the different parts of the Philippine Archipelago, and, if needed,' it has the necessary personnel and facilities to conduct investigation or ourveys as to the prospects of given ·enterprises both for the production of commodities for home consumption or for export. As there are few private individuals who are willing io undertake enterprises at their own risk, and inasmuch as our individual capitalists are, rnme already well o~cu pied, and some others too timid, industrial or commercial enterprises, we believe, should be undertaken by the Government. And 0;1ce the Government can show or demonstrate that an enterprise is profitable, there will always be people willing to get into that kind of industrial enterprise, not necessarily to supplant the government enterprise, but to provide for the further expansion of that industry. Furthermore, the prompt establishment of these factorie;,; and industries will give emplovment to many who are now joble3s, and thus will be a blessing both to the country at large and to the laborer. This method has been used by Japan and other progressive countries. !!'here is no reason why it should not also succeed in the Philippines. The establishment of government-owned industries or factories of medium size in the different parts of the Philippines will result in the creation and establi~h ment of private industries in those localities where · they should be established, on account of the nP.arness to raw materials or sources of oower, and the cheapnes:; of available labor. With the present fCOnomical and efficicr~t: means August 16, 1936 of transportation, it is to the interest of the C(>i.lntry as u whole that we create industrial· tow:i.s all over the Philippines. We should not confine our commercial and industrial activities to one city alone, that is, the city ~l Manila. Our country, in its industrial and economic develop; ment, may be divided into regional specialized districts because of the natural advantages which are cffered by various localities for a special line of production, and the pride of the people living in 'those regions in their own progress attained thru their own efforts and initiative, will bring out the best talents of the nation 8t;iJ untapped to be utilized for advancing the material progrc::;s of t~1e Commonwealth. The following list of raw materials and their respective uses, and regions of procluction and consumption, may prove interesting in the consideration of the bill. RICE--Produced in Central Luzon, Panny, Uocos Coast, Bicol region, Caga~·an V,3lley, and Leyte. Consumed all over the Islands. SUGAR-Produced in Negros, Central UJZon, Panny, Ilocos Coast, Mindanao, Batangas, and Cebu- Part consumed all over the Islands, but bulk is exported. COCONUTS-Prcduced in Tayabas an<! Laguna, Cebu, Northern and Northwestern Mindanao, Samar, Negros, L2yte and Bohol. Part consumed locally but bulk is exported as copra and oil. ABACA~-Produced in Bicol, Leyte, Sr.uthcentral Mindanao, Samar, Northern nnd Southern Mindanao. Part consumed in Manila for rope making; bulk is exported. CORN-Produced in Cebu, Cagayan Valley, Negros, llocos Coast, Central U1zon, and Leyte. Consumed locally. TOBACCO-Produced in Cagayan Valley, Ilocos Coatt, Central Luzon Cebu, Negros and P,anay. Bulk consumed in M:::nila for cigar making, part is expO?"ted. MAGUEY-Produced in Cebu, Docos Coast, Bohol, Central Luzon, NeAugust 16, 1936 gros and Leyte. Exported. Part consumed locally in rope making. CACAO-Produced in Central Luzon, Bicol region, Cebu, Ilocos Coast, Negros, Northern Mindanao and Mountain Province. Consumed locally. COFFEE-Produced in Centrl\I Luzon, Ilocos Coast Negros, Panay, Northern llfindanao and llfountain Province. Consumed locally. RUBBER-Produced in Basilan, Zambo:inga, Cotab,ato, and Davao. Exported. BAMBOO-Produced in Panay, Central, Luzon, Ilocos Co,.st, Northern Mindanao, Southern Luzon, Bicol region, and Negros. Consumed locally. BEA ... 'llS-Produced in Pan:iy, Negros, Ilocos Coast, Palaw,'.ln, Central Luzon. and Northern Mind'.lnao. Consumed locally. BURI-Prodaced in Central Luzon, Pnnay, Northern Luzon, North·westem Mindanao and Marin•h! q'.le. Consumed locally. CABBAGE-Produced in Ilocos Coast, Moantain Province, Central Luzon. Cebu, Leyte and Cag,ayan Valley. Consumed locally; surplus sent to Manila. CASSAVA-Produced in Masbate, Sulu, Bohol, Central Mindanao, Palawan, and Cebu. Consumed locally. COTTON-Produced in Ilocos Coast, Central Luzon, Negros, Cebu, and Part.iY- Consumed locally. EGGS-Produced in Cebu, Pangasinan. Consumed locally surplus sent to Manila. FISH-BA1'1GOS-Prodaced around Manila ·Bay (especially Bulacan), Lingayen Gulf. · Consumed in Ma" nila. FOV(LS-Produced in Cebu, Pangasinan, Centml Luzon- Consumed locally; surplus sent to Manila. GARLIC-Produced in Central Cebu, Batanes, Southern Bicol region and Mindoro. slimed all over the Islands. Luzon, Luzon, ConGUTTAPERCHA-Produced in. Western Mindanao. Exported. THE PHILIPPINES 3 Deliberations On Dr. Rizal's "Last Farewell" . . I ~ ... I Picture shows a port of the Conf<-rence 'diat deliberated on nizal's "Last Farewell." Among tho•e shown are President Jorge Bocobo. Prof. .Jaill'e C. de Veyra, Dr. I aureano Viado. llr. Honoria Acosta-Sison, and Aquilino Argosino, secretary-treasurer of the Filipiniana. Amon!!' those who attended but are not shown were Dr. and :\'!rs. Jose P. Bantug, Prof. Nicolas Zafra, P1·nf. Emilio Natividad. Prof. Gabriel Bernardo, Mr. Teodoro Purugganan, and Mr. Jose Resurreccion Calip. PROCEEDINGS OF THE OPEN fi'ORUM CONDUCTED BY THE l"ILIPINIANA CLUB OF THE \0NIVERSITY OF THE PHILIPPINES, HELD IN THE FILIPINIAN A READING ROOM, JULY 10,1936 (FRIDAY) AT 5:00 P. M. Mambers present: Prof. Gabriel A. Bernardo, Adviser Mr. Leopoldo Y. Yabes, President Mr. Aquilino Y. Argosino, Secretary-Treasurer Mr. E. Arsenio_ Manuel, Member Members absent: Mr. Teodoro Agoncillo, Member Mr. Jose Ramirez, Member Mr. Ricardo R. Pascual, Member The Chairman made introductor:v remarks about the nm·poses and objectives of the Filipiniana Club of the University, especially the requirements for admission of new members. Mr. Yabes:-"The sub.iect of the conference this afternoon is based on the article by Mr. Jose Resurreccion Calip, published in the Graphic, of June 18, 1936, purporting to show that there are more than one original copies of the Last Fa.rewell poem of Dr: Rizal. This is precisely why the Filipiniania Club holds this meeting and invited persons who are interested in the matter to clear up this historic document. Everybody is free to give his opinion and to participate in the discussion. Apparently Dr. Laureano Via-. do will sustain the affirmative side, and Professor Jaime C. de Veyra the negative." Wben the discussion was opened, Prof. Jaime C. de v.~yra req.uested that Dr: Laurea'lo Viad() should speak first on his tli.eor~ that there are more than oneoriJrin11 I copies of the La.~t Farewell of Dr. Jose Rizal. The 1·equest was complied wit.h. Dr. Viado:-"A day or two after· (Continued o~ pane 5) 4 THE PHILIPPINES By CASTOR KABILING SANTOS The Chinese store on the opp03ite side of the street had not yet opened its doors; only the Bakery truck could be heard coughing its way in the haz~· dawn; and the electric bulb still shone from the height of the Meralco post, casting a pale-red gleam on the stony pavement-but Maag Cirilo was already awake. He rose from the mat slowly as if he could not carry the weight of his body, rubbed his eyes with the dirty blanket that covered him the whole night long, and spat out of the '1.indow. He folded his blanket hurriedly, and in like haste, rolled his many-colored mat. He threw both in a corner, placed his pillow on the nearby trunk, and hurried outside.· It was still grey dark in the kitchen. He did not want to turn on the light in the kitc'hen-Mang Cirilo dared not because his landlady had always complained about it in the past. She claimed she paid the l\feralco more and more every month, and she blamed him for it because he woke up too early and always turned on the light in the kitchen-and sometimes forgot to turn it off. . "Why," she had said, "the three 'Pesos you are paying me for lodging ·is not even enough for the electricity you consume. . . .. Why don't you eat outside, and save me the burden of this unnecessary expense, and yourself the trouble of cooking?" Why, if he ate outside, how could he go on living, especially during these days when there were ·too many eargadores at the pier and too few bundles and pac~ges to carry? · · That was why Mang Cir'lo promised the landlady that he would not do it anymore. · But as usual, this early morning Mang Cirilo found the kitchen dark. He opened the door and the little window. and somehow, the darkness lifted. There was also 11 great quiet in the kitchen. , , I I He :llixed the fuel on the stove, and struck a match, and began building up the fire. He placed a pot of water on the fire, and waited for it to boil. When the water boiled, he would pour the coffee bought last night, and the two centavos worth of sugar. And when the Chinese store on the ether side .of the street orened. he would buy two· loaves of bread, three centavos worth of tinapa, and a ripe tomato. In the meantime, he must prepare his rice. When the pot of r:offee boiled over, M2ng Cirilo placed the pot of rice on the burning stove. There was a ·loud creaking, as of doors or windows being forcibly opened, and Mang Cirilo knew that the Chinese store had now opened. He searched his trousers pocket for his money, and feeling the ·coins there, he threw one look on the burning fuel, . and went down thrQugh the k'tchen door to the Chinese Rtore on the opposite side of. the street. When he returned, with the food and the bread tucked up under his arms, he found the fire in the stove was out. He arranged the fuel again. with an unholy, inaudible murmur on his lips_. After a few August 16, 1936 moments, there was a calm glow of fire agai:n. Mang Cirilo ate his breakfast while the fire in the stove crackled. And as- usual, he was thinking of many things. Maybe. he was saying to himself, if I have a wife. I need not do the cooking. She will prepare my breakfast, and my baon, and I need not wake up early. She will wash my dirty r:lothes, and I will not be as dirty as I am now. Bah. but I ha\·e to give her money. Where shall I get the money to support her? No. I: ut if I am mitrried, I will work hard, and I will l~e earning more than what I am earnting now. Today, why shoul:d I work hard? As it is. oh. curse. it. why d'd f not marry? Then he remembered Macaria. '"'hy does he remember her always when he thinks of his state. Mang Cirilo thought as he sipped his coffee and gazed. with watchful unwavering eyes, at the burning stove. But it was his fault. I know it now, he mused. When she asked me to marry her, I said I was not ready. But, really I only didn't wam to 111arry because I w:is young, and I wanted to see more of He; and I thought I could enjoy living by staying single. Oh, yes, Macaria married. And why did I get angry. why did I feel sad when I heard that she was going to marry? But if I married her .... The ri'ce was boiling by now, and the pot was frothing at the mouth. Mang O'rilo put out the fire, an<! scattered the embers beneath t'iie pot with the aid of an iron tong. And he resumed eating. Then, there was Tasla. ·She was working in a cigar factory. ' Slw ured much powder. And she was · ca!'lily won. She followed him where\1 er he wanted to go. He would kiss her on the cheeks, and she would laiss him also. Then, he thought, maybe. she was ·not a good woman. Why should she al'ow him to kisS' her? Oh; she was August 16, 1936 bad-that was what he thought. And he didn't see her anymore. ]Where could she be now, Mang Cirilo thought. Maybe she was not bad after all. He was bad. She only trusted him, she only c!lred for him; she loved him so. Mang Cirilo never knew. And then he lost his good and ouite respectable job, and at present he was merely a cargador at the pier. He had spent his money on bad wcmen, thinki'ng that was what life was for. Now. he knew he had always been wrong. He should ha\re married, Mang Cirilo was sure of it now. But, he mused, who will like me now? What woman will care for me? Curse it. if I only married, I -could wake up late, and I need not bother myself about my baon ... Mang Cirilo was suddenly aware that it was already very bright. The sun was almost up. It was very noisy on the street, and the street-cars were rumbling and roaring on the Plaza. He wrapped his baon, using a banana leaf and a piece of newspaper. The rice was still smoking hotly. as he hurr:ed the tomato land the tinapa in the rice, and in .a few m'nutes his baon· was ready. He wet the towel and rubbed his face and neC'k and hands. He wore his blue, thick pants, and a colored shirt. He took his baon and hurried downstairs. He walked only a few blocks, and then stopped at the corner of Juan Luna and San Fernando. He always waited there. Many empty freight trucks were ·roaring their way through the many streets-some of them pier-bound. II When onP. of those empty, freil!'ht trucks reached the corner of Dagupan and Tayuman. Mang Tehan,' who was waiting at the ror-· ner, jumped on to the board from behind. The truck, undisturbed, went on. It was very noisy. The men who were on the truck, and who had already stolen a ride beTHE PHILIPPINES fore him, didn't even look back as Mang Tehan c'lambered up the board. As he stood on the rear end of the running truck, :t<-Inng Tehan was silent. And as on other morn:ings like this, there were many thoughts in his mind. Curse her, Mang Teban thought. what does she think I am? What did I marry her for? The lazy .... If I only knew .... Well, I have to eat again in one of those dirty Chinese stores. Why, why should she not wake up and cook? Could I stiJJ do it after working so hard? 0, If I had only known .... RIZAL'S "LAST FAREWELL" ... (Continued from poIJe 3) Christmas in 1896, when the so-called "excumunicado ·' of Dr. Jose Rizal was lifted by the Spanish authorities, the people were free to see and talk with Dr. Rizal in his m·iqon at Fort Santiago. Dr. Rizal took this 0.rcassion to 5 And as the truck reached the corner of Juan Luna and San Fe1··nando, Mang Cirilo ran after it, and clambered up the board, holding his baon tightly with one hand. The men on the truck were not looking at him. "Hullo, Chief," Mang Cirilo greeted the man standing on the rear, as he straightened himself. "Hullo," said Mang Tehan as he looked at Mang Cirilo with a smile on his lips. And as they looked at each other, there were no tales in the;r eyes. And 2.s usual the pier was crowded with people that day. send out a copy of his Last Farewell poem through the people who visited him, hav,·ing in mind that even if the other copy which he reserved to be given to his family failed to reach its destination, the other copy would nevertheless reach the ( Co·ntinued on page 7) LINES ON SUNSET THE creeping Night Tenderly spre<1ds its greyish-dark wings, As the glowing Sun slips in The horizon Of crystalline purple. * * It is the close of day, And the mi:ld sllence embalms the weary World; Only the cool rhythm.ical breath of Zlephyms. Laden with odorous charms of gold-blooming chmnpak Can be heard in the rustic language Of murmuring . leaves. * * * As the Angelu.~ of event·ide calls, I kneel down devotionally, And p.ray To GOD. And for thee, My sweet ·beloved. Guido Casanova 6 THE PHILIPPiNES LITERARY APPRENTICESHIP By CRISTINO JAMIAS (Continued from last ·i.ssue) It seems to me that the best induction into verse composition is memorizing and imitating "touch. stones" of poetry. Such passages are those of the highest order, by which. according to Matthew Arnold, we are to test the quality of poetry. The careful reader should fill up his mind with many of these "touchstones" and imitate them 'vithout copying. It should be possible for a fairly rnterprising mind to hunt for similar ideas and express them in nearly the same way, doing it thought for thought, line for line, destroying as much as possible traces of the author. For instance if one reads in Keats: Heard melodies are sweet, but those unheard Are sweeter ... one might apply the "touchstone" to tears and write as follows: Shed tears are sweet but tpose unshed Are sweeter ... Doing something Uke this, I believe, can't be- labelled "plagiarism". It is a frank way of learning to think and feel from a great poet. Have not the great themselves learned that way? We often hear of this or that author as the "poets' poet". Take Spenser. Milton and Keats iearned from him. Shelley found the combination of "sweetest" and "saddest" with reference to song in Milton for the line, "Our sweetest songs Me those that tell of saddes~ thought". Other great poets dG not imitate in this fashion .alone; they appropriate more freely. Thus parallel passages are fre"Uent, and there are ·<!ollections of them. . Note how there is litte change in shape in the following parallel passages noted in Bomaugh's Facts and Fancies: (1) Woe to thee, 0 land, when thy King is a child. Ecclesiastes. X, 16. . Woe to the land that's governed by a child. Richard II (Z) Authority melts from me. Antony and Cleopatra Authority forgets a dying king. Ten·nyson's Morte D'Arthur. (3) She fair, divinely fair, fit love for gods. Paradise Lost. A da~1ghter of the godR, divinely tall, And most divinely fair. . Tennyson's Dr~am of Fair Women. I know of no other easy and sure way by which the adolescent mind may discover worlds of poetry. My feeling on the matter is that poetry is something that poets alone can teach ; a poet is the best guide in exploring sensation beyond sensation such as unheard me·ody or heard silence. So, if a poet yourself, get yow· poet and "ape him sedulously" until your own mind can create its irr-ages, and knows how to react in a poetic way. Derive your matter ancl style from the careful study of your favorite poet. It is pointed out that oi.:r adolescent poets commit two capi· ta! faults, namely, formlessness and thoughtles11ness. If it were only lack of form I "'.ould say that August 16, 1936 our versifie1·s are· more sinned against than sinning, for I know it would be due to inadequate linguiiitic feeling or sense of language. But the fact remains that mo~t. of our English poems lack substance, not ot say adult ideas. Their persistent and inevit11.ble futility and emptiness might indeed appear to foreign critics as constitutional in us. It might be so; I think it is all due to smallness and faintness of background. Our writers don •t know the English poets thoroughly and d e e p I y enough. English literature to them is not endowed with living mind and heart. Whatever they know is mostly about it, what they have read in .~ecomlhand historbs or general encyclopedias, and 1-istened to in class lectures. Such a method of studying the poets 1s :·eally faint and thin. A poet, especially a great one, is, above all, to be read and reread, he ought to improve with the acquaintance. The practice of memorizing and imitating "touchstones" of poetry, I. think, is a compelling one. It gets at poetry itself. The gossip about it is not poet1·y. Revisiow, It has been said that good literature is not written but rewritten. Improvisation, that is spJntaneous poetry, is a very rare accomplishment; a poem, a play or a novel is known not to l!ome in. single strokes of inspiri>tion. The practice seems to be that a piP.ce of creative work shapes itself; the tacts of life undergo a. series of refractions in the writer's mind. Most great writers have an infinite capacity for revision. Buffo.1 has said that genius is a patience. Examples can be multiplied to show that ind~fatigable industry ,is · the rule, and greatness without effort is the exception. It is related that Flaubert, the French poet, tried a hundred phrases to August 16, 1936 write one. In spite of his beautiful views of imprJ\-isatiou, Anatole France. was a careful workman himself. Gray put in nine years to polish "The Elegy'·, and Tennyson recast most of his poems of 1832, publishing them again after a long silence. Even Keats, one of the most spontaneou., English poets, touched and retouched his lines. Three readings of a line in the "Eve of St. Agnes" are as follov.'S: '1) As are the tiger-moth's deep-sunsat wings. (2) As are the tiger-moth's rich-damasked wings. (3) As are the tiger-moth's deep-damasked wings. These readings fairly reproducP. the poet's mental activity in doing the line as it stands in the text today. The tendency to revision is to appropriate the best elements of many trials. I don't think that our adolescent writers pay enough attention to revision they seem to be in a hurry to submit their work for publication, as if to them ge;1ius were an impatience. They should have more of the poet's timidity complex. A poem, of all writings, should be done over mar1y timeE. It is a good practice to put away · the manuscript in a drawer, completely forgatting it for at least two weeks. When read again it should come in a new light. The writer should check up everything carefully, considering matters of form and thought. He should see that every adjective fills the sense, not merely the line. Our poets seem to be inclined to pad their line, using a modifier when it can easily be dispensed with. I remember a characteristic padding in a . prize-winning ode two yea1·s ago. A two-syllable modifier was used to complete an iambic ·i::entametel' verse so that part of it read : "the music tender of the free". Like.a (Continued on pagf3 13) THE PHILfi>PINES 7 RIZAL'S "LAST FAREWELL" (Continued from page 5) people. Dr. Rizal was very farsighted in thi.s respect. This original copy reached the people, that is why even if Dr. Rizel was executed, there ~vere people who had committed the said poem to memo1·y. I saw this poem berause it felJ into my hands.'' Prof. De Veyra:-"How do you know that it was the original copy? Do you know or are you familiar with the handwriting of Dr. Rizal?'· Dr. Viado:-"Yes, because there were several occasions on which I got hold of Dr. Rizal's letters.'' Dr. Viado continued his argument: "One year later, I was imprisoned because I was implicated with the revolution. In prison I met Father Dacanay who was also a political prison~r. I told him about the poem of Dr. Rizal. He became· interested, so I ·had it brought to me in prison to be shown to Father Dacanay. He took it from me and promised to publish it later. When we were set free, the poem was published in •La /ndepen-d.encia. The publication of the said poem in La lndependencia in a special number was corroborate<l by Professor de Veyra. In view of the failure of Dr. Viado to produce the alleged other copy of the last poem of Dr. Rizal, Prof. Jaime C. de Ve~ .. ra did not accept the theory or ~llegation of the former that .there are more than one original copies of Dr. Rizal 's last poem. Prof. ,Jaime C. de Veyra took his stand and related the following: "On December 29, 1896, Doiia fl'eodora Alonso de Rizal and her ~aughter, Miss Trinidad, visi~M Dr. Rizal in his cell at Fort Santiago. As Dr. Rizal wanted to give a last remembrance to his family, he handed to Trining an alcohol stove' with the statement "There is something inside': He spoke in English because there were Spanish priests then present around them. "After the execution of Dr. Rizal, Trining always remembered the words, "There fa something inside", as said by her brother. So she opened the caserole of the alcohol stove, but found nothing. She was very much disappointed. After two clays, ~·.he grew more restless and impatient. She took again thP r.lcohol stove and inspected it. She shook it and heard a sound. Opening the alcohol receptacle, she saw a rolled paper. Then she took her hair-pin and pinched ~t out, and she found the last 'farewell poem of Rizal. "At that time,. ,Tosephine Bracken was Jiving with them. Bracken took possession of the poem without t.he knowledge of the family, because at that time the family of Rizal was in desperate condition. Later on, when Josephine Bracken was already in Hongkong, she negotiated the sale of the poem of Dr. Rizel to the American Consul at Singapore for $300 or P600. The sale was approved, and the document was · brought to the United States. Af. ter •many years, the Philippine government decided to recover the manuscript. Through the intervention of Mr. Mcintyre, who was then the Chief of the (Cont-inued on page 12) 1 Thi~ alcohol stove was given to Rizal by the mother of the late Dr. T. H. Pardo de Tavell!I·, when the former was already in Fort Santiago. 8 THE PHILIPPINES The Filipino Jeanne d'Arc By JOSE RAMIREZ (Co11tinucd from last issue) She Meet.~ Diego Silan The alcalde of Vigan at that time was a kind and consid2rate Spaniard who wa.> respected and well liked by the people. At the solicitation of Gabriela's parer1ts before their death she was adopted by this influential official. Once attached to the alcalde's household, she effected economy and efficiency-two things for ,~·hich she was well liked. The widow, Gabriela, was bca:1tiful and lively. Her beauty and modesty attracted t_he attention of a young man \\-;th soldierly bearing who frequented the alcalde's -residence. This young man was Diego Silan, then twenty-s-:)ven years old, whose name had already spread far and wide because of his exploits and bravery. This was in 1757, and Silan had . not yet married. He was ·urg-:)d to do so by his mother for it was a belief among the'Ilocanos that one to marry beyond the age of thirty will surely meet misfortunes. The alcalde: observing the seemingly mutual attraction of the twci young people, a)so urged Silan to ma~ry bis ward, Gabriela: .But Gabriela had to decide the matter herself because iri her first ~rriage, she pr~ctically had no s,~Y. Howe-<ier, : sh!!,, became interested iii the y~µng' man, for it s~med as if he was ,always in her thoughts. The dange~s which were connected with his trips and his bravery becaf!le thP cause<i of l;e1 c_ares ali<J.misgivin~ Silan ·le!~ Vigan for Manila i_n ~me of his O;rdinacy trips. Dqring his absenci Gabriela became. seriously ill, and .. in spite of her- att~nding physicians her . condition seemed to make very little headway for the better. On his return, Silan, of course, visited her. It is said that Silan's arrival hastened the reco,·er:-· of Gabriela. A fow months later, the alcalde gladly gave her in marriage to such a worthy man as Diego Silan. At the time of h:?r marriage Doiia Gabriela was twenty-six years old. It "as unfortunate that the union was !lot blessed with children, but t~ey were happy; and their devot:on to each other was an example of enduring faithfulness and love . Si~an Leads the /locos Revolt The English occupation of Manila in October 1762 caused the Fi. lipiaos to lose their confidence in th.e Spaniards. Fearing the loss"of Filipino life and property because of the-inability of Spain to protect them, 'silan moved to recruit natives tohelp tl;le cause of the government. ·-aut th~ authorities were ~low. Silan 's activities seemed to ha~e been misuri'derstood by them foa:t' at once, Silan found h'imself acclaimed by the')caiianes as their leader. The time hacC,come when they had to take advan't'll,ge of the times to irllprove their condition. Since then he was a;marked man. The English recogniz~d Silan. He aimed to save the cofumon ta.o from the clutches of tyranny and oppression. He established'his own August 16, 1936 government and forced the rich to' supply the money he n'eeded to run it. But we do not haye to go into details. Suflice it for: us to state that the revolt which he led in llo-, cos was the most stubborn of all the revolts that broke _out in the Philippines during the 'eighteenth century. His purpose was to found a more equable social order, but his career was cut short by his untimely assassination on May· 28, 1763, b» Miguel Vicos, a Spanish 1'1estizo in the service of the friars. Do-i'ia Gahriela Takes Co111111n>1d Doiia Gabriela was Silan's conc;tant companion in their home and in the field of battle so that she knew the bliss of home life and the hardships of the battlefield. In the attack b.v the government's forces after the assassination of Silan, Doiia Gabriela would I1ave been captured, had it not been for the fast work of Sebastian de Andaya, Silan '$ secretary, who was able to:save her from the onslaught of the enemy· by taking boats up the river which wa:; just a few feet ~rom Silan's fort. Generally speaking, Silan 's force:; were scatt!l1-cd and it seeined as if the Church ·was ~o win after all. · . The change of officials i~1 Vigan effected by Anda caused. the ~·evolt tP flame up afre3h. Unuse(i to 'the situation, the 11'.:!W officials . used harsh methods in dealing . with the people, especiaily with the. kaila.nes. Seeing that they cou!Ci' not get just treatment, Sil'an's f~llow ers chqse Nicolas Carffio, ·an uncle of Silan, to be their leader. -Cari• iio·was the gran~lson ofMigue\CaAugust 16, r936 riiio who was one of tho:-e hanged during the l\falong Rebellion of 1661. The Battle Of Sa-nta At this juncture Pedro Beebee, ::i townsman of Dofia Gabriela, was sent to Santa by the government to raise forces. Beebee seemed to have been doing well in his organization work when all of a sudden Doiia Gab.riela and her loyal ka.i/a'l es swooped down on him, forcing him to retreat to the north side of the Santa River. Beebee was determined to hold. on but Doiia Gabriela's forces were better disciplined. As if in immediate answer to the plucky woman's wishes the town was carried at that very moment. In this engagement Beebee lost most of his men so that he was forced to fly for his life to Vigan. With this victory, Doiia Gabriela was able to rally the kailanes back to the cause for which her husband fought and died. They flocked to her standard for she vowed to avenge Silan's death, and carry out his ideals. The Battle of Ka.bugao After the Battlle of Santa, she went to Abra ~o recruit Jtnegs. Thus she put life into the revolt by leading a large detachment of these savages. With two of her most trusted leaders, Estrada and Botargas, she joined Carino at Kabugao, north of Vigan, where the latter was preparing an attack against the government forces. But Carino was too slow. T·he loyal for~s made the attack instead, and armed with bows and arrows and lances, the Jtaegs met the lo;ral forces seven thousand strong. The savages could fight well in the mountains, but since the:r were not trained for the lowlands, they could not withstand the volle;r of the 71.ell~arnie<l loyalists. The;r took fo flight. and· Cariiio's men were ~nnihilated. Cariiio was killed in thP. tMck of the fight. THE PHILIPPINES But Dona Gabriela did not give up hope. She gathered her It11eg.~ and escaped to the mountains of Abra. In these places she reorganized her forces, and formulatecb plots and schemes with which to effect the overthrow of the Spaniards and thus avenge the death of her husband. With Andaya, she adopted the guerilla warfare which terrorized the Spaniards, and almost turned the coastal towns into a general rebellion. At time-' her forces would swoop down upon an unsuspecting government contingent. After the death of Carhio, Doii.a Gabriela was the recognized leader of the patriots. She had other plans. Using the treasure accumulated by Si!an from ransom3 paid to him by the rich, she was able to equip an army which compris<!d, more or less, two thousand Itnegs. Being savages these mountain people craved to fight. Gathering all forces togethet·, Doii.a Gabriela boldly marched to Vigan from the wilds of Abra. Flores of Tayum, one of her leaders, was unnhle to join her forces so that her unit marched to Vigan ahead. The Battle of i'igan The people of the Ciudad Fernandina were thrown into consternation. It seemed as if the alcalde. was the only one who kept his head cool at the time. He rallied his forces and with the archers froJll the town Of Pidigan he was prepared to meet th.3 invaders. The two forces met in the eastern part of Vigan near the town of Bantay. Landing her furious Itn.egs, Dofia Gabriela rode forth on a fast Abra horse. It was 1.he custom at the time for officers to be conspicuous so · that their men might see ·and follow them. Low visibility for officers is among the new things in present-day wars. She must have been a flashing figure as shP. charged against the enemy and galloped across the 9 field as fast as the good horse could go. ·Her forces set fire to the houses of the rich, but this awful activity ·was cut short when the well-aimed shots of the government forces caused the savages to run pell-mell in all directions. But . Dofia Gabriela's star was waning. The attack was not successful. During the first moments all went well for her forces, but the government leaders managed to send messengers to various parts of the proYince, and the reinforcements were too great for Doii.a Gabriela's Itnegs to meet. Even Flores and his men could not stand the well directed shots of the Pidigan archers. The fight was decisive, and the woman general was obliged to retire with her men to the mountains of Abra through the Banaoang Gap. Theira was a lost cause. Doi;a Ga.briela Hanged Don Manuel de Arza, Lieutenant-Governor for northern Luzon, was commissioned by Anda to capture Doiia Gabriela and her companions. In hi;; mis~ion he imitated the Duke of Alva by warning · the ltnegs that he would burn those who refused to recognize the sovereignty of the government -and the King. This assignment was not i.n easy one for de Arza, for he was hardly acquainted with the terrain of the wilds of Abra. But he was determined to track her liown. So through his resourcefulness he thought of an ingenius plan which worked with surprising effectiveness. He announct!d that Dofia Gabriela had in her possession at least ten thousand pesos worth of treasure, and · by holding out the reward of this treasure, he kept the /tnegs busy locating the whereabouts of the brave woman, and hunting down . the remnants of her forces. He bribed the Apayaos, Gaddans, and Kalfngas, who were more than· (Continued on pctgi, 12) 10 · THE PHILIPPINES America's Last Challenge By AGUSTIN G. LACHICA T HE Filipinos are given by the Tydings-McDuffie Law ten years in which to prepare themsel\"eS for· independent nationhood. During this period of time they will be put io a se\•ere test. Will they be able to sun;ve the test? Before we answer the question we should first consider the following. FOREIGNERS CO:STROL C0!\1'\IERCE Despite the thirty six vears of American tutelage O\"er the Philippines, this co-Jntry is still largely under the economic and business control of about 6()00 Americans, about 14,000 J.:ipanese, and about 58,COO Chinese. The. Chinese hold the key to thP Filipino stomach while the Japanese are having a very tight grip on the vauit wherein money to purchase clothes is stored. . The Americans on the other hand have given the Filipinos an .. 1111cation and culture calculated to insure American economic domination. American goods 1'1 we gained great importance in Filipino iife. Even in their religious activities foreign goods, particularly the American, are frequently used. The celebration of Christmas Day alone has profited Japan, the United States, i!lnd China thousands and tha'Jsands of pe~os. · Religious fiestas and official holidays in the Philippin: s have drained the Filipino pocket; PHILIPPINE POTENTIALITIES 1. ABUNDANT NATURAL RES9URCES: · The Philippines has abundant natural resources. She has plenty cl. mineral riches. War materials are hidi!en and untouched by Filipino h11nds. It is a sad fact that the largest chromite deposit is America's reservation. Iron and coal are stored in u·ntold quantities, Gold, silver, and copper are now mined, and great profits 11-re being reaped. Excellent timber of many varieties can be gathered form the vast forests. Th~ seas and rivers abound .in edible fishes. The country has unlimited a~ricultural possihili. ties. There is every reason to believe that· this country ·of ours has within her folds all the necessities to support 50,000.000 inha,bitants. · 2. TRADE POSSIBlLITIES: The Philippines Is so' geographically located as · to be advantageous to commerce,. Her . location places her ·•t a distinct .ilavantage over the other Oriental coun'tries. Jariin will not faii" 'to· benefit the Philippines in her pursuit for dominance ·in the Ot ient. The Old World is still suffering from the disnstrous effect of the World War, while the United Stntes is just recovering from the ruthless dnmages ca•.tsNl 'by the unh•ersal crisis. It is fortunat' the New Deal has pulled out the United States from her most cri! 'cal situatio:1. The economic salvation of the World is to be found in the Far Enst despite the activities of C~mmunistic Russia. In the Orient trade and investment arc not much harassed by national greed, which has been 1,ugely responsible for high tariffs and impo1·t 1·estrictions in the Old World. Only Japan is trying to imitate the Old World but her lack of raw materials is checking her ambition. With these as favors for· the Philippines, the Filipinos will not miss to grasp the golden opportunities which will eventually bring them to the notice of the world. ' 3. THE F1ILIPINO: Like the Japanese, the Filipino loves his country. Japan is now a great country because thP Japanese is truly a Japanese national and there is in him much to admire and emulate. The Philippines has just been the victim. of inescapable circumstances. •Pi!lti'iotism burns in every Filipino's heart. As regards capacity, t.he. Filipino has plenty of it. Also of tact and resourceklness. History shows that· in the· course of his struggle for freedom he has been at times down in his at· tempts to the triumphant, but never out . After thirty-five years of constant lnbor, the Filipinos have come olll: triumphant in their struggle for liberty. They have accounted themseh·es well despite the once seemingly vague policies of the United States. · Uncertain terms with .regard to political emancij)a- · tion have been cleared. The political re. quirement is a' closed question with the August 16, · 1936 enactment or the Independence Act. 'l'he economic pro_v1S1ons of the Tydings-McDuffie. Lnw ara a new and the Inst chnllenge to Filipino leadership. In other words, the acid test of Filipino cnpacity nnd leadership is how to extricate the Philippines from a bad economic situation. We have ten years to live to adjust ourselves to successful economy. The framers of the Indepemicnce Act in. serted the iniquitous economic provisions in order to placate the United States farm interests that were d~mand ing protection against Philippine imports. But certainly they had also in mind to issue c.n ultimate challenge to Filipino le~dcrship. It was an inevitable consequence of colonial administration. America saw later the effect, bt:t c·cnlidence brought her the nerve to forego to situation- She knows thiat the Phili1ipincs is potentiallr rich· The Filipino has a figthing heart, the will and the g.-it to become free. She knows the Filipino record of his struggles :t;or freedom. She could not forget her experience about the unb,'.llanced wni· with him She knows hi. capacity a"d his constructive and intelligent leadership. She has understood his philo'"'PhY in obtaining his freedom. 'l'he Filipino is wi•e. Knowing that freedom was far from realization by the use of fo;·ce and arms he changed his course, resorting to diplomacy. And he has solved many a complicated problem. The li!lst inposed upon him is the acid test of his true patriotism and stiatesmenship. The transition period of ten years was provided for to permit the Philippines eventually to free herself from her dependence through a gradual readjustment of the national economy. It is well to recount here how America came to ad~pt those ecor.omic provisions of the Indepenc!ence Act. Prominent -among the· features of her colonial administration was the grantinir of free trade to the Philippines. This policy was calcu•lated to give to America the best out of the deal. It is true that the Philippines enjoyed some benefits from it, but America in her joy of getting the most out of it, did not think of the J\'l':IVe consquences it would bring to the Filipinnos. At this juncture it · wo1,ld not be amiss to state that ,America's altruistic design has in a way been- colored by materialistic motives. The reciprocal trade relation has made the Philippines too dependent upon the American market. American statesmen as well a<i business men knew then that it; would 'be hard for Continuqd on the neo:t page August 16, 1936 ~ WE RECOMMEND l! 1. That the U. P. should have more lights in its premises. A few more lights will not impoverish the state institution, esrecially now that its enrolment has increased bv more than one thousand. In fact it will restore whatever confiden~ the parents Of the students haYe lost in the morals of the students. It has been often charged that the students' morals are not much to speak of, and as long as the U. P. premises are poorlv lighted. the charges will remain dis-pro\1 ed to the embarrassment of the state university. 2. That the Luueta bandstand be improved. The hedges around the bandstand are growing wild. ap · pear not to have been trimmed at 'ill ;;ince they were planted. And yet we ha\·e always flattered our selves as an artistic people ! 3. That there should be mo~ public and school libraries. O~r authorities do not seem to under~tand the ''alue of public libraries. E";?n the Manila Municipal Board a few years ago tried to curtail th1: appropriation for libraries in the city! Our high officials ought tfJ realize that an intelligent citizenry is the best foundation of a de· mocratic government, and so those who have no opportunity to enter school should be given a chance to ~ducate themselves by establishing more public libraries. 4. That something should be done about the house numbering in some of the streets of Manila. In some streets the numbering is so confusing that it takes a long time before one can find the house one is looking for. 5. That the University of tha Philippines authorities find a means to aequire more reference books for the University Library for student use. At i1resent there are books required of students which cannot be found in the library. St~dents lacking financia. means find it a hard time prepar • jng their lessons. THE PHILIPPINES 11 Looking Forward In Literature By ~RANCIS P. DONNELLY, S. J. (Concluded from /t:st issue) Desperate efforts have been made to galvanize literary courses by lectures on modern novels, current magazines, and daily papers. The lamentable fact is that mo9t recent products are not literature; that if there is in them art, it has not been made available for students, as the art of literary classics has been made available by centuries of criticism, and that finally, the contents of contemporary writings are so easy of access and so inviting to the reader and yet so ephemeral, that the artistic form is neglected. There is no contemporary history, neither is there contemporary criticism. Literature, like art, must pass beyond the prejudices and passions of the day to be known and appreciated as art at all. It is for the enlighten<?d teacher of literature to make the students embody their own experiences in the finest art molds of the past, not distracting them by the multiplicity of modern literature, but holding up the ideals like torches, to light the ps.ths' before them and, like expert guides, to direct the trembling steps of beginners to new goals. Literature is not the study of words. Grammar or philo~ogy is the study of words. Science dehumanizes everything; it eliminates the personal equation; it is objective, unimpassioned, i~per sorial, subordinating everythmg to .AIMERICA.'S LAS'!'· · · (Continued from previous pa11e) the Philippines to devorce herself entirely from America. Moneyed interests worked and did responsibly crente the situation. They were glad because they 1-•d to reap . untold profits, the Philippines being among the greatest consumers of Americ(ln goods· Only few laws and principles. Literature is the oppositie in every respect. It is embodied humanity. Science contains some of man's operations; literature enshrines all; not truth alone, but good and beautv as w~ll ; not simply the clear idea, the accurate statement, the correct conclusion, the consistent reasoning, but also the myriad visions of the imagination, the subtle analogies, the suggestive creations, haunting beauties and idealized good. So, literature actuates every power of man whether that power is a constituent part of man ·s soul or is a bodily power whose operation by reaction terminates in man's soul. As literature is therefore the whole of man, so far as humanity can be put in language, the understanding of literature, its appreciation anli most of all its creation will make every power of the student operate, if literature is taught as literatuN. Such results will not come automatically, they come when the teacher by true appreciation creates again befora the student sti-ives to rival the masterpiece in the expression of his own dawning humanity. Literature is looking forward when it is making minds think and imaginations imagine and reasons reason and t.astes taste and emotion thrill. Teach literature as an art, which it is; not as a science, which it is not. Philippine industries have been developed to supply American necessities. The other industries have been inadvertently neglected. It is 'obvious, therefore, why the ten-year period of economic readjustment has been· provided for. America ha.s for the last time challenged Filipino leadership· 12 RIZAL'S ·'LAST FAREWELL'" ... (Continued from page 7) Bureau of Insular Affairs, the Philippine go\·ernmem bought it for several thousand pesos. That copy is now in the Filipiniana Dhision of the National Library.'' Prof. de Veyra maintained that the last farewell poem could not have been written in the chapel on the eve of the execution of Rizal, because of the perfection and ease of the poem. It might have been written some 'days before, he said. Dr. Viado ·agreed with him. in this respect. Then a round-table discussion was followed particivated in by President Jorge Bocobo, Professor Jaime c. de Veyra, Dr. Laureano Viado, Dr .• lose P. Bantug Professor Gabriel Bernardo, Professor Nict>las Zafra, Dr. Honoria Acosta-Sison, Professor E m i I i o Natividad, Mr. Teodoro Purugganan and the members o.L the Filipiniana. In the couree of the discussion, it developed that there was another copy in the possession of the late Mariano Ponce. Tilis being the case, it was pointed out that the alleged copy might be in the Mariano Ponce collection which is now housed in the National Library. · At this juncture, Mr. Jose Resurreccion Calip, author of the article which appeared in the June 18, 1936 issue of the Graphic, which is the basis of the present discussion, ~.aid that he went to the National Library and asked permission to see the Mariano Ponce collection with the purpose of verifying or looking for the alleged original copy of the last poem of Dr. Rizal. lie was not permitted to see the collection, yery much to· his disappointment. Because of this refusal of the authorities of the National Library, the body at conference deliberating on this most delicate national document, was at a Joss to see why the NaTHE PHILIPPINES tional Library denied a citizen researcher to see the said Ponce collection for the benefit of posteriy. Therefore it is now a problem and a mystery. It is a tremendous task for the members of the Filipiniana Club to look for and examine this important do•Cument. It is !:oped t:1at. with the cooperation of the authorities of the National Library, this matter will be solved as soou as possible. Professor Jaime C. de Veyra paid high tribute to Dr. Jose Rizal for his sterling personal qualiies, as a scientist, as a politician, as a poet, and as a gcholar. Prof. Emilio Natividad a:;ked Prof. de Veyra about his evaluation of the literary merit of Dr. Rizal 's works. The latter coulu not readily give his opinion on the literary qualities of the writings of Dr. Rizal because he did not believe them to be very literary, but said that as a writer and an expounder, Rizal 's abilities should not be doubted The conference was adjourned at 7.30 p. m. Approved July 21, 1936 LEOPOLDO Y. YABES President GABRIEL A. BERNARDO Adivser Attested: AQUILINO Y. ARGOSINO· Secretary-Treasurer. THE FILIPINO ... (Continued from page 9) willing to betray Dona Gabriela and her compatriots. Odds were against h~r and her companions for they were driven from rancheria to rancheria in the wild mountains of Abra. With August 16, 1936 the pursuers close on their 'heels, they had to ford creeks and swift rivers, and at times hide in caves only to be forced out by ferocious snakes. They took to the rugged and steep canyons which offered nothing for their existence but wild tubers, roots, and hardships. Doiia Gabriela did not know what day or hour might 1.Jring capture to her, and it took moral as well as physical couragP. to go into the most dangerous places, feJling (Continued on the ncTt page) ([onnITIES /J ' Long ago there was a two-faced deity called Janus. In Old England there was also a two-metal ~hield in a public square; gold on one side and silYer on the other. Unwilling to be outdone, Manila also created a street bearing two names, which is sometimes · called Raon and at other times B-ilibid Viejo. A street sign is posted behind the Sta. Cruz church bearing the warning: "NO PARKING. B.Y MUNICIPAL ORDINANCE". Mr. Average observer wonders why it is that trucks and buses continue to disregard the sign. The Spanish-American war seems still alive in Vigan, Ilocos Sur, despite the Treaty of Pads on December 10, 1898. On top of a monument to Juan de Salcedo on Plaza Salcedo is a statue of Liberty placed there years ago. Ameri-cans find it a vicarious delight seeing the statue to the humiliation of the Spanish residents of the town. Why is is that our contemporaries give more prominence to news on crimes than to news affecting . the educational, cultural political, and economic life of the people. Cannot our newspapers pattern themselves more after the European than after th" American newspapers? August 16, 1936 LITERARY APPREl\TICESHIP ( Con.ti111ted from pa.ge 7) shade tree, poetry improves with trimming. In the early revision a line may not be bettered; it may seem impossible, but by persistent recasting the desired line always cov1es, and· is always accompanied by a thrill. This is poetry itself. The recurrence of these thrills is what really makes the poet. For this reason there should be plenty of revision in the period of apprenticeship. At any rate its effects are for the good; it results in prPc1s1on, a..,d in the constant improvement of thought and language. Parody and Light Ve1·se When the beginner has stored up enough poetic feeling to be able to give evidence of it in sedulous but not entirely apish imitation, he may try another avenue of approach. For this I recommend light wrse or parody. There is decided advantage to the learner in not trying to be serious, or in mimicking the language or sentiment of an authqr of established reputation. Indulgence in this pleasantl'y is one way of thoroughly soaking oneself in poetry and in acquiring the playfulness of mind not usually found in adolescent verse ... What is n~ded is something engaging to curb the exc."Cssive sentimentality of our poets. Poetry is essentially healthy feeling and compelling thought; it is not all a singing beyond the stars or a moaning in the twilight. The problem is f.rst to get tlie robust habit of mind and imagination, to find the legs to stand on, and the feet to walk and not to think with; _the other things w:ll follow. THE FILIPINO ... (Continued from prige 12)_· sure, as she did, that it might be the scene of her downfall. She could hold out no longer ~n the.c:;e inhospitable regions. In an 'isolated sitio iri the wilds of Abra, THE' PHILIPPINES Dofia Gabriela, Flores, Andaya, and about one hundred of her companions were captured by de Arza with the help of the Kalingas and Apayaos. On September 20, 1763, the unfortunate Doiia G ab r i e 1 a and her companions were tried. De Arza committed the mistake of ·allowing the morbid' act of parading the corpses of these heroes in public. With the death of Doiia Gabriela the Ilocos Revolt of 1763 was complP.tely stamped out. Her Afterlife Doiia Gabriela was the only Filipino woman who actually commanded forces in the field of battle to fight against oppression and tyranny. This alone would be enough to elevate her name in Philippine history. Her genius for war was wonderful, and her generalship is worthy to rank with the ripe products of a tried and military experience. Her death filled her people with an irresistible determination to fight for the right and it took the next one hundred sixty-three years to see this· come to fruition, for the ·spirit of Doiia Gabriela, surging over the Ilocos country, wove itself into a bond that made the Ilocanos play their part in the Revolution of 1896. With Doiia Gabriela love of the poor and Of country was more than a sentiment-it was a passion. She was the genius of patriotism. She was patriotism embodied and: visible to the human eye. With the martyr's crown on her ·head, and with the sword that alrribst severed her country's bondage in her hand-shall not these and no other stand for patriotism in Philippine history forever? 13 CURRENT NEWS • l!I • Actual ·:ind perm,..nent residence for one year on the part of the fnther alone, or, in his default, of the mother, is sufficient to entitle their minor children. to admission to the city public schools, ruled City Fiscal Gervasio Diaz recently. • * * Dr. Pedro T. Lantin and Dr. Fortunato .S· Guerrero of the College of Medicine, University of the Philippines, have been honored by the American Jourr~I of Medical Science for tl:eir work in reducing the annual mortality from typhoid fover by p!lblishinir an article written by them on the "ubject. * * * MADE-IN-THE-PHILIPPINES-PRODUCTS-WEEK will be held from August li to 2~ under the auspices of the Bureau of Com:nerce. The program of the week and exhibits will be held on Echa~ue ~trr"t. • * • The Iloilo-Negros Air Express Co., -will soon have a new airplane as big as the Clippers acconunoda'ting 25 passengers to be operated between Manila, Iloilo, nnd Davao by next December· It will be a Sikorsky Amphibian of the latest type ,3ncl will cover the distance between Manila and Iloilo in one and half hours. • * * President Quezon's birthday on August 19 will be fittingly observed by the whole country. * * * Business is on the up trend. Govern· ment revenue collections for the first half of this year ha ,.e shown an increase of P3,000,000 over those of the same period of last year, according to an official repcrt released by the insular collector of internal revenue. . . •. Ethiopian conquest by Italy has nlrPady been recognized by three countries: San Marino, Austria, and Germany. Economic sanctions imposed hy the League of Nations on Italy have already been lifted. • • • The Spanish Revolution which broke ·out a fornight ago is still fiercely raging. ·A bout 30,000 peo1lle have been reporter! killed. It is a conflict between brother and brother, class and class, and Fascism and Socialism. Observers p,redict that the Revolution may involve tho whole Europe in another tibnic con·· flagration. LINGGO NG KAPULUNGANG MANGGAGAWA SA PILIPINAS (DISYEMBRE 14-20 NG 193!i) Sumapit na ang panahon upang kumilos ang mga galamay ng paggawa. Ang mga lider ng manggagawang may mabuting pagtitiwala at may pagibig sa kapayapaan ay nagkaisang humanap ng tumpak na lunas sa ikalulutas ng mga suliranin ng libo-libong alagad ng paggawa, at kasabay nito ·y humahanap ng mabuting pormula upang !along magkabisa ang bagong palatuntunan tungo sa ikabuhuti ng kalagayan ng mga manggagawa-palatuntunang ginawa ni Kgg. Enrique B. Magalona, ang pangulo ng Lupon sa Paggawa ng Kapulungang Pang~ansa. Upang magkaroon ng !along tiyak at mabuting pat:rkakaunawaan ang Paggawa at Puhunan, ay magkakaroon ng tanging linggo ang Kapulungang l\fanggagawa, na gagawin upang papagisahin ang Puhunan at Paggawa. Ang pagbubunyi sa kapulungang ito ay makapagdudulot ng bagong panahon sa ating mga manggagawa at mamumuhunan. Umaasa kami na ang isang pagbubunying katulad nito ay sasangayunan ng mga dayuhan, sapagka't haniniwala kami na kung sino man ang may nais na maglagak ng puhunan sa Filipinas ay buong pusong tinatanggap, at ito'y isang katunayan ng aming pagkilala at paggalang sa pamahalaan, at biyaya sa ating mga manggagawa. Ang Linggo ng Paggawa ay dapat ipagbunyi ng lahat. Sa loob ng pitong araw na pagbubunyi ay magkakaroon ng mga panayam, parada, palatuntunang may tugtugan at bigkasan, palaro, at iba pa na pawang pagkakalooban ng ganting-pala. lpinakikiusap namin sa lahat na makiisa .at makitulong sa propaganda ng Paggawa. Upang magin,g kasiyasiya ang Linggo ng Paggawa at upang !along magi.ng tunay na pista ng Paggawa, ay magbubukas ng timpalak sa pagpili ng Diyosa ng Paggawa na siyang papatnubay sa pagbubunyi. Ang timpalak na ito'y malapit nang buksan. ADV l()AHONG BVLSA HINDI LITERATURA .4.11g panakong ifo sa 'kasaysa11a'll ng panilika11g Tagalog ay 11aglagsang ng mga. pangyayari a.t pangkat 110 kinaki/,:itaan ng di magka.hatras na ba./angka.s at maglmlabang ta.!im, na, sa paguwmpugan, ay 11w~1h"1za ng i.·uuat n.a makapangusilaw-m.ata. Sa malaka.s na clagm1dong n.q pagutl.mpvga.ng iyan mapaghuhulo ang m.alaking pa.gkaka-iba ng magkalaban: ang isang pangkat, sa ating panitika.n, ay binubuo nJ mangi'an-ngH.ang ma'atanda sa gu!ang nguni't bata sa ,:.wiisip at ng mga may ka.bata!ln sa. gulang na ang hilig ay sa pagsusula t, hindi upang sila'y makagawn ng likhang-sining, kundi sapagka't nais nilang mapatanyag at 'm.agk!lmit ng pabuya; at ang lkalawang pangkat, ay binubuo ng ilang matatanda at ng karamihan ng mga batang manunu,. lat na hindi bulsa ang inaa'aa'a -kundi ang ikauunlad ng sining 11g pagsulat. Ang mga Tartuffe ng ating panit;kan ay yaong mga may lakas ng loob na magsabing sila'y makawika ni Balagtas at buong kayang nagpupunya{,•i sa ileauunlad ng wikang sarili, samantalang .~a· kaibuturan ng kanilany mga pu~o'y naghahari ang pagnanasang mapafanyag at magkamit nu p!lbuya .~a kanilang lcaha· ngalan. · Nariyan, halimbawa, ang mga, manunu!at na noong dakong una ay ayaw na ayaw masasabing sila'y sumusulat sa magasin ng TALIBA. At any dahilan nito'y a.ng isang tiwaling pamahiin, nrL, mga ba.guhan daw lamang ang Samotsamot Lamang mga nagsi.~•isulat sa magasin nr1 nasab'ing pa.hayagan. May katotohanan nga rin ito, !CUNG aala{lafaing anr1 'l'ALIBA noon <£// hindi na.gba.ba.yad. N guni •t nga11ong nagbab<£ya<l na ang T AL/BA ay maaari n<ing sabihin ng mga manunulat na iyan na ang TALIBA'Y hindi na laan .~a mg<£ baguhan. lcundi sa mga ma11 hilig lmnang sa pabuya. Katuna.11an: nagbaliayad ngayon ang magasin ng nasab·ing paha11aya.n, at ngayong {Jrtnito no. a.11 1mqsulpotsulpot n<iinan. sa laliat nan.<J <1.alco ang m,qa bulate ng pan-itilcan. Ang mga bulateng iyan a11 nabubuhay sa pamamagita.n ng maruming ka.paraanang iyanpa.raang 1wkasuot .,a baro ng cinilo'y pagibig .~a wilca. Sa <1anyang lcaayusan ay hindi katakatakang ang ating f..'mitilcan a11 maghanap sa kanyan.<J maputing lc'.tluluwang · karapatdapat sa magandang pagtif:iwala. Ang nawawalang kaluluwang iyan ay maaari pa nating matagrruan lcunq ating gagamitin ang ilawan: ni Diogene., o kaya'y ni Psyche. Nasa lcabntaang may loob at may lcayang makidigma sa mga higanteng ang paa ay putik ang pagasang magkaroon tayo ng muling pagsi.lang sa ating panitikan. • • • TANGING LUNAS Ang puso nam~'y inulos ng makirot na kalungkutan nang aming · ma.tunghayan,sa isang labas ng T ALIBA noong Hulyo, ang mala.!Jim na ba1itang lalong pa.ncigi.ng kaki/a./dlabot ng /arawan n.g saku· na, net a11r1 mga tra.k ng "Pam"bu.~co (pa.~i:ntabi lca11 G. Lope K.) at ng Angcit Transportation a11 ma.glca ba11 ggaan .,a payita.n ng Bulakan at Rizal. lvfolagim, sa.pa.gka't dalr1 wang lmliciy nug naulci.~ at ilan din ncnnan any lurnigcuv sa Kam<£tctyan dcihil lamang .~a 71acla.· rosdaros 11a Ftgpapatakbo ng clalc1-1vwcg tsuper. At /along malunglcot sa gancmg amin, sapaglca't ang i.~a sa. mga nasawi ay lcalianggctn 11amin na noong umayang .<ntmakay sa tmk n.g Ang at Ti'~insporta'icm, 1111 ~wlcita pa naming malakas na ma'aka.s. at, clikono'y sUStmduin ang mahal na ka.biyak ng dibdib at a.ng tanging bunso sa [(ingwa, Bula lean. Nabalitawn namin, na ang naulilan.g a.sawa'y pinagkalooban ng isang malakilaki rin namang halaga, bukod pa sa sinasahod ng 1uiscnving asawa noong ito'y nabubuhay pa-sahod na ibibiga11 hcinggang hlndi pa nalulutas ang usav-in ng da'awang frak sa huk11.man. Ang bagay na ito'y hindi .kasiyasiya sa ganang amin, savagka 't ang na.sawi naming k"'lwnogan a.11 hindii ulupong at bagkus pa n.qang pinakikinabangan ng kan11ang asawa, anak, kaibigan at kapalagayang loob. Kung ang nasawi'y ang mga bulate .ng ,panitikang Tagalog sa. halip na aming kahanggan, kaipala'y hindi lcami malulunglcot. Mana'Pa'y ikaga,galak pa namin. Una, sapagka't sala11i din lamang ang nais ng mga manunulat na i71an at hindi sining, a11 dapat na nga silang 16 masatoi sn gayo11g 1.'apama.na.n 11pa11g a.ng ka.nf.lang n.a.ulil.a '11 1na.gkamit ng biya.ya; ikalawa 'y malilipol an.g m.ga ulupong at b·ulate ng. panitika.n. * * * MOISES M. MANLUTAK Ang aming "Mga Sa1ag at Ulos" na lmnabas sa TALIR.4. noong na.kai·a.ang Pebrero, . ay lztmikha ng saligutgot sa hanay ng mga makatang pinalad na mapatanyag. Sa aming kahilingan sa ilang makata ay ga.ma na.mang tumugon si G. Moises M. Manluta.k. Dala ng kanyang pangalang Kristiyano ang kadakila.an ng Hudyong tagap.':tgakay ng kanyang mga. kaba.bayang pinc1layas sa kahm·ian ng mga Pa.raw,Jiudyong umakyat sa buncfok ng Sinay upang tanggapin ang Sampung Utos ng Diyos. At ang kada.kilaa.ng ito sa pangalang taglay ni G. Manlutak ay ipinakilala niya sa ka.nyang l-iham sa amin noong ika 27 ng Pabrero ng 193~iham na hindi nakuhang lagdaan, dahilan marahil sa pagmamadaling masulat at ma~aulo a.ng Sampung Utos ng Diyos. Narito any liham n.i G. Manlutak na hindi namin binago a11.9 ano man, pati na ang mga kamalian: "Noong Sabado ng hapon ay naba~a ko ang 'Salag at Ulo.i' m~ sa Jl1agasin ng TALIBA. Labis na la.bis ang aking pasasalamat na ang kaliit.an ko ay .naipa/ab1lang mo sa gayong uri ng 'kasaysayan'. "Ang · tangi ko lamang ma. sasabi ay ito : kung hinah!J/11,gad mong ikaw ay mapaunlakan kita ay 'itakda mo sa akin kung kailan mafl'P'Upulong ang inyong Panitikan at maaasahan mo ang pagdalo ko, upang sa · gayon ay magkausap tayonp ·dalawa. Ang ibig ko'y sa1·ilinan o kung nagaalala ka S<! ak.:n ay maaaring_ gawin natin sa hayagan. · "J4.ng ibibigay ko sa iyo ay ang aking 'karanasan' na na'(papa!oob. sa sampung. ·papel THE PHILIPPINES 111a.kenilya. '' Sama.nta.la, naito ang tala 11g a.king ka.panga.na.ka.n, ha.nap buha.y, na.pagara.la1i cit· kafayuan sa vagaa.sawa .. '''Amw ng kapa.nganakan: Agosto 13, 1896 "Hanap buliay: Kubitero "Opisina: Ta.bing Daycit ng Tun do "Kalaga.yan sa. ;mayasawa.: Dalawa ' ang anak. pa.gig!nn at walo "Nap agar a.la n: Wan Bi" Hindi lamang iyan. Sa. sumunod na. liham sa mnin a11 ipinr;· dala ni G. Manlutalc cmg lara·wcm ni Little Pancho, na, di'.umano'y ito raw any kan11ang la.rciwan. Sa. totoo 't sa hindi any ipi1wrlnlang "datos" ni G. Ma.nlu1ak, ay nanmiwala luuni na. .'l"iya '!! hindi a!aga.d ni Kristo k·rndi m'tnapa'y ni Mahoma--.~ci pagk_ilmroon ng marciming a .. ~awci. I71.ina.~'.ilcila. rin ni G. Manluta.k na walang hanav buhay na hindi nwringal. I(atunaya.n : hind1'. si.~111 nasusuklmn sa ka.nyang ncwamoy kung siya'y nagbubulia.t ng mqci iniluwa ng mga patnugot na lumka.ng pinctgsi.~ilbihan. Bumabati kami, G. Manlutalc. * * * ILA W AT PANITTK. Ang !LAW AT PANITIK a11 mcitanda pa pa'a ka11sa amin ng avat .na buwan. Ito ang sanhi kung bakit kami'y lubusang gumagalang sa mga kasapi nito lalonglalo na kay G. Remigio Ma~. Castro, ang masugid na ~':tgapagwagayw'Ly ng bandilang :pula ng !LAW • Si G. Ca11tro ay i~anq lide1· na ipinanganak, at hindi ginawa lamanr1. Ang kadakilaan niya'y nasa baha{Ji ng kctnyan{f naga1oang paglcampanya sa ilcatatanyag, lr:ung · hindi 11ga sn ikalilin•is, nq samahang 7Jinamamat-nuqutan at pinangunguluhan ni G. J. Es-p.,ranza Cntz. Ang mga pang·bungad na panqunqu.~ap. at pagpapa.kilala, lalongla!o na 1:a kan11ang "altar. eqo", at, sal>:hin pa ba, sa kanyang mga btmsona August 16, 1931) .. ~ARAfftL~!~ )~\ Ni " 19 ~IAPANUDYO {~ if KAi\IPEON SA ~\ . .I/ ' ' ICL' ENTO ~ Ganap 'na sana naming mal'Jimot ang minsa'y naipahayag ni G. D!onisio San Agustin hinggil sa kawalan ng "tendensia" ng mga kaf.hang Tagalog kungdi lamang marahil sa isang nababagong pangyayaring nagpapagunita na sa panitikang Tagalog (tulad ng sa Iarong bcksing at iba pang sangay ng pafakasan) ay mayroon palang ( !) tinatawag na ''kampeon." Sino man ang nag~abi nito sa 1ia!agay namin ay hindi mahalaga di tulad ng katotohanang sa pagll:ganap ng ganyang palagay ay maaarbg mapayamang lalo ang paniti.kan. Ang nais lamang nam!ng malaman hindi sa· pinagmulan ng salitang kampeon kundi · kay G. San Agustin ay ito: Pati na kaya ang tinatawag na kampeon o mga kr·mr-·eon kung marami'y kasali na rin sa k!!lahatan ng mga mangan<?athang sa mga akda'y walang nababakas na ano mang "tendensia?" Tungo sa "ikalulusog" ng tinatawag na kampeon sa kuento ay hinihil'ng namin' na sino mang mag~rnkapalad na manalo sa timr11 hk ng mga kuento sa Taliba ay kilanli.n at ita'!!ghal na "kampeon" upang kung magkagayon· na'y suut~n ng sinturon ng karnpeooato (N(!.~a d. 25 ang kdrugtong) hinihirang, a.y sukat nang ·ikalugmok n.q pusong bayanii.. Si G. Ctisfro, tangi sa 1'ito, ay mav dilang singfcimis ng matamis na saging ( na ibinabad sa apog 1tpang tiimigas), at sa ganito'y nahihika?1at niya ang mga nakiJoinig sa lcanyang mga talumpa• ·ting ibinabad din nga sa tinunaw . na matamis. Isa na kami sa mga tagahanga ni G. Mat. Castro . .• August 16, 1936 THE PHILIPPINES Kasaysayan Ni Amparo l\wPnto ni BRIGIDO C. BATl'NGBAKAL ~"'AL.A na si :Amparo. l\latagal nang namayap,1 na kasama sa kanyang pagpan.:iw sa ating daigdig ang isang pagibig ~a kun!? bagama't. kasama ni~-,ang tumalikod, ay naiwan naman niya ang alanla sa akin. Hindi nababatid ni AmPiaro na maaari kong sulatin ang kanyang kasaysayan upang dakilain slya na k,~tu lad ng isang bayani. Wala na nga si Amparo, nguni't bubuhayin ko ang kanyang pangalan, nang sambahin ng mga nilikha ang kan~·an:z kaluluwa, awitin ng mga makata ang kanyang pagpapakasakit sa pagibig n,q maaaring gawin Iamang ng mga nilikhang 'k,atulad niyang dakila sa pagsusuyuan. Sa pagsasalaysay ng kasaysayan ni Amparo'y dili ang hindi rn.asasalang ang banal na alaala ng kanyang mga paghihirap; ang mga hinagpis na J,,.-¢ng kasuno ng kanyang namimighating kaluluwa ay naghain naman ng kalig,ayahang katulad ng pangarap at nagdtcdulot ng tuwa sa puso ng isang katulad niyang· nabubuhay sa pagibigMasasalang ng aking panitik ang marurupok nf.I' llibla ng kanyang damdamin na ku~g nasasaling ng mga mayuyuming alaala ay halos pumatid sa katibayan ng kan~·(lng :ianan!'Jig sa ating Bathala. Gayon man, hindi magiging pagkakasa!P. sa kanyr-rng banal na alaala ang makialam sa kanyang kabuhayan sapagka't ito'y udyok ng pagnan,3sang Piya ay mabigyan ng katarungan at dakilain ang kanvang pangalan. 113 . AGQ nakilala ng mat.aas na Iipunan si Amparo Villa Toralba, ang nayong Pulanglupa muna ang naging kasintahan n~ ~an yang kariktan· Siya ang dalagmdmg, na kung dumarating ang buwan ng Mayong mabulaklak at ipinagdiri"'.'ang ng mga taga Pulanglupo. ang kapistahan ng Krus sa nayon, si Ampe.ro ang ginagawang "Santa Elen'l". Ang kanyang kagandahang Lila murang buko ng bulaklak na b,'lgo pa lamanl? namumukadknd fliY tuming:tad sa liwanag ng mga matantt humahanga sa ka~yang kariktian. Kay Amparo, ang gamto ay walang k(.lbuluhan kundi nng pagsunod Jamang ng tao sa mga ipin111111uutos ng Diyos na pagdakila !"a kanyiang kabana]an. Walangwalang sa loob ni Arnt>aro na iyon ay paghanga sa kianyang kagandahan. ng mga kanay~. . Talagang sa puso rii Amparo ay hmd1 nagbuko ,rng halnga ng ginugawang iynn ni: knnyai~g mg:i kanayon. Ang nagpap,utunay nito'y anJl: mJ,!a kHos ni An1paro sa kinnbukasnn nnng gnbing lumipas ang pngdiriwang ~a J;.,pistahnn ng Krns sn na)·on. Makikita na si Amparo na la!angoylangoy sa munting sapa· ng na;!.•on, ka~amasa ma ng mgf'4 kapuwa batang nanunu·1gkit ng mga bayabas <a hapila at nagt:i.taboy ng mga halrn at kn lalY1 w "'' P'"tulan. I\ I I I 1 I r Sa pagd:idapit-hapon, makikita rin si Ampa1·0 na kasamasaiP1 'l ng batang may tungkostungkos ng mga sampagila at ilangilang na dinadala sa mah,~! na Birhen ng bisita sa nayon. Ang mga paglu·hod nito at paguusal ng mga dasal, r.(.l kung may nagugunitang katataw.anan ay dili ang hindi mabubulalns ng pamumugik at impit na halakhak; ang pagsan1a nito sa mg,a batang nanaJagubang sa tumanan kung nagtatakipsilim at ang pagkukrus kung na1·irinig ang orasyon, ay •,alamin ng masayang kabataan ni Amparo sa Pulangl J)la. Ang pagiging karaniwan ng ugali ni Amparo ay napaukit •t.L puso ng kanyang mga kanayon· Naging hiyas siya ng mga kntnga nito at wal,'1 nang nasasambit sa mga pagtitipon kundi si Amparo. Wala na yatang m,ilhalagang kayamanan ang mga taga Pulanglupa kundi ang pangalan ni Amp,aro, lalo na nant ito'y makilala na sa rnat(las na Jipunan. Ang nayong nagalaga sa kanyang kamusmusan ay labis pang nagagalak kaysa kanya kung l'(lkikita ang kanyang Jarawan sa mga pitak ng rotograbado ng mga pahayagan. Nakapalamuti ang mga larawang iyon · sa kanil(fing tahanan at halos sinasambang katulad ng pagdakila sa isang Birhcn. Si Amparo ay hindi naman nagbago sa kanyang paguug,31i. Ang karunu17 ngang natuklasan niya sa kolehiyo ay hindi nngbigny sn kanya ng bagong kuln~· sn kabuhayan. N.asa kanyn pa rin ang kalnmbing,an ng pagtawag ng "kaka" sa 1nga kanayon. Ang pamu·mupo sa mga matatanda ay !along n,akapagparikit sa kanyang pangungusap, na pinagibayo ang lakas ng balaning humigop sa pagkagiliw sa kanya ng mg-a taga Pulanglupa. Nasa kan)·,a pa l'ing tinig ang matitinis na pagaanya:!i-·a sa mga kanayong napap.·n·aan sa harap ng kanilang tahanan, na umagdadb muna kayo" o dili kaya'y 11saan bn ang pur.ta mo niyan ka l\la1;:i", sakaling ang napataong nagdaraan f!Y nagngangalang Maria. Ang mga ganitongug-ali ng tao sa nayon a~· r"'sa kay Amparo pa bagaman ang- kabihasnan ay hindi nn niya ipaglatanong. Kung si Amparo man ay nairing mut~·a nf? rnataas na lipuna!l ?f.l lung-sod ng l\:Jaynila, siya naman ang s'ultanang nakapangyn~mri sa nayon ng Pulanglupn· Kung nagpipisla "'' nayon, lagi nang siya ang pwiong-abaln at namamahala sa l,:ihat nang bng-ay. Inaaliw sila ni Am1~no sa mga inaawit nitong mg-a kundimnn, na si~"a rin ang sumasaliw •n piyano. Sn g:rnyan !along napap'.lmahal sa kanila ang bulaklak ng nayon. Naging kasawian na yata ng na::-on ang mawalan ng isang binatang mangihig sa kanilang miutya. Ang ganito'y nagbukas ng panibagong lanclas sn buhny ni Aniraro. Sa kanisanang kinaanniban niya iay maraming nangingibig sn kanya. Naririyan nng makisig n.a si F~rnando de Leon, kabilang sa mga maharlikang angkan ng- lalawigan ng Palayan, si Ricardo M1 uquez. na isang inhinyero at kilala sa lipunan ng ating mga magillflo ~a pamahalaan at ang ilar'! pang may k1'.lnya-kanyang pinagmamalaking katangian. Kabilang sa mga humahan~a •a kanya itng pintor na si Armando Garcia na may ipinapangako sa sining ng pngpinta. Si Ampa1·0 ay pinagtakhan ng rnarami rrrng marinig na malaki ang pagkakagiliw niya sa pintor n'I si Armando Garcia, na siyang pinakahuling binat.'I sa bunton ·ng mga nangingibig sa kanyn kung ang paguusapan din lamang ay nnj? katangian. Hindi nilo'l· nababntid na ang puso ni Amparo ay nagaangkin ng pusong humahanga sa kagandahian ng kalikasan. Hindi nila niababatid na ang mga dapit-hapon ay nakaaakit sa puso ni Amparo- Ang lagusaw ng batis ay nak,o:pagdudulot ng kaligayahan at ang huni ng mga ibon ay ·1abis na kinatutuwaan nito. NL'llilingid din sa kanilang kaalaman na si Amparo ay isang· ffi(fingaawit na ang kinalulugdang awitin ay yaong (N·:isa kabila ang karugtong) 18 KASA YSA YAN ..• (Ka.r11gto11g ng nasa. d. 17) mg.a kundimang malulungkot na kawangis ng mga hinagpis at p,nnaghoy ng mga kaluluwang nagpapaalam na sa sangsinukob. Hindi nnbabatid ang ganitong k11t.angian ni Amparo ng kanyang mga kasama sa J:punan: ang paghanga nito sa kabngkutan ng ating mga kundiman. A~g pagiibigan ni~'l ni Armando ny nags1mula nang siya ay amukiin nitong ipinta sa oleo ang kany.ang kariktan upang isali sa binuksang timpalak sa kolehiyo ng Bellas Artes ng Unibe~idad ng Pilipinas. Si Amparo ay dili ang hindi nakapagpahindi sa am~ king iyon ng binata. Sila'y nagkayari na ang pagpint11 sa kanya ay gagawin sa kanilang nayon, sa Pulanglupa, doon sa tabi ng batis na tumatagas sa siwang ng mga b,'.ltong pinaganda ng mga lumot. Napagkayarian din nilang ang panahon ng kanilang pagpipin'a ay sa pagdadapit-hapon sapngka't ang t.ana\\;n ay !along mayaman sa kagal)dahan kuhg palubog na ang ar"'w sa Pnlanglupa. lillliii .. J OO'Y dapit-hapon; ang mga ~· bahid na ginto sa pisngi ng I ~ langit ay untiunti nang napap,'.lram. Ang mga anino ng mga punong k/l:hoy ay pawang nakahilig na noon sa silangan at sa mukha ng batis ay walang makikita kundi ,·mg abuhing mukha ng langit. Samantala ang mga dahon ng mga punong kahoy ay nagkundaykunday sa mahinhing pag,aspas ng hanging amihan. -Haya.an mong paglaruan ng hangin ang iyong buhok,-an~ wika ng !ala.king may hawak na pinsel·-Lalo karg maganda kung ang mga knlot mong buhok ay nakaSabog nang bahagya sa iyong pisngi, sa ganya'y nagiging Iilr!!lS na silangan ang iyong kariktan. "!'gayon, ngumiti ka nang bahagya, 1yong bal!'.ay na bagay sa ayos mong iyan. Hindi ganyan, ... --1Bt nilapitan ng lalaki ang pinangingiti, na nakaupo sa isang malapad na batong nasa pampang ng batis. -Ngumiti ka ... sigi pa ... kaunti pang. tipid. Ganyan! Huwag mo Di!lng babaguhin sana, Amparo, sumandalings'umandali lamang, hane! -At lum.ayo ang pintor, hinawa)C(ln. ang pinsel at pal eta. Nagsimula na sa pagp!nt11 sa "kagandahang iyong nakangiti, na bahi!lgya nang mabakas ·sa lnbi ang ngiting mntipid. Ang mga kulot na buhok sa noo ay nilalaro ng b,,.ngin, na nakapamuJanggos sa panyong nakapugong at ·ang mga paa ay hinahalikan ng tubig sa THE PHILIPPINES .. batis. Mak,uaan ang ilnng sandnli ny lumnpit 1111 nnmnn 11ng pintor. -Ngumiti ka pa, .. hale nga! Napnkahirap mo munang hilinpn ... Hindi pa rin nagb,,bago nng matipid ns ngiti ng dnlaga. At ni hin\li tinitingnan ang pin tor nn nagpapangi ti. Lunrnyong muli ang pintor at ·sakn hinaw,,.kan ang pinsel nt paleta. Noon ay natapos na ang pintor sa pagpinta sa ngiti ng b::ibaing nilapitan at kung knyn lamang niy,~· hindi pa pinagsasabihang tapos na ay sa kagustuhan lamang niyang pagsnwaan ng tanaw ang ngiting iyon ni Ainparo- Siyn na rin ang napahalakhak sa kanyang ginagawa. -Ba kit ?-nng- hindi na natiis na tanong ni Am!Jaro.-Bakit ka natawa Armando. Totoo bang pangit ang aking pagkaka,~yos? -Hindi! Maganda nga nguni't ang nyos mo ay wnlang in iwan sa isang esl·~tuwang marmcl na walang kakiloskilos. -Huuu""J ..... ! Huwag kang sunurin ay maraming sina$abi. At kung sunurin ka naman, ay lalo kang maraming siltasabi.-At inirapan ang kaharap na pin tor. M ariing pin dot sa pisngi ang naisagot ng pint'lr sa mairog na ir.ap na yaon ni Amparo. -Halika, tingnan mo kung karapatdapat nn. Bukns na n:itin tapusin ang J'(l.nig ng dibdib.-Ang tinawng ay sumugod na sa nakatayong kabalyeto ng pintor· Nahigpit ni Amporo ang kanyang palad. Hindi niya mananiwala.an ang kanyang nakikita. Siya nga ksya ang babaing iyong nakapinta? I I I Matnpcs na matiklop, ni Armando ang kabalyete ny magk,,_sabay na silang umuwi ni Amparo. Ang liwanag ay pinagaagaw na neon ng dilim. Kay gnnda ng kalika!i!ln; may tulnng ibinubulong. sn jmso ng mga nilalang, la lo na sa mga pusong katulad ninn Armando at Amparo. Mngkapigil ang kanilnng mg,~ kamay. Nang madaan siln ·Sa lilim ng punong ilangilang ay kapuwa nnontigil. Nilingap ni Arm,~ndo nng mukha ng kanyang katabi na noon ay nnkatingala naman pala sa kanya. August 16, 1936. Nagkirngitinn silln ... may ibig sabihin ang kanilnng mga kaluluwn na pinnhihiwatig ng kanilang mga mata. Nagkalnpit ang kaniJ.ang mgn mukha na parang hinigop ng mga bato-balnniag nnsa kanilnng mga paningin at naghari ang J,okas ng puso sa lakas ng panganga~ tuwiran ng isip. llhkailnng sandali pa ay nabitiwan na ni Armando nng kanyang cbla, nagkay,akap silang dalawa at naghanapan ang kanilang mga maiinit na labi upang n1agsinar1'l sa kaunaunahang pagtatagpo ng kanilang kaluluwa upang magsalo sa pu lot ng pagibi<! na bagaman hindi nabigkas ng kanilan" mga labi ay i~inahayag naman ng kaniJ,,ng mga matang madalas na rnagnsnp nang lihim. Nasarili nila ang daigdig, inawit nila ang kundiman ng kaluluwa at nang sila ay 1n;atauhan ... n&gkangitiang muli at parang mga batang nangapah,"llakhak sa ligaya. l NG nasimulang buhay ng knA'1 nilang rnga puso sa pagiibigan ~ ay nagpatuloy sa paglusog. Ang pintor ay !along nabusog sa s3Jamisim: sa diwa, sa puso, at sa kaluluwa. Ang magkasinlahan ay la:;i nang makikita sa t,abi ng batis na tumatagas sa mga nagusling bato sa kapal('lgan ng Pulanglupa. Hawa'.c ng artista ang pinsel at paleta, sa111nntala ang kanyang wangkian ay nakaupo sa malapad na bato na ang mga paa o.y hinah,,.likan ng mayuming agos ng batis na nakikik\Jlay sa gintong pisngi ng langit kung ganitong lumulubog na ang araw. At kung makalubog na ang ,-iraw ay nagliliwaliw silang dalawa sa ka!Jl"ltagan ng Pulanglup~. namumupol rig mga sampagita at kung min•,~n ay parang mga batang musmos na nagdapa sa damo. Ntiguusap na ang bagay na pinaguusapan ay pawang rng,a walang halnga sa mga taong hindi na!,!lSakop ng pagsisintahan .. T~lagang ang mga nagiibigan ay mga b,~tang walang malay ang nakakatulad, humnhalakhak kung nagkakatagpo ang mga mayuyurning damdnmin at nagsisiluhn sn bahagyang dagunot ng in!'ak.ala pa lamang. na mga kalupitan ng katotohanan. Ganynn sila Armando at Amparo sa k.anilang pagsusuyuan. Kung sila'y nangnkndapa s11 damo, nn ang mgn panannw ny nakapukol sa 11,nnglalabong kanluran na para bagang· inaaninng sa ' ulap ang pinapnngarap na kaligayahan, ay wain silt!lng nnpaguusapan kundi ang mga mayayamang · pangnr,!lp ng kanilang mga p'usong nagiibigan. Ibinabalitn ni Armando ang mga buhay ng mg< dnkilang -a~tis( N asa d. 22 ang karugtorig) August 16, 1936 THE PHILIPPINES Kailangan Ang Muling · Pagsilang Sa PJnitikang Tagalog Similat ni GREGORIO N. GARCIA Walang igpaw na nagawa ang mga bansa tungod sa pagkakasulong sa pamamagitan ng pagsisikap na masiyahan sa lumang ayos ng mga bagay. Ang taong nalulugod sa panananatili sa isang tiyak na kalagaya ·y gumagawa ng pangit na pagbaba sa kvby!tan ng mga linikhang lumalakad sa apat na paa. Lalo na·na;1g walang tunay na mangangnthang · magyuyukod ng ulo sa kumpas ng mga sa mahapding kasawian ng Panitikang Tagalog, ipinalalagay na · 'apuapuan" sa ating panulatan. Walang nakababatid sa tunay na abot at law.ak ng sining ang gaganap sa mahirap-na-magaang tungkulin ng ·isang sakristan. Ang pagsunod-sunod ay maganda lam.ang kung ginagawa ito ng mga tupa, datapuwa 't kalaitlait kung ginagawa ng mga manunulat at makata, o ng kahi 't sinong alagad ng isang sining. Madali ang m.agsakristan sa ating panitikan-pagka 't iya 'y nagagawa sa pamamagitan ng \pagbibili ng mga katutubo mong karapatan sa halaga ng pagiging mar..gmang. At mahirap din naman, pagka't ang bagay na iya'y magagawa lamang ng tunay na rnangangatha kung siya 'y ipanganganak na muli upang humakbang nang pagpasok sa piitan ng rnga baliw. Mabuti na ang ganitong nilulusob . ang panitikang Tagalog ng mga taong sa kawalan ng . minang rnatitibag-na · siya ni}ang dapat gawin-ay gumagamit ng tapang ng isang mam.amataytao . sa paghawak ng panulat. Mabuti na ang ganyan ! . . . La.hat nang pagbabago, lahat nang pagkakasulong ay anak ng mgn pagkakamali. Sina Rizal, Bonifacio, Del Pilar at kung sinosino pang humihiyas sa mga dahon ng ating kasaysayan ay isinilang ng mga pagkakamali ng Espanya. Ang revol-uc-ion francesa. ay anak na panganay ng mga kamalian ni Luis XIV. At sino ang mag-sasabing hindi maganda ang ibinunga ng pagbabangon ng mga Pranses? Ang mga unang tumahan sa Bagong Daigdig ay itinaboy ng mga pagkak::tmali ng l'nggfatera. 11 j I I Ang pagbabangon ay kinatatakutan lamang ng rnga taong hindi nakatunghay sa kasaysayan ng daigdig. Ang pagbabangong aking tlinutukoy ay ang pagbabangon sa literatura. ANG MGA "APUAPUAN", AT ANG BAYAN HINGGIL SA SINING Huwag ninyong hintaying maging lubhang halatain ang ginagawang pagsakal ng mga apuapuan sa ating pan,itikan. Hindi dapat rnakabahala sa inyo ang mga magnanakaw Jia maiingay. Ang mga rnagnanakaw na nakagagawa ng !along malaking kapinsalaan ay yaong nakakttkuha at nakakakain ng ninakaw nang hindi nalalaman ng bayan. Huwag din ninyong hintaying rnapansin ng marami ang pagkakapahamak 19 ng panitikan sa kagagawan ng Hang patnugot na !along turnpak na rnag;ing bodegero kaysa maging bigayan ng mga katha. Ang rnga bagay na rnahalaga sa sining ay Radyang hincli kayang unawain ng nuisa.. Kung kayang tahuin ng mga hangal ang mga lihirn ng sining, wala nang nakababagot sa buhay na ito na di katulacl ng sining. Ang kaganclahan ng sining ng pagsulat ay nakabitin sa katotohanang hindi Jahat nang marunong bumasa at nakapangangahas humukom sa mga maiikling kwento o tula, ay marunong umunawa vt malugod sa karikb.n ng isang tunay ra likhang-sining. Lahat nang baga\· na maganda sa sining ay kamuhimuhi sa mga karaniwang mangbabasa-walang saysay sa mga taong, clahil sa malaking kamalian ng mga pangyayari, ay nalagay sa garon o ganitong pasulatan upang humatol sa mga kathang sapagka "t sinulat ng mga nakauunwa ay hindi nila nau•mawaan. Mangmang ang rnangangathang sumusulat nang may pakikibagay sa publiko. Sukat ang rnalamang glinugunita niya ang publiko sa kanyang pagsulat upang matiyak na siya 'y salot· sa panulatan. Ang mga manunulat at makatang lumiligaw sa mga papuri ng rnga karaniwang mangbabasa ay mga taong sa halip na magkautak ay nagkaroon lamang ng mga daliring rnalalakas hahawa)c ng panitik at kaipala 'y malalakas mamarti!yo sa makinilya. "Indeed, the moment that an 1artist takes notice of what other people want, and tries to .~1.tppl11 the demand, he ceases to be an a.1·t·ist. . . 'ang_ sabi ni Oscar Wilde. At ganito ang dapat rnangyari, pagka't ang publiko'y walang · narnumuwangan pagdating sa mga bagay na rnakasinin~. Si Qqcar Wilde din ang may sabing, "They are continually asking Art to be -1.,opular, to please their 'want of (Nasa d. 24 ang karugtong) THE PHILIPPINES T agahawan Ng Landas Maikling ·m~ikling Kwc11to ni CLODUALDO DEL MUNDO Apat na pu't limang kilomem:i mula sa lungsod ng Maynila patungong hilaga, ay naroroon at payapang nakahimlay ang bayanbavanan ng Palanas. Ang humigii-kumulang sa tatlong libong mam.amayan nito ay maminsanminsan lamang kung mabawasan sapagka't ang· mga kinapal na ivon av tila mandin \Valang hahala s~ ano mang nangyayari sa ibang panig ng daigdig. At kakaunti ang mga kaluluwang naliligaw sa landas na tungo doon sapagka't ang Palanas ay walang pangakit na maaaring makahalina sa mga pusong mapaglagalag at mapagsapalaran. Sa iilang kaluluwang iyan nabibilang si Padre Elias; hindi sapagka't siya 'y mapaglagalag at mapagsapalaran, kundi, sapagka't siya 'y hindi makasusuway sa k~ pasiyahan ng _mga kapangyanhang nagdala sa kanya <loon. Ang Palanas ay mabuti nang pangsamantalang parokya kaysa maging isang alagad ng relihiy<:>n na walang sariling simbahan. Nang clumating sa Palanas i;i Padre Elias ay walang kataotao sa simbahan. Nagtuloy siya sa kumb~to at doo'y natagpuan ang isang matandang siyang pinaJcapunong sakristan. Nagpakilala si Padre Elias. Kinaumagahan ay nagmisa ang bagong kura. Noon ay ganap nang ika-6 ng umaga. Ma)iban sa kay Padre Elias, sa m:.1tandang sakristan, at sa tatlo pang mga "manang ", ay walang · kalamanlaman ang simbahan. -Talaga bang ang mga tao dito'y hindi naguukol ng kahit ilang sandali para sa Diyos ?ang tanong ni Padre Elias. sa matandang sakrista"n pagkatapos ng misa. -Sila po·y tanghali na kung magsigising, among,-ang tila nahihiyang sagot: at sa maraha1 1g tinig ay idinagdag ang :-Mga tamad pong magsibangon nang n1aaga. -Kung ganoon ay ipasabi mo sa lahat na mula bukas ay gaga;win kong a la~ siete ang unang misa arawaraw. -Nguni't among! ... Hindi po kaya rnaging mahirap iyan p.1ra sa inyo'? -Nalalaman ko ... ng-un i 't sa0ihin mo rin sa kanib ang aking gaga\vin. Nang sumtmod na mga araw ay sa tuwing ikapito na ang una~1g misa sa Palanas; nang unang araw na gawin ito, ay naging lima ang dati'y tatlong nagsipakinig ng misa; nang sumunod na araw ay r:aging sumpu; nang ikatlong araw ay hustong dalawangpung katao ang laman ng simbahan. Nguni't hindi pa rin nasiyahan si Padre E-Iias: hindi nga naman maaaring ikasiya ang pagkakaroon ng loob sa Diyos ng wala 'pang tatlongpung tao. ng isang bayan na kinadoroonan ng humigit-kumulang sa tatlong Iibong ku1luluwa. Walang nagpapakasal. Wa9ang patay na ipinapasok ng simbahan. Bakit nagwawalang-bahala ang kalakhang bahagi ng mga tao~ iyon? . MinsAn pa'y nagusisa si Padre Elia11 sa matandang sakristan. August 16, 1936 Nagpaliwanag naman ang matan- · da. -Kayo po ang unang paring Filipino na dito napadako,-ang pagtatapat,-ang mga nauna sa inyo ay mga Belga, mga Aleman·at kung anoano pa. Lahat sila ay paraparang nagsiligpit sa simbahan; mayroon at walang mag-simba av maano sa kanila-patuloy sil.a sa pagmimisa. Ang mg~ taong-bayan nama'y ganoon na rin ang naging pangtugonhindi rin po nila pinansin ang simbahan. -Kung ganoon. ang mga tar;arito"y talagang walang kusang pag-Iapit sa Diyos? -Hindi po naman among. Ang madahrn pong mangyari'y lalo silang lumalayo sa simbahan kaysa lumalapit dito. -Bakit? -Ma rah ii po ·y bunga ng di pagkakawatasan. Ang inyong hinalinhang pari ay !aging ligalig sa kanyang pagtulog sapagka't binabato po ang kumbento. -At bakit naman binabato? -Ang pinagmulan po'y ganito: may isang patay na batang hinangad pong idulog sa simbahan ng kanyang magulang bago tuluyang ilibing; at ipinakiusap sa pari na sa halagang piso ay patugtugin ang mga kampana p0glapit 'na sa simbahan. Nguni "t hindi po pinayagan ng pari. -Iyon lamang ang dahilan? -ryon po lamang among. Mga ilang araw pa, ·pagkatapos ng usapan ni Padre Elias at ng matandang sakristan, ay may nagsadyang dalawang ibig pakasal sa simbahan; at ang kabaynrang limang pi so· ay ipinakiusap sa pari. -Magkano ba naman ang talagang bayaran sa pagkakasal dito? -ang nakangiting tanong ng pari sa sakristan. -Ang karaniwan po'y ito. Ang halagang sampung piso'y siya (Nasa d. 23 ang karugtong) August 16, 1936 THE PHILIPPINES Ang Pamumuna At Ang Pinupuna Sa Panitikang Tagalog. Sinulat ni TEODORO A. AGONCILi.6 Ang pamumuna ay bahagyn pa lamang naguugat sa a ting panlti. kan. Ang ikaum~lad ng sining na 'to'y napasasailalim ng kakayahan ng mga may hilig sa sining na ito, sa kalaga~'an ng pagiisip ng mga mangbabasang tumatanggap ng mga bungang hinog o biglaw na idinudulot ng mga manunuligsa. at. sa kalaparan ng pagiis'p ng mga patnugot ng ating mga pahayagan. Ipinangangal\lba ko na sa ating panitikan ay matatagalan, · kung hindi man, ang pagunlad ngsining ng pamumuna. Sa dahilang ang mga pinupuna ay walangsapat na ka!aparan ng pagiisip, a: anl" ikalawa'y marami sa atinr; mga patnugot ang sumasansa!a sa hangad ng mga kritikong paunlar!n ang ating panitikan. Marami sa ating mga patnugot ang nagkukunwang may malasakit sa ating wika, at :to'y pinatotohanan nila sa pamamagi~n ng maraming lathala na hindi man lamang sinusuri ang uri ng mga inilal~thala, at S'l pamamagitan ng mga piknik. sayawan, t;mpa'ak-kagandahan na anaki baga 'y nasusukat ang kaya. manan ng ·sang wika sa mga ganyang karangyaan. Marami din naman sa ating m1a manunulat na pinupuna ang hin:li nakauunawa ng tunay na. kahulugan ni< puna. S1 ganang k~niia, ang punahin ay isang kasawianA" hindi mapanaram. Sa ganang kanila ang kahulugan ng puna ay payak na papuri, pawang. paglaJagay n.g mababangong bulaklak sa kanilang !andas na tinatahak. Ngurn. hi1.1li nila nababatid na ku!1g pawang bulaklak ang isasabog sa kanila ay hindi sila matututo kailan man. lpinagkakamali ng mga taong iyan ang ·Puna sa kanilang katha sa pagtuligsa sa kanilang pagkatao. Sa lathala kong ito ay aking tutuligsain ang mga nagpapanggap na may toleransiyang nasa kanila raw. bago kung tunay na paglilimiin ay isang mait·m na damit Jamang na bumabalot sa kanilang egoismo at kakitiran ng pagiisip at. nalalaman sa literatura at sa iba pang bagay. Marami sa ating pan'tikan aug ak;ng pinagpipitaganan, nguni't ang paggalang na ito'y isina!'a1ig ko sa kanilang mahusay na katha. Marami din naman and hindi ko iginagalang, hindi sapagka't sila'y hindi karapatdapat igalang kundi manapa'y wala silang tumpak na pagkilala at pangdmna (proper attitude). Hindi lamang iyan. Marami ang nagsasabing. sila'y may bukas ua pagiisip, tumatanggap ng ano mang puna, at kumikilala ng nagagawa ng isang manimuf'gsa, nguni, sa kabila ng rnga paglilingkod-labing iyr.n ay lumalabas din, sa malao 't madali, ang tunay n'lang sarili. Sila'y rnai~ahalintulad ko kay Dr. Jekyl at Mr. Hyde ni Stevenson, o kaya'y kay Tartuffe ni Moliere. Ang ba. g-ay na 'to 'y isang napakalungkot na kanahamakan, sapagka't hindi ang rnadla ang kanilang nililinlang kundi ang kanila na ring sarili. * * * Bagay sa panayam ni G. Jose Ma. Rivera na napalatha'a sa lingguhang Mabuhay noong Hunyo ng taon~ ito .... Makapagtuturo sana ng maraming bagay si G. Rivera sa kan21 yang panayam na yaon kung pinagaralan niyang rnabuti ang bawa •t katagang binitiwan niya. Du lo: inihayag lamang niya ang kali'tan ng kanyang nalalaman sa Jit.2ratura at sa sining. Hindi lamang iyan ang aking napapansin sa pa11ayam ng maginoo ng Tundo: hinanakit sa rnga .pumuna sa kanya ang ipinagkagayon ng Arna ng Huseng Sis·w. Nguni, sa halip na makapagtanggol sa kanyang sarili ay lalo niyang inilantacl ang kanyang kurokuro sa matutulis na ulos ng panunuligsa. Tinanong tayo ni G. Rivera ng: "ano ang tunay na kahulugan niyam~ tinatawag na PUNA o TULIGSA '!" Alamin ninyo, gihv na rnangbabasa, na tunay na kahulugan ang nais maalaman ni G. Rivera. Sinagot ni~·a ang tanong na iyan 11ang pahalaw sa ta1atinigang Ka~tila: "CRITIC A: (Del griego) Arte de juzgar de la bondad, verclad y belleza de las cosas.'' Ang kahulugang inilahad ni G. Rivera ay kahulugang talatinigan at hindi ang tinatawag na "literary definition". Ang kahulugan ng "puna" sa talatinigan ay makit:d at hindi mafawak. Ang katagang "critica" o puna, kapag ito'y ginagamit sa llteratura, ay hincli sa talatinigan kinukuha ang kahulugan, sapagka't ang ibinibigay nito'y yaong tinatawag na "literal meaning", kundi sa mga bagay at katangian ng isang katagang ibig maunawaan. Samakatuw·d, ang la. hat nang katangiang taglay ng jsang kataga ay iniipon. at ang mga katangiang hindi tinataglay ay inihihiwalay. Dapat alarnin nino man na aug katagang "puna" ay may malawak na kahulugan . Gayari ang sinabi ni Prop. James i'-f"rvin Curl sa J.-anvang aklat na pinamagatang Expository Writing: " ... critic' sm is the attempt to estimate the · worth of something-object or ideaeither abstrlr.:tly on the basis ( !-.~ n.~a d. 23 a:n.g lea rug tong) 22 KASAYSAYAN ... (Karugtong ng nasa. d. 18 ) ta sa pintlira ~ katulad ng ating mgn Juan r.·ma, Rcsurreccion Hidnlgo at ang kasalukuyang guro na sina Fabian de Ja Rosa at Fernarido Amorsolo. Ang pangarap niyang mi11karating sa Italya upang 111t1kapagpadalubhsa sa sining na ito, ang lagi nang nasasambit niyn kay Amparo. -Kung ako')· magtagumpay sa timpaf,sk na iyon, ang kapalaran ay Jala. pit sa akin sapagka't ang magtatngumpay ay siyang ipadadala ng j!lting pamahalaan bi!ang pensionado s;1 Italya. Ako'y nakatitiyak na ang aking Jikhang-sining na ito ay wala nang ma· kakapantay F(lpagka't; ang salamisim na iyong ibinigay sa akin ay napakadakila. Ay ..•.. ! Gaano ka)'l.lng kaligayan, Amparo, ang aking matatamo kung mligkatotoo! -Armando... pinahihirapan ang aking puso ng mga damdamin .... dam<'aming aya\\• pumayag na ikaw ay mawalay sa akin. Hindi ko nais na ikaw ay malayo! -At isinubsob nito ang mukha sa dibdib ni Armando.Talag(lng ayaw kong mahiwalay sa iyo. ~lahal kong Amparo... -At ibinangon ni Armando ang mukha ni Amparo na ang mga mata'y dinacJ,..luyan ng Juba. Hindi na makapangusap si Armando sapagkia't ang matang iyon ay may ipinakikiusap sa kanya... nakikiusap ang mga matang iyon na parang ¢akip-silim ang ·kalambutan ng liwanag. Mahahabag ang kanyang puso at F(l bugso ng damdamin ay parang halimuyak ng bulaklak na kanyang lalanghapin ang bango ng mga labi ni Amparo, Nrikalilimot si Amparo sa mg,~ kalupitan ng, buhay ... sa dulo ng kanyang pananaw ay nakabu~oo siya ng isang 1'11ngarap na lilcha ng maapoy na pagnanasa sa kaganapan ng kanyang mga panl.lgimpan, at sa kanyang puso ay parang malinaw na tubig na maglalagos ang dam.damin 11a nagpupuyos at may nasang makipagtagpo sa kapuwa <',~mdamin. At l<ung makatighaw na ang puso •ni Amraro sa gayong bugso ng damdamin ay parang batl.lng musmos na magtatanong kay Armando. -Ako ba'y iiwanan mo?-na ang mata'y naJ:atitig pa rin sa mukha ng lalaki· _;Ir1.1sama kit& saan man ako makarating! Sa lan1tit kung iyan ang ninanasa mo, hindi kita mbabayaan na angkinin pa ng iba, i-nagsasama. kita saan man ako makarating! Stisama ka ba sa akin? Mga marahang tango na lainang 1.1ng . THE PHILIPPINES August 16, 1936 ILA W NG TAHANAN La.ngit ang tahanang ang llaw '11 maningning Pagka't abot-masid sa laot ng dilim; Ang sungit ng Gabi'y di malcav:igsalcim, Daltil sa Liwana.g na. ayaw antukin. Anhin mo ang isang gusa.ling mataas, [(ung dukha ang !law na lculcurapkurap; Ang kubo sa na71o'y hamak na lca.y dilcig, [(u11g may lihing talang Sulo sa magdamag. : .. Ting hoy ma 't ang ningci.~ ay hindi mcilamlam, Hibla. ng silahis ng bulcang-liwayway; L·iwana.g na lciging pinancinabikcin Ng matang sinawi ng lulcsang lcciriinlan. Sa tcilw.nan natin: ang Jlo w 'y Ba/Jed, Patnubay sa 1~'tlacl ng isang Lalaki; Bi1·heng lmnWkha ng Dangei~ at Puri, lnang lumalcilik ng Diwang bayani. Mapalacl emg isang pu_qacl ng Pagibig Na meigkabituing matulad sa langit . .. Sa11einr1 at lm11 aba ng dampeing sumungit, Sa.la ng babaing lcu./a.ng net magsalcit. Isabel, Sampcilok isasagot ni Amparo, mararahang tango, na ang m,.,ta'y nakasulyap nang boong kariktan sa kasuyo na para bn· gang ang ibig sabihin na ang gayon ay k,uinungalingan lamang. l\lagkakatamang muli ang kanilang mga pananaw at sa isang iglap ay magk'.1· kayakap silang dalawa nang mahigpit, nl!l' ang mga labi ay naghah:;napan ng kanikanilang angking katamisan. If) AGLARUIN mo ang iyong mga paa sa tubig. Ganyan! Maganda ang kulay ng tubig na parang nalul>.1saw na ginto... sigi. . . guluhin mo nang bahagya ang maMnhi?lg ngos. M,~lapit na tayong matapos, minamahal kong Amparo.-· At ang pir(.tgsasabihan ay walang anc mang kaimik-imik sa pagsunod. Ang maliit na paa nito ay pat(ilmpisaw na iginagalaw SI"' ibabaw ng tubig na noon ay nakikikulay sa langit. Ang lalaki naman ay nasa tabi ng kany, .. ng kabalyete at walang sandaling inaaksaya sa pagbabahid ng mga kaukulang kulay sa ipinipintang laraWo'ln; Pamayamaya ay isang sigaw na lamang ang narinig ni Amparo. -Amparo! Natapos din ang dakilang likhang-sining ng ivong artista. Halika!. .. halika ... madali! Ang tinawag ay paran~ hanging mabilis na sumugod sa kinat,itayuan ng kabalyete ng pintor- Pagdating na pagdating ni Amparo ay nayakap siya ni Armando. Milhigpit na kasabay ang mabilis na pagapuhap sa mga lnbi· nito. E:\'IUQl'E c. AC:LEHAM I Naramdaman ni Amparo ang pahigpit na pagigot m kanyang baywang ng mgn kamay ni Armando. At saka ang untiunting pangluluwag nito... at maknraan ang ilo'.lng sandali ay untiunti ring napahandusay sa tabi ng kabalyete. Nagulumihanan si Amparo na kasabay ang pagluhod. -Bakit, Armando, napapaano ka, minamahal ko? Bakit? -Wala ... naliligarAhan lamang ako sa aking nalikhang l<lrawan mo.-At ngumiti nang tuyot si Armando. Ipinikit ang mga matl.l na parang natutulog. Nabasa ng luha ang pisngi ni Armando. Si Amparo ay walang malamang gawin, nar1r1yan ang yakapin ang katawang wala nang init ni Armando, lagdaan ng halik ang maputla nang mga labi nito at haplushaplusin ang buhok na bahagya ang. pagkakakulot. Nguni't si Armando ay nakatanan na sa ating daigdig. Mula noon, naging ugali na ni Amparo ang tugtugin sa k11nilang piyano ang walang kam1.1tayang ~ugtugm ni Abelardo na Pahimakas na haks nakikisabay sa pagkapawi ng me:a himil? ang pamamaalam ng mga bahid na ginto sa pisngi ng langit. Kl\ligayahan na niya ang gunitain ang kanilang maliligayang sandali ni Armando sa pamamagita?l ng tugtuging ito, na siyang · nagpapalimot na siya'y isang sawi sa pagibig. · · WAKAS August 16, 1936 TAGAHAWANNG ... (Ka.1·ugtong ·1ig na.sa d. 20) pong sinisingil S3 pina'kamaringal na kasal. -Kung gayo·y tanggapin mo ang limang piso at ihanda ang simbahan para sa isang maringal na kasal. Hindi tumutol ani;r matandang sakristan. Nang kinagabihan ng araw na idaos ang "pinakamaringal na kasal" sa Palanas ay naulinigan ni Padre Eias mula sa kumbento, ang pagkakaingay ng ilang kataong nasa may patyo ng simbahan. Ang matandang sakristan ay kanyang pinatawag at ito naman, katulad ng dati, ay nagpaliwanag: -Sila po 'y mga lalaki sa kabayanan. s·a palagay ko po'y gusto nilang kayo'y makausapusap. Mula noon, sa gabigabi halos ay may nagsasadyang mga puJutong ng kalalakihan ng Palanas na kausapusap si Padre E~ias. Ang pari'y nakikipagpalitan ng kurokuro. Samantala 'y lumalaki nang lumalaki ang bi}ang ng nagsisipagsimba. Ilang araw pa, sa patyo ng simbahan ay nagpatayo ng isang palaruan ng tenis ang kura. Ang mga kabataan ay pinaanANG PAMUMUNA .•. (Karugtong fig nasa d. 21) of principle and relations, or personally on the basis of our reactions to the subject of criticism". Ang kahulugang inilahad ni Prop. Curl ay totoo kahi •t saang wika. Hindi dapat imatuwid nino man, lalonglalo na yaong nahasa sa Kas·tHa, na ito'y pang-lnggles lamang; ·na. ang kahulugang Kastila o In"tsik o Aleman, Pranses ay iba kaysa· Inggles. Hindi! Hindi nagkakS.:. ·iba ang kahulugan. Ang · !iagka'kaiba ay ang wika o paraan ng pag]>apaliwanag. Ang puna, gaya 11g aking naili1lam lcay G. Santos bilang sagot sa kanya, ay may tatlong uri: una, ya011g tumutukoy sa mabuting baTHE PHILIPPINES yayahang magsipaglaro doon. Kadalasa'y nakikita pa ang Padre Elias na nakikipaglaro ng tenis. Untiunti nga namang kumapal ang bilang ng mga taong naakit sa paligid ng simbahan .. · Nguni't isang gabing madilim. . . Si Padre Elias ay nagtatapos na noon ng 'IGanyang dasal bago patuluyang matulog, nang mula sa labas ay may kaluskos na nakatawag ng kanyang pansin. Lumapit siya sa durungawan at sa pamamagitan ng plaslait ay pinatamaan ng Iiwanag ang pinaghinalaang pinagnrnmufan ng ingay. Napatambad sa kanyang paningin ang isang lalaking sa kanyang inaanyo, sa may harapan pa naman ng bantayog ng '' patrona" ng Pa Janas, ay totoong kamuhimuhi. Ubos 1akas na sumigaw si Padre Elias: -Ikaw, hay! walang pitagan, lapastangan ! Lumayo ka ngayon din at kung hindi ay pasasabugin ko ang bao ng iyong ulo ! Hindi pa natatapos sa kanyang ginagawa ang nagitlahanang lalak1 ay dalidali itong umalis sa patyo. Ang matandang sakristan na nakarinig din sa sigaw ni Padre El.ias ay dili ang hindi 23 pinanghilakbutan sapagka't nagunita niyang iyo'y maaaring pagkasanhian ng muling pagilap ng sana'y !Jmaamo nang mga tao. Kinabukasa'y nagsadya kay Padre Elias ang isang kilalang mamamayan. Nabalitaan diumano ang pagmumura ng kura. Nais ni.vang malaman kung ano ang sanhi. -Nais ninyong malaman kung bakit-ang matatag na tugon ni Padre Elias,-kung sakali kayang sa gitna ng inyong tahana ·y tumayo ako at cloon 111a.gbawas, ay hincli kayo magagalit? Hindi nakahuma ang pinagsabihan. At noon di"y nalaman ng boong bayan ang tunay na kaclahilanan ng pagsisiklab ni Padre Elias ... kadahilanang hindi naman mapupuwing sapagka 't nasa matuwid. :Mula nang maganap ang munting pangyayaring iyon ang hinihintay ng matandang sakristan na "pagbato sa kay Padre Elias," ·ay hindi na dumatingdating- at sa halip pa nga'y )along dumagsa ang mga pumapa!>Ok sa simbahan na nakikin'ig ng mjsfl ---------------------hag i lamang ng isang katha, kuro o bagay; pangalaw.a, yaong bumabanggit sa masamang bahagi lamang at pangatlo, yaong naglalahad ng mabuti 't masamang bahagi ng isang katha, kuro o bagay. Ang puna, bukod sa uring inihayag ko sa itaas nito, ay may dalawang sangay: ang pangboo at ang panggiba. Nguni, sa aking pagbabasa ng mga puna ng ating mga kritiko ay wala akong nalalamang mapanggiba, gaya. ng bulag at walang katuwirang paratang ni G. Rivera. "At, ang paksa nga ng panayam kong ito'y ang nauukol sa kasalukuyang Panunuligsa o Pamumuna (aywan kung bakit malaking titik na "P'' ang gin11.mil ni G. Ri.vera, bagay na ito"y maling-mali at w.alang katuwirang magkagayori!) na KINAHUMALINGAN ngayon ng ilang nagkakanlong sa sal'gang ibig na makabuo, nguni't sa halip na bumuo ang ginagawa'y iniwawasak na pilit pati ang ml\titibay na haligi ng panitikang Tagalog na naggugol ng hindi iisa ni sampung taon sa pagsisikap na mapatibay ang sariling gusali ng ating Panitikan". Ang pagmamatuwid na ito ni G. .Rivera ay ang tinatawag sa logica na circulus in' probando, isang uri ng pagmamatuwid na tiwalingtiwali. Ang pagkagamit ng kata-· gang nahumaling, bukod sa masamang . balarila, ay hindi tumpak. Sinundan ni G. Rivera ang · nahu· (Nasa. d. 25 a1ig karugtong) KAILANGAN •.• (Ka1'Ugtong iig na.sa d. 1.9) ta.ste, to fla.tter their absurd vanitly, to tell them. what they ha.vc been told before, to .~how them. 1d1at · they ought to be tired of seeing. . . NOW ART SHOULD NEVER TRY .TO BE POPULAR.'" Sa lngglatera at maging sa alin mang bansa, ang )along dakilang likha ng sining ay yaong hindi man lamang pinagkaabalahanang tingnan o basahin kaya ng publiko. Ang bagay na sadyang kaakitakit sa sining ay hindi dapat hinta};ng kagiliwan ng mga taong liban sa mga hubad na titik ay walang nakikita sa isang akda. Sa isang tunay na mangangatha ay hindi nakababagabag ang mga panunudyo ng bayan. Si Schopenhauer ang nagsabing lahat nang mga dakilang bunga ng kaisipang makasining ay hindi kinalulugdan ng bayan. At mangyari pa nga bang hindi ganito: · ang ~ga artisa ay may pananaw na nakapaglalagos sa tabla-ang mga mangbabasang kinagigiliwan nating tawaging bayan ay may mga rnatang sa malamig na mukha lamang ng buwan ay hindi maka' titig: ang balat lamang ng mga l:agay ang naaapuhap ng kanilang mga paningin. Ang mga palakp<tk ng publiko'y, totoong mapanganib para sa mga alagad ng sining-ang mga palakpak na iyan ang kailan man ay hindi dapat hangarin ng isang manunulat at makata. May makapangyarihang lakas ang mga papuri ng publiko,-bakit wala? Nait.ataas ng mga papuring iyan ang isang alagad ng sinini~ sa nakalululang . kaitaasan ng dalahirang kamangmangan. Ang "EDMUND" ni Thackeray av magandang tinig 11.g sining. Siriulat niya ang "EDMUN:D" upang '.masiyahan siya-hindi upang masiyahan ang publiko. Subali't ang kanyang "PENDEN. NIS", "PHILIP" at pati na ang kanyang ''VANITY FAIR'' ay THE PHILIPPINES naging sahol sa kagandahang !kinatatangi ng m·te, pagka't sinulat niya ang tatlong huli upang maging mabait sa kailya ang masa. Nagtagumpay si Thackeray. Naging mabait sa kanya ang masa, datapuwa't inirapan at uilabian naman siya ng sining na kanyan,g kinasangkapan upang malapit siya sa puso ng mga karal\iwang mangbabasa. Si George Mere:lith, bantog na nobelistang Inggles, kailan ma·v hindi nagpakaabala sa pagalam kung ano ang ibig ng publiko. Sumulat siya sa wagas na kasiyahan ng kanyang sarili. Nakalito sa publiko ang kanyang malalalirn na pagpapahiwatig. Binigyan niyang ganap n.a kahulugan ang mga lihim ng buhay. At sangayon sa isang ]along nakakikilala kay Meredith, sa pasimula'y walang ibig tumunghay sa kanyang mga sinusulat. !yon ay hindi nakabahala sa kanya. Makaraan pa ang ilang taon, ma1· mangilan-ngilan nang burnabasa ng kanyang mga katha. !yon ay hindi nakapagbago sa kanya. Nang maglaoft, hindi na mabilang ang kanyang mga tagahanga. Nanatili rin siyang katulad ng dati. Kabaliwan ang pagbibigay ng rnga manunulat at mak~ta sa bayan ng mga bagay na naibigay na. Binibitay nila sa ganyang paraan ang mga kahiwagaan at kariktan ng sining. Sa tunay na artista, ang' mga bagay na nalikha na 'y mga bagay na tapos na. Lahat nang dakilang katha ay dapat maging pasimula ng iba namang dakilang katha. Tyan ang kaibhan ng arte sa mga gawain ng mga inekaniko : ang kagandahan ng sining ity ang kanyang kawalangwalfas. Totoo: ang Ialo mang matanda at luma nang bagay ay maaaring pagandahin · ng dalubhasang panitik, !along !Wasto ay ng panitik ng isang gen.io.. Nguni't sa siyam bawa't sampung pagkakataon, kayo ay hindii genio. August 16, 1936 Ang sining ng pagsulat ay hindi dapat ipailalim sa mahalagang batas ng p1ga ekonomista: kahilingan at pagbibigay (" Demantl and .~uppl11 ") • Ibinibigay ng sining ang rnga bagay na J.iindi hinihiling ng publiko. Kapag walang tutugunan ang mga artista kung hindi ang mga kahilingan at "kapritso ·' ng publiko, ang mga artista ay magiging "puppetmen" o "titiriteros ". Sa panulaang Inggles ay nagkaroon ng mga "ode", "l·yric, "ballad'', "sonnet", at kung anoano pang tula, hindi sapagka't isaisang hiningi ng publiko ang mga iyan. Mga makatan,g lagi nang nagtutumiyacl sa pagabot sa mga ]along clakilang kaitaasan ang lumikha ng rnga tulang iyan. llula sa nobela ay nagkaroon tayo ng rnga kwentong maiikli, h:indi sapagka't nainip ang bayan sa nobela at humanap ng kwentong maiikli. At nagkaroon din tal'O ng rnga kwentong maikling maiikli, hindi sapagka "t ito 'y hiningi ng publiko sa mga kwentista. Dating at dating ang iba 't ibang Jlugiis ng cwtomobil, hindi sapagka 't ang mga hugis na iya ·y hiningi ng publiko. Karapatang clapat samantalahin ng rnga a.rtista ang pagdudulot sa bay an ng iba 't ibang kagandahang nagagawa ng sining. Ang publiko'y walang nalalamang hingin. Ang publiko ay katulad Iamang ng lsang alulod ng bahay na kung ano ang nahuhulog mula sa itaas ay siyang tinatanggap. Katungkulan ng mga alagad ng ~ining ang _maghain ng bagong luto. Maaaring sa pasimula ay hindi maibigan ng bayan ang bagong· pagkaing idinudulot sa kanya. Talagang ganyan ! Sa hindi dating kumakain ng keso de bola, ito'y lasang sabon. Bayaan mo siyang mahirati at hahanapin niya. ang bagay na ivan tuwing magugunita niya ang tinapay. · Ang uban sa pagsulat-sa (Nasa d. 26 ang karugtong) August 16, 1936 l\IARAHIL ..• (Karugtong ng nasa d. 16) ng siudad at boong lakas na isigaw saka ipagpasyal sa mga lansangan sa lahat n'g dako na kasaliw, ang mus'kong bumbong ang "l\fabuhay ang Kam peon! l\labuhay ! " Sa ikapagtatagumpay ng pagdi· riwang ay hinihffng din namin na hanggang maaga'y lumikha ng .tinatawag namang "championship board" at ito'y sa karangahn ng mga apo ni. Lolo Falagtas na bukod sa mga mangangatha na 'y mga bokslnero pa pala ! Kung ang kahi!ingang ito'y gagaw,in at ma.!!'ag-awa naman kung talagang pagsisikaoan a~· hindi maJayong ang panitikang Tagalog ay ·:magkarccn din ng mga Jack Dempsey, Benny Leonard, Pancho Villa, Bobby Jones, Bill Tilden at marami pa. BUHAY AT SINING Ang buhay at ang sining ay daJaw,ang bagay na magkalayong magkalapit. Ganyan humigit-ku!DU!ang ang palagay namin·. Samantalang ang una ay ugat ang huli naman ay tanging "elem:en1.ong" pangpalusog sa una. Ito na 'rin marahil ang dahilan kung bakit hindi namin malaman kun~ alin sa daJawa ang mahalaga para sa mga kaisipang salasalabid at buholbuhol ngayon·g nakikita natin. Mayroong nagpapalagay na ang sining ay pagtaliwakas sa buhay (escape). Mayroon ding nagpapa·Jagay na iyan ay matapat na·larawan ng buhay (imitation). Ang malakin,g bahagi ng ating mga mangangatha ay mahahati sa dalawang paninbid\gang iyan sa kasaysayan ng literatura. Yaong mga naniniwala sa kasa- · bihan at pilosopiang pagtaliw,akas "" buhav ang ·sining ay ·walang n'akikitang kaliwanagan sa mga sandali ng kanilang pa.glikha maliban sa kagandahang pamana ng pinagkabihasnan, ng mga banal na ang· ·he) sa langit, · ng relihiop, ng moralidad. ng kabutihan at lahat n·g l>agay na · hindi nagagawa ng tao. At bilang bunga ng matayog nguTHE PHILIPPINES ni't di maselang na "imahinns~on" ay nakalilikha ng mga tauhan o mga tautauhang ni sa la.ngit at sa lupa'y hindi maaaring mabuhav sapagka 't lam pas sa kaganapa~ at kabutihan· kung mabuti at sa kasamaan kung masama. Yaon namang rnga na.niniwala sa kasab;hang matapat o gana11 na larawan ng buhay ang stning ay hindi nagkakamali sa palagay n·amin subali 't nalilihis lamang ng landas sa dahilang lahat na ng nangyayari sa buhay (kahit na taal na kamunduhan lamang ng taong-hayop) ay buong kaganapang nailalaraw.an sa pangdam:i ng mga mangbabasa. Sa mga ito'y wala kaming nababanaagang munting hangad ma~ Iaman:g na nagpapakilalang sa :isang kabuuan ng tao'y maglrnsama ang tinatawag na Inman at kaluluwa. Samantalang ang una sa palagay nami'y nagtataglay ng labis na tend.ensia, ang ikalawa ay naga'angkin (dito ang katagang "nagaangkin" ay walang timbang) r.g "ganap na kawalan ng tendcnsia." Ang tunay na sining sa 1mlag<ty namin ay pagliibigay kahalagah:m lamang sa bu!my (interpretation') sapagka't hindi ganap na larawan ng buhay (imitation) ni hindi rin pagtaliwakas dito (escape). At ang tinatawag na pagbibigay kahalagahan· sa palagay nami'y mapagtatagumpayan kahit na nga ang isan.g manunulat ay di nagkaroon ng malaking kapaha:makan sa bu·hay na makapagbasa ng mga aklat n·a may kinalaman sa pagpapalawak ng panglasa kung gagamitan lamang ng tinatp;w.ag na "sentido komun" at wastong pagtitimbangtimbang. KRITIICO LABAN SA SARILI Kamakailan ay pht'una ni G. Jose Maria Rivera na !along malaki ang kinabukasan l<aysa pinagdaamm ang ·mga kritikong may gatas pa sa mga labi. Hinahangaan riamin si G. Rivera sa matalino (?) niyang puna. Datapuwa't ang .. , hindi namin mawatasan ay ang maliwanag n'a 25 paglunod ng kanyang kaluluwa sa sariling diwang inagtatangkang lumangoy upang makasapit sa daJampasigan ng kaligtasan. Tanggapin nang masama ang mga kritiko kung kaya hindi dapat panatilihin sa panitlkang pinakamarnahal ng lahat, ay ano naman kaya ang matuwid ni G. Rivera na punahin pa niya ang mga pagkakarnaling madalas gaw.in ng mga manunulat sa Tagalog? Hindi baga ang mga pagkakamalin'g pinupuna ang siyang pinupuna rin ng mga mamumuna niyang pinupuna? lbig bagang sabihin rig kapatid na matandang ito ng rnga kritiko na ipaubaya na lamang sa kanya ang karapatan at kalayaan sa pamurnun·a? J{ung ito nga ang tunay na kaisipan ng aming marangal na istoriador, ngayon pa'y hihilingin· na namin sa lahat ng rnga kritiko at mga kritikastro na magsitigil na !'ila sa kanilang pinagkakamatayang tungkulin at ipaubaya na lamang kay G. Rivera ang madawag na Ianclas. ANG PAMUMUNA .•• (/(aruytonr1 ng na.~a cl. 2~) maling ng katagang ngayon, na nangangahulugang tiempo presente nguni. ang nahumaling ay tiempo pasado ! Tangi sa rito, ang katagang nahumaling, sangayon sa pagkagamit ni G. Rivera, ay may masamang kahulugan, o kung hindi man masama. sapagka 't inaakala kong si G. Rivera ay isang napakamaginoong tao upang maghayag ng gayong kahulugan, ay biRdi tumpak. Ang katagang yao'y tumpak lamang KUNG bulag o walang kakatuw'katuwiran ang pagyakap ng isang tao sa bagay na kanyang napili. Nguni't ang pamumuna ngayon ng mga kritiko, kung pagaaralang mabuti ~t susuriin nang hanggang sa ka1buturan ng mga bagay at pangyayari, at hindi yaong pasapyawsapyaw lamang na pawang hulang·papikit, ay Iikha ng mga buktot na (Nasa kabila ang karugtong) 26 . KAILANGAN .•. (Ka.rugtong ng nasa d, 24) pagtula at sa pakukwento-av hindi makatutulong sa mga "m~ nunulat" at "makatang" pinalad Jamang na kapifan ng ganitong taguri. "Sixty years of stupiflit11 will not make 1me intelligent;', ang wika ni Gautier. Ang masasabi ko nama ·y ganito: Ang kamangmangan. maging isang kamalig man ito·y kamangmangan din-at )along masama ! At samantalang ang ating mga rebista at pahayaga 'y hindi nagsasawa sa paglalathala ng mga akda at tulang walang ipinakikita kundi ang mga bagay na naipakita na, walang kinukundiman kundi ang mga bagay na nakundiman na, ang kamangmangan ng bayan ay hindi mapapawi kundi lalala pa: ang sining ng pagsulat ay hindi uunlad kundi makukuba lamang sa katandaan. hanggang sa sapitin nito ang · pinakapangit sa lahat nang uri ng kamatayan. ANG NAPAKADALAS PAGSULAT NA Ang mga manunulat at makata ·y dapat lamang sumulat kung sila'y may nararamdamang diwang nagpupumilit humanap ng anyo at kagandahan. Lahat nang dakilang obra sa musika, sa literatura at maging sa pagguhit ay. makapangyarihang udyok ng makapangyarihang pagnanais n:i ku. matha at lumikha. Ang pagsulat ng nobela, tula at kwentong pilit at masuyong tumatapik sa balikat ng mga karaniwang mangbi.basa'y bayaan na ninyong tungkulin na lamang ng mga "manunulat" at "makatang" popular at ng mga seriestas eternos. Iyan Jamang naman ang maaaring gawin ng mga taong iyan: ang sumulat ng mga akda at tulang ·humahakbang na kasabay ng katangahan ng mga karaniwang mangbabsa: sapagka't wala silang nababau'd na hihigit pa kaysa karaniwan. Huwag kayong susulat nang napakadalas. Samantalang walang THE PHILIPPINES mabuting guro kundi ang pagsulat na rin, ang lubha namang madalas na pagsulat ay dapat lamang gawin ng rnga taong may \::aliw na pagnanasang hagdanin ang literatura sa pagyaman, at sa ganyang mga: tao, ang sining ay walang napapala, walang nahihita-sa lahat nang pamhon ! ''So much writing mea.ns much poorer w11ting ", ang wika ni Esenwein. At iya'y tumpak na palagay: hinahapo ng napakadalas na pagsulat ang sinutlang pakpak ng damdaming makasining. Ang litemtura 'y palahanap. Hindi katulad ng gawain ng kontador. lyan ·ang isa sa mga lihim ng arte at isa sa mga ikinada'.lakila nito: pihikan at mayamutin sa padaskoldaskol na pagdama ng mga malalakas ang loob. Ang kalikasa 'y maaari nating makunan ng halimbawa: isa man rn tatlong puso ng mais na nas1 isang puno ay hindi maaaring maging ,malaki. At sapagka't ang sining ng pagsulat ay likas ngang m.<J.h:iwaga at mapunahin, kaya ang sabi pa ni Esenwein ay ganito: "Wise is the writer who await~ the hour of full coming before attempting to write . .. " (Matalino ang manunulat na naghihintay sa pagdating ng ganap na damdamin bago subuking sumulat.) Paano'y ang pagsulat ng kwento, tula at nobela ay arte-hindi pagbubuhat lamang ng mabibigat na · bagay. Ang pagsulat ng tula, kwento at nobela f.!y dapat damdamin, hindi dapat isipin lamang. Ang mga nahihilig sa literatura'y dapat mag1smg sa katotohang ito bago mahuli ang lahat. Anq- pagbabago (at sa kabutih'an) huli ma'y mabuting hindi palak kaysa pananatili sa kamalian. !yang mga unang sumusulat ng kwento at pagkabpos ay ipaaangkin sa kanilang mga anak upang matanyag ito; ang mga '' nobelistang" gayong bahagya nang nakauunawa ng lnggles ay nagAugust 16, 1936 ANG PAMUMUNA .•. (l(arugtong 1ig nasa d. 25) katiwaliang nangyayari sa ating ilang pahayagan at lingguhan, ng mga manentimos at nakaduduwal na kathang salat na salat sa tinatawag na "psychological maturity", sa kababawan ng pagiisip ng mga mangangatha (ang karamihan n'to), sa kawalan ng tinatawag sa Pranses na elan vital, at ang kakitiran ng .pagiisip ng ilan nating patnugot na ayaw masas-abing sila'y mali sa gayon at ga!litong gawain, at sa mas'dhing pag"ana.:s na sambahin. mapatanyag at lumikom ng mga papuri ng mga mulala at mungal, na tila baga ang ipinagiging paham na manundat ng isang tao ay nasasalig sa katanyagallg pangkasalukuyan, gayaong hindi mangmang na mangbabasa ang humahatol sa katha ng isang manunulat kundi ang iilang mga may mataas na pinagaralan at clalubhasa sa bagay na kanilang pinuna o pinupuna. (itutuloy) sasalin sa wikang Tagalog ng katha sa wika ni Shakespeare, ay hindi ko pinagpapayuhang huwa~ susulat nang napakadalas. Wala nang pagasang mailigtas pa ang mga taong iyan ! Tungkol naman sa tula' ay heto ~ng matatag na wika · ni Margue~ rite Wilkinson: "NOBOD.Y can be 'writing poems all day and EVERY DAY. And that is true." Sinabi ni Wilkinson na wala sino mang makasusulat · ng tula sa boong maghapon at sa ARA WARAW,na, ang tulang tinutukoy niya 'y ang tunay na tula sa tunay na kahulugan nito. Si Oscar Wilde ang aking sisipiin: 'No poet sings because he must sing. At least no great poet does. A great .poet sings because he choose6 to sing. It is so Now; and it ha.~ ALWAYS BEEN." (itutuloy) ILOKO / VI sinuratan ni Moliere ti "Tm·tuf fe'' saan a mabilang dagiti dakes a babala.w kenkuana. I ntedda anifa a "ngiwatda" ken Tawna: a naga.ng-anga.wanna ti langit ke1z simbaan ta awan t-i pa·mmatina. iti Dios? Kas iti ka.a.dit dagiti nangb!lbalaw ken Moliere, kasta met -ngata ti kaadu ti nan.gbabalaw .. -~ ken ni Keats II MAIPALAGIP DA / idi sinuratan' KEATS KEN JHOLIERE na ti "End.1;~ - - ni i o n ' ' icli 18,19. N gem., nmnan pay saan a nasayaat dagidi pammabaUiwda kenl.:w:ina, nakaism·o iti dakkel ta m>imo11an ti nagan-annad. !ta, dagiti n!lbabalaw a pagbasaan da Keats ken Molie1·e, bigbi.genen ti sangalubongan ti kasayaatda. ldi insailoko ni Leon C. Piclwy ti Maudi A Pakada.! ni Rizal, adda timmakder nga agkima a saan a nasay_aat ti pannakaiyulogna. Kas iti napadasan da Keats ken Molierea saan laeng a ti sinm·atanda ti nababnlaw ngem ti pay kinataoda-kasta met karJ,atci,11 ita. Saanmi nga ammo no ania ti sawenm~. W enno urayentay met ti sangagasut a tawen tapno makitataJJtOn ti napudpudno a pateg dagiti aramidta.IJO kadagitoy nga aldaw? Ngem ita maisardengsan ti rfri? A GP AP AN ita saan pay laeng a nasayaat ti . u1·nosda idiay America del Sur, kalpasan dagiti gubgubat itay nabiit. Umy idia:IJ Estados Unidos a.du dagiti pakalasina;n iti tumobtu~ boa "cumonismo". Itay nabiit nagdanag unay. dagiti agtuturay iti panakadlawda kadagiti tiktik wenno "espia" a n?..iwaraswaras kadagiti yan dagiti palimedda a salaknib ti pagilian. S~n pay unay nabayag ti pana;ngpapatayda kadagiti agtuturay idiay 'Japan. Idiay Chi-iia mana:rimaa'l'L ti riribuk ita. 1'i Ru.ri.a saan . 1 a makaiclna nga agpaclpa1[. AGGORIGOR ) claan iti gubat. Ti Canada, ~ TOY LUBONG ti Aust1·alia-agiu·ttm.11cla " - iti kanito. Ti Italia inagawn.a ti Ethiopia iti sango ti scmgalubongan. Ti Fmncia napleng iti laaw ti Alemania. Ti India batibaten nga agpampanunot no ania tiaramidenna. Ti lnglaterra mnalimba.<;c1.g a dina mmno na ania ti pagagasna, ket nangilasin iti $780,000,000 a pagpabangon iti ';armada" a pangtaleb iti Oriente tapno cli ramramsen ti Japon. Ti Espa1w maclama nga agam-ammangciw, pataJJ dito.11, vatay idia,11. Agtitinnagbatdan nga agkiclkidem, puorancla dagiti simbaan, ibelengda dagiti lnckiwan ti Dios ... "revol11cion" nga a wan patinggmw.! Umy pay ti Pilipinas, amangan ket di no ?·im-iten ti JCLpon, kastaunayen ti sagsagana ni Quezon ken ni McArtlnw. Pttsotenyon dagiti addiyo ket #Jabaklayyo metten da,qita.11 paltog a kayo. PIN APAT AY ni Francis Fei·dina·ncl ti naba~ langatan a vrinsepe ti Atl8t1-ia ket naggugitbat ti scingalubongan. Riniwriw1·iw ti natnalay, tagtagibi, maUiclaga, masaksakit ken daddwma pay, gaptt kenkuaoo. Ngem icliay ilina, adiin dagiti ?na..ngikalkalikagiim iti panakabangon ti "monttmentona''. Gaptt ken ni Aseclillo adu ti natnata.11 nga awan ti ba.i;basolna..; ngem adtt metten dagiti ka1l kailianna a mayat a ·m.ang1/1 ADU A SAO isagut· iti "monwnento" ~ ====;:;;;;;:;;;;;;;;=;=;;;;,.. kenkuana. Umy dagiti saanna a kakailian adu ti agkttnkuna nga awan ti ookabasolanna no di laeng ti ayatna a mlingbangon iti kabukbukodanna a turay agsipud iti kadakes ti agdama a turayta:110? N gem itay linasat da Calvo ken Arnais ti riagbaetan ti Manila ken Madrid, lcet ingasang· gasatda ti biagda, agsipud laeng iti ayatda a mangibalangat iti.Dayaw iti ilida, awan mapaniinotta110 ng.a isagut kadakitada. Saa'!' nga inanamungan ni Quezon ti r~5,000 a maisagiit kuma · kadakuada. 28 THE PHILIPPINES Augm1t 16, 1936 LITAO-ARI ITI TAAW N 0 AGAGA W-AGA WEN ti lawag ken sipnget iti malem, ket agdakdaklis dagiti Ilokano iti igid ti baybay, km~ dagiti lallakay n·ga ila~aaw: . "weiii, daydfo,yen tay litao, ari 'ti taaw," ket itudoda ti balawlaw a pagsabatan ti baybay ken Iangit. Ngem u;ray dagiti lallakay nga agkunkuna a makakitkita saan nga agpapada ti panangisaritada iti Iitao. Kuna ti dadduma, a ti Iitao laDaytoy a bannagaw sipsipatenna ti tianna ket isu ti pagtaodan ti aweng a mangmangnge'gda. IDIAY BISAYA ti litao mays:i nga ikan a dakkel ket tao ti guduua ti bagina, ngem na'ganenda iti katao. Ni Isabelo de los Reyes kunana: "[{atao cu bisayci es, en c.fecto, mi monstrno marino en fi'.guru hwnmw de medio cnerpo arri/Jci y repitc lo q11e oye. "' Ingana ita, nalasbang pay laeng ti lagip dagiti kay a bassit, nga ikan ti guddua .~. lallakay iti 1,akasaritaan ti ti bagina, ket agluglugan iti pa- ~ maysa nga ubing idiay Capiz a sagad idiay rabaw ti taaw, a guyguyoden dagiti bilbillit a saan nga agdisso da'giti sakada. Sabali met ti pamanunota.n ti dadduma ta ikan kano ngem ulo ti tao ti ulon~. Idiay Bolinao, dagiti mangngalap, · masansan a makitkitada ngem ikan a nagaritos iti songona. Mabalin nga agpaisu daytoy ta kadagidi tawen a panagturay ni Catalina Magno idiay Rusia, pagaayatda idi uga ik-ikkan dagiti ikan iti aritosda, ipatalawda idiay baybay, ket no siasinonto ti makatiliw kadagitoy m.agungunaanto iti agkakapateg a sagsagut. '.. Idiay Kailokoan, babaen ti pammatida, pasaray kano sumanglad .no dumakkel ti bulan, ket no adda imakakita kenkuana an-anusanda a ·birbirukento iti sumono a bigat dagiti naregreg a buokna. Ta ti buok ni "Ari Litao" nagasat kan unay a ginginammolmo no inka agala iti ikan. Sumagmamano pay dagiti agkunkuna a masansan nga .a'gtangtangguyob iti tengnga ti rabii, no ayabanna a bilangen dagiti ikan nga iturayanna. Ipalal'Ppna ti maysa a sarita idiay Yen, 'china, a yan ti maysa a danaw a rnanagan Lu Cha, ' ket iti tukotna agtaod ti maysa nga aweng. Pattien dagiti Insik n·ga adda bannagaw (dragon) iti uneg daytoy a danaw, ket ulo ti tao ti ulona. nakasarak iti La/my ci Katao." Umat.-ataday tL1ytoy, iti mito/ogiu c/asical dagiti Griego, iti panakasarak ni Hercules iti maysa a Lal:ny nga agturay kadagiti dandanum i di birbirukenna d a g i ti bungbunga a baiitok. Daytoy a lakay n a g s i k s i k ti taktakk i a g k e n saksvkana a k a s I a ikan, k e t t i d a p a n n a kasla saka ti pato. Sabali pay a sarita iti Griego isu ti anak da Paseidon ken Amphiti:ite, a managan Triton," ket ti guddua ti bagina ikan. Kas iti litao dagili Ilckano a mangmanl;\'nge_:r ti tan·gguyobna, ken kas iti banagaw iti dana" Lu Cha idiay China, iti mays 1 a puro idiay asideg ti Italia adda kan tallo a sirena. idi ugma, a ti sam-it ti timekda umanayen a mangguyogoy iti rik!na dagiti aglaylayag, a mangiwa·wa kadakuada iti taaw nga awan ti igidna. Ngem idi aglasat da Odyaeus saanda a naiwawa ta sinullatanda iti: allid ti lapayagda. Iti pammati dagiti Ilokano ti litao i-su met laeng it duyong wenno sirena, ket masarr,kan daytoy iti diccionario nga inornos ni Hermon P. Williams idi 1907. Iti zoologia ti dugong maysa a kita ti ikan a nayon ti order sirienia, a nagtaod iti Java, tluyung, (cf) Malay, du1wng. Iti · sarsarita ni Anderseen maipanggep kadagiti tattao idiay uneg ti baybay, mailadawan dagiti innem a babbai nga ikan ti guddua ti bagida, ket adda agturay kadalrnada a dakrlakkel a naarkosan iti sangapulo-ket-dua a tirem ti dpusna. Kuna ni Isabelo de los Rey.es: '"C:onocen el anito rru,,i~Jto wet agua, pero con el norribre castellano de Sereno 6 del Siul.uy Tagalog."' Ngem addu met laeng a pammat.ida ti litao babaem. ti pagbasaanna: "El nombre de litaw (flotante) es mas bien tagalog que ilocano.' '' Saan nga inanusan a naimbag n i I s a b e I o d e I o s Reyes ti nangusig iti duytoy, ket salaysayentayo a tan~.ngen ti napudpudno a nagpunganayanna daytoy a balikas. Kadagiti purpuro iti abagatan ti Pilipinas adda uppat a kakita ti tattao nga agnae::l sadia~'· Maysa kadagitoy isu dagiti Litao (wenno Lit:i.os, L(1taos, Lutaya). 0 Iti lib1·0 a ;;inuratan ni P. Francisco Combes idi 1667, kunana: "Lutaya. Miembros J'! la antigua nacion Lutaya. Derivase la palabra de /utuo-sobrenadar; sin duda porque los Lutaos suelen vivir casi siempre sobre el agua. No es raza especial propiamente dicha. La naci6n cl.e que tratamos, Malayos mahometanos, ocupaba la3 costas de la peninsulita de Sibguey y las islas de Basilan, Joi6, Paragua meridional, Balabac y Cagayan de Jol6. Prndominaron en todo tiempo sohe los Subanos (gente de los ,·ios), a quienes tenian avasal!ados; bubo epoca en que fueron casi los duefios de toda la region n:c>ridional de Mindanao. De la mezela de los V.1bos con laa Su~ banos han salido los Calibuganes." •• NI FERNANDO BLUMEN'I'RITT, kunana a masansan a (Maituloy iti pa.nid 35) ;August 16, 1936 THE PHILIPPINES 29 lf A\ tL ~c ~() ~ GIOVANNI BOL'CACCW C APPO di Borghese. Domenic hi ti nagal)""'ti ·maysa ·a l~kay ditov cimiad. Isu tao a maaaydayaw ken mapapati agsipud kadagiti naimbag a galadna ken panagkukua .. Aglalo ta isu naggapu iti nasudi a dara, ket napateg nga ikutan ti· agnanayon a lag"ip. Ita !alcayen, ket masansan . nga agsarsarita kadagiti napaspasa" mak iti nalabes, nga iti n'alasbang a lagipna a di agkudrep, ken nakaay-ayat a panagsarsaritana, guyogayenna ti rikna. · l\Iaysa kadagiti nakaay-ayat a paspasamak a sinaritana kadakami isu ti kabibiag ti agkabanuag a lalaki a taga Florencia, nga agnagan iti Federigo. Isu ti anak ni Philippo Alberighi, nga agsipud iti kabaelan ken gapuananna nabigbig iti dalan. ti igam kadagiti amin a kapatada~ idiay Tuscaiia. Daytoy a lalaki napalalo ti ·,:panagayatna iti maysa a habai a managan Monna Giovanna, nagdindina· mag-idi a!dawna a maysa kadagiti ·,kaimbagan ken kapipintasan a babbalasang idiay Florencja, ket tapno magun-odna ·.ti ayatna, nasansan a nakiar-arnis, nangisagsa. gut . iti dad1kkel a padpadaya ket awan ti kinaykaylalaMna a pangra.gragsak kenkuana. . Ngem daytoy a babai, a kas iti katuslon ti· pintasna ti kaadu ti panagbaliwbaliw ·ti riknana, saanna nga impatpaµg dagiti pammadayaw k.enk.uana, ket' saanna pay a pinagan-ano nga :ammoen no siasino ·ti agsagsagut. Ni Federigo, agsipiid ti panangibusna· amin . a sanikuana, ket awan met ti magun-odna nga amJjag, nagbkiin a' napanglaw a sitanna a :napupuotan, ket awa• nen ti· natd~ no di laeng· ti bassit a talon. ,a ti apitna dam;lani pay saan · l)ga umanay ~nkuanll:, Ngem. nabati.kenk,u:ana ·tj mar11&. .a billit a managa1f iti falcon, :;a J.\1i Gfotanni Bocraccio nagbia.g iti 1wgbactan ti lJJJ kt•n 1.nS. .-ldu ti agk101kana 'nga is1t pay laeng ti kasayaata.n it, sa.rsa:rita ingana kadagit.oy 1u1r1. aldaw. lnadalna unay ti Grieuo; naimbag a danwdaniw iii Italiano ngem amin nga nram;dua addagan ti "DECAM ERON'' a gapuananna 'met laenq Daytoy a sarita a nayo~1 ti "DECAMERON" insao ti lnr, /es ni Thomas Roscoe. 1Hcu~ lau.-· unay a · unaowna t 1 (t11rlg ti sarsarita ken kc11lkadawyci11ct'"a idi nut:ikas<rngapll/o-kd-uppat a siglo. nve1n saan a nial1r1aliy iti scun-il ken imnas 10-ay it.a ken itinto pay mnsak/Ht.!fOU. dagiti galaclna saan a mapa,la uray sadino man~ Ket idi a kasta a saannan a kabaelan ti agnaed idiay cimlarl iti kadawyanna a panagbiag, napan idiay ayan · ti sangkadisso a ta!onna iti away, ket idiay lininglingayna ti panagbiagna babaen ti panangadkadua daytoy · a tumatayab. A wan ti mapmapan umil-iliw kenkuana; inan-anusanna ti kinapanglawna iti nagpai:l,1ma nga ulimek. Ngem idi a kastoy 11 marigrigaten ti asawa ni Monna Giovanna nagsakit, ket agsi pud ca mariknanan nga umadani ti patayna, imbaganan dagiti maudi a kiddawna, a panangtedna. kaclagiti naruay a sansanikua ken ni kakaisunana nga anakna · a lalaki. Ket no matay daytoy nga ubing tawide!l amin · ni l\fonna Giovanna nga ingongotenna unay. Apaman a nasaonan dagitoy natayen. Agsipnd . ta nabalon ket kadkadawyan-'dagiti babbai ditoy nga agpampanes pumanawda, ~apan · nagnaecl iti maysa a talon iti asideg ti bangkag ni Federigo. . ·Ditoy kadawyan toy anak ni Monna Giovan11a ti "~aplll~Part idiav balay ni· Federigo;;;k~t ti ma~ansan · a panakakitkitina: idtoy '':falcon ni F¢de.rigo. napa.llilon ti gagarna a . mangikut, ngem saanna nga imbagbaga ta ammona ti pategna idtoy makinkukua. lti saan a mabayag kalpasan daytoy nagsakit toy u\,ing. Ni qanangna nga agay-ayat unay icltoy anakna a bugbugtong bu-. maybayabay Jaeng kenkua'na a manglinglingay. Ul-ulitenna a salsaludsoden no anja ti kayatna, i1. i}o aclda pay laeng- pamuspusan imia ;daen. Toy ubing, kalpasan ti :.· panakaiyuiit-ulit clay t.o"y, kinilnana, '· nanangko una:-·. 110 adcla pam.uspnsan a maala ti falcoii ni Federigo, pagarupek a mala~atko claytoy nai;akitko." Toy hbai idi a mangngegna daytoy kct namnamaenna a saanna a kabaelan inruginan ti agpampanunot iti pamuspusanna tapno maitedna ti kayat toy ubing. Ammona a nagay-ayat a nabayag kenkuana ni Federigo, ngem a\van pay uray. · bassit nga. isem a naurayna kenkuana .. "Kasano ngaruden ", nakunana, "ti ip;i.panko a man,gkiddaw iti daytoy a tumat,ayab, isu a kasayaatan pay laerig a billit a nangasak iti tangatang, ken kakaisuna laeng a kadkaduan~ 11ga, agbibiag? Kasano nga agbas'6lak ditoy riknak a . mangala· it( kakaisunan a: natda a liwliwana.'~ Iti kasta a paP,akariribuk : ti nakemna, saanpan' nga: ammo ti isungbatna idtoy'. ailakna. Ngem ti nainaan nga .ayatna nagballigi, iket · pinanunotnA · niti· ited amin a Jdddaw toy ·uh_ing. '''isu a biang ti. napan ket ·· )dnunana idtoy (i1f,aituloy #i panicl 32) 30 THE PHILIPPINES August 16, 1936 1 TI V41'111iAtl3TUl3() Tll PAGSASAO I SAO Tl ILOKO nga ugsa T uming-ingas kadagiti sabsabali a pagsasao ditoy Pilipinas a kas iti sao ti Tagalog usa, iti Pangasinan uJsa, iti Bisayan usa, ken iti Pampango (Pampangan) usa. Kitaenyo ket agpapada ti panakaisurat ti Bisaya, Tagalog ken Pampangan. Ket ti Pangasinan ken Iloko aggidiatda: adda g iti Iloko ket I iti Pangasinan.' Walopulo-ket-pito ti pagsasao ditoy Pilipinas ngem dagitoy laeng ti inaganantayo ta isuda ti mabigbig a kalalatakan. Makita . . / a dandanida agkakaingas, ~..m.._ ngem saan a nabulod ka- · d a git o y a pa gs as a o. Usigentay a bukibuker. ti nagtaodanna. Nagbaliwbaliw bayat ti pannagna ti tawen: ti pannakaisuratna ken iti pay kayatna a sawen.' Kasla kayo a nagsangasanga, a naggapu iti maysa a bukel-nagbalin a nasurok a talloribu a balikas a naiwaraswaras ditoy lubong ket nagbaliwbaliw metten dagiti kababagasna. lti daan a pagsasao ditoy lubong a Sanskrito, ti ukshan (nom. uksha) kayatna a sawen kalalaki ti baka (vaca); ngem ti baka saan a dati nga ayup ditoy Pilipinas. Kas nasao itayen a ti pagsasao agtubtubo,3 iti Gothic auha (auhsa), kalalaki ti baka. iti Anglo-Saxon oxa (pl. oxen); iti Ingles ox (pl. oxen).• Iti sailoko sapasapenna uray kalalaki wenno kababai daytoy nga ayup. Ti kalalaki ti ugsa naganentay iti saraan, ti kababai ludlodan. lti Latin ur'sula (dim. ti ursa) kayatna a sawen kababai ti ugsa wenno ludlodan. Iti Frances ussule, ket iti Italian Orsola. · ITI HOL'.ANDES ti os kalalaki ti baka · oche iti Aleman isu met Jaeng tf kayatna a sawen. Ditoy maipalagip manen ti panagtubo ti· pagsasao, ti panagbaliw ti kayatna a sawen, ken ti panagbaliw ti panakaisuratna. Nasaotay itay a nasurok a talloribu a balikas ti nagbalinan ti maymaysa a balikas a nagtaod iti sanskrito. Iti daan nga Aleman ohso (oso iti Kastila sabali manen nga ayup; osa f zool. la hem bra de! oso; kas iti met sailoko sabali met nga ayup ti aso, iti Tagalog aso, iti Bisayan aso, iti Murut tasu, iti Banum atsu ket iti Formosan w.asu). Iti Icelandic oxi, kalalaki ti baka, iti Swiss ken Danish o.'IJe; iti Welsh ych (cf. aurochs [Aleman auercchs, iti daan nga Aleman urohso (cf. Anglo-Saxon ur j ti wrus, aurochs, ohso, ko.lalaki ti baka] ). Dagitoy a ka1alaki ti balca (Bos honasus), aduda unay idi idiay Europa, ngem ita narasaydan, ma. laksid kadagiti bakbakir ti Lithuania ken idiay Caucasus. Maatap a nagtaodda nga asideg unay a kabagian ti ayup nga urus kadagiti aldaw ni Julio Ce~ar. Ngem idi naatapda unay. Adda ditan a nailawlawag dagiti saan a madagup a naqba!iwlJaliwan ti maysa a balikas iti punganay a pagsasao ditoy lubong. Nagbaliw payen a nagan ti ingrldiente, nagan ti kulibangbang, nagan ti ruruot ken mulmula, nagan ti ikan, nagan ti batbato, ken sabsabali pay a nadumaduma. Kasta met a naipanagan kadagiti taripnong ti bitbitoen iti tangatang, a kas iti Ursa Mayor ken Ursa Minor' a naganenrla iti astronomia. Ti Ursa Mayor wenno Oso Magno, iti astronomia taripnong dagiti pito a bitbitoen nga asideg idiay amianan a pungto toy Jubong. Adda dua a nagbatog a bitoen a mangitudo iti amianan, ket naganentay daytoy iti bilog wenno bangka iti sailoko. Ti Biblia nadakamatna pay daytoy iti Job. ix; 9, xxxviii, 22, ket kasta met nga adda iti Iliad 18. 487 a sinuratan ni Homet'O kasakbayan ti itatao ni Kristo. DAYTOY A TARIPNONG clagiti bitbitoen ninagnagan dagiti Romano iti Arctos wenno Ursa agsipucl ta kita ti ANIMAL ti Iangana. Idi aldaw ni Tolemy, masil'ib nga astronomo a nagbiag iti ginasut a tawe11 kasakhayan ti panakayanak ni Kri~to. naclumaduma ti naganna day toy: carreton, plough, dipper, ken pasagad ti aglaltalon. Iti ngato nasaotay itayen nga iti Iloko bilog wenno hangka ti naganna. Ti Ursa :VIinor wenno ·Oso Pequeno, insurat met ni Thales, masirib nga astronomo. iti maikapito a siglo kasakbayan ni Kristo. Dagiti Griego kunada a daytoy kano ti maysa kadagiti aso ni Gallisto.'' I. R!,D-Law. 1111 · il111"ocl11ct;o11 lo l11done.~ia11 LiJlguisHcs. Renwarrl Bmndstettc·r. (lnyulog ni r.. O. Blagcle11) 1916. p. !!SO. "Original IN r', tliat is to say, tlie r of lho RGH-LA IV, in some la.1g11ages re11w i1l:-; 1". wldch need not hou:eve-r be ovulct·r; in so·me othe·rs it turns info g, or into h; in a few it also beccmes I or y or q. 2. Tlie F:11c:11clopaedia Britanica. 14th ed. 1•0!. fo, 1929, p. 899. ";llthough tlie bears and the do.qs are shown by fossil form.s to be ident.ified descendants of t./ie same stock, the rep•·csentatives of these families are widely divergent." 3. Idem. 4. Tlie Science of Etymology. Walter W. Skea!, 1.912, p. 110 •. 5. Tl~e Encyclopaedia B1·itanica. op. cit. vol. 22, 1929. p. 902. It Idem. pp. 902-903. "Saanko a siddaawen no agramut ti comunismo idiay Espaiia ta nakitak idiay ti karutvgita1t ken kapapanglawan a taltao idiay Europa. . .. ad-ado ti marigrigat kudagiti kaaduan ldiay Espaiia ngem ili kaaduan idiay Pilipinns." -Samuel Stag. " ... r.aankanto (Lagasca) a mangukrad a pulos iti pagbasaan ti · dandaniw no i~•ttanam Ii pakisalisalmo a daniw . (iti · salisal a maigay-at) ta dinto ket rum. sun nga addanto manen ka-ugponmo a kas ken Campoamor." Leon C. Pichay August 16, 1936 NI NOE ti immuna a mammartek ditoy lubong. Babaen ti saksi ti Genesis ix-24, kunana: ~;J\.~11m1n1atl"tr11 u nal.·ariing ·ni N~e iti bartel·na." s;pud11a mett<n1 nga umin-inomtayon iti arok. Ti basi maysa a kita ti arak. Ginasgasuten a tawen a maararamid daytoy nga arak idiay kailokoan, ket no masao ti basi maipalagip dagiti DoJ-ano. .. .. TI ARAMIDENDA A BASI Ti basi aggapu iti tubbog ti unas. maluto, ket adu pay ti ilalaokda a pangpasayaat. Pasaray ~ ~ laokanda iti kinirog a . ~ bagas, ukis ti kayo, sa" v. ~ mak ken dadduma pay. Dagiti Hindu agaramidda met iti arak iti kinirog a bagas ket naganenda iti arrak. Iti sao ti Insik ,naganenda iti rak. Idiay ka-Itna'·gan ammoda met daytoy nga aralmid ket naganenda iti tapey (wen110 tapoy) ken bubod; ngem saanda a kirogen ti bagas no dida ket apoyen. ldi 1687 maysa nga Ingles a rnanagan Will'am Dampier ti imrnay naglay~ayag iti Baybay Pacifico ket sumagmamano kadagiti purpuro a timmalantananna isu ti Luconia (Luson), . Batanes, ken Formoi::a. lti pagbasaan a sinuratanna a napaoloan iti New Voyage Round the World (5.a edicion·, Torno I, 1703) nadakarnatna nga insurat ti maysa a kita ti arak nga inomen dagiti agnaed idiay Batanes. Napalalo ti .panangdaydayawna iti kasayaat daytoy a kita ti arak ket indiligna pay ti irnasna iti cerveza dagiti Ingles. Nagsangladda kadagiti dua a kaarnrniananan unay a purpuro ti Pilipinas idiay Batanes ket agsipud ti kaadu ti basi sadiay ninagananda iti :Ma de Bashee. Dagitoy dua a purpuro naisinada idiay Formosa iti rnaysa a sa!'ga ti baybay a managan met itan . iti Strait· of Bachi, a nagtaod THE PHILIPPINES BASI ZENAIDA RAYMUNDO met laeng iti basi. Adda met dakkel a tangrib kadagidiay a clisdisso a ninaganda iti Bachi Rocks, ket masansan a nagnaganen dagiti histcriadores iti Isla de Basi ti sapasap a Batanes. Kuna ti Census ti Pilipinas (i, pp. 264, 448) a dagiti agnaed idi ditoy Isla de Basi kaingingasda ngata dagiti dati a nagnaecl idiay Kui-Lung wenno Formosa. GUBAT IDIAY KAILOKOAN l\'.IAIPANGGEP ITI BASI Iti ginasgasut a tawen, clagiti Ilokano nagar-aramidda iti basi nga inomenda, paglakoda, pagsangailida, pagpadawatda no isut' kayatcla. Ababa a sarita maaramidda ti kaykayatda. Ngem idi 1787 imparit ti gobiemo ti Kastila dagitoy a wayawayada. Pinukawda amin a kalinteganda ket iti dua.pulo a tawen rinikriknada dayt:>y a pannakaritor. Saandan a mainom iti basi nga aramidda iti kapkapnekanda; saandan a makalako iti sabali no di laeng iti gobierno, ket dagiti mayat nga uminom wenno aglako ti laeng gobierno ti mabalinda a gumatangan. 31 Agsipud amin kadagitoy idi kalgaw ti tawen 1807 nagbettak ti maysa a gulo kaclagiti bambantay ti Ilokos Norte babaen ti panangidaulo dagiti taga Bigan, Ilokos Sur, ken Kakastila a simmussusik iti turay met laeng dagiti Kakastila. Mabasa daytoy iti panic! 28 ti pagbasaan a managan The Phili.ppine Islands (Blair & Robertson, Torno 51). Kayat dagiti Ilokano a maisubli ti naramrames a kalinteganda; kayatda nga aramiden ti kaykayatda kadagiti basi nga aramidda. Nagwaras daytoy a damag ket simmurot amin dagiti ii-iii iti bangibang ti Lawag. lti panid a maikasiam ti Docomento Municipa! ti Lawag, Ilokos Norte. icli 1911, kunana nga idi 31 ti Agosto, 1806 ti panagbettak day. toy a gubat, idi apaman laeng a makaridep dagiti tattao. Dinaddadaelda dagiti paglakoan iti basi, pinupuoranda dagiti balbalay dagiti agtuturay, ket adu .pay kadakuacla ti pinatpatayda. Dinudogda iti bato ti balay ni Eustaquio Baptista, rinakrakda ti balay ni Sebas( M aituloy ·iti panid 35) BABBALASANG Tl KAILOKOAN Na.kurapay to11 kutibeng.lco, awen,gna di lumngaw, Ngem ti taluk1.tik ta imnasyo awi~endak man A mangiruknoy daniw.lco .a nanumo unay -Agkalcacla11ag a babbala.~ang t.i Ka.ilokoan. Nainawkayo kadagiti langit ni [m.nas, Tfot binun<1analca110 N p11so ni Agat; Napasotkay banglo ti sabsabong a napusalcsak, i.Yi pay Singpet nangaywan kadakayo a si'annad. Ni Nalr:man ipa,matmat 'ta kinaalumamay: Ni Emma agbalbalikas kadagita lung-ay, Pakumbabayo . balbaliks-en lcinapannura·y, Adda ni Tulnog kadagita lcinamagtungpal. l gnacio Mo. Javier 32 Nasapaak a n1tkariing a na~ ngirubbuat kadagiti masapsapolko. Nagbadoak iti napuskol nga abel la na~alemsem nga agsapa. Apagaman laeng a makitak dagiti asuk nga aggapu iti lungnguop dagiti bambamtay-nalabit agin-inudo dagiti ltneg-ta asi. deg manen ti panagaani. i\iaal. lingagko ti ganitgit dagiti bilbillit nga agturong kadagiti purpuro iti laud. Gapu amin iti nagkaisa a banag: nasapaak a nakariing, nasapa nga aginudo dagiti It.neg, nasapa a nalukag dagiti tumatayab: gapu amin iti Biag. 2 lti upit nailaon ti balonko nga agmalmalem iti rabaw ti taaw. Mangrabiiakto met laeng ditoy, ket agriingakto manen a masapa. 3 Adda bassit dawdawelna ti FALCON ... ( Tuloy ti panid 2"9) anakna, '' Anakko, agragsakka, tapno umimbagka,. ket ikarik kenka a ti umuna nga aramidekto no agsapa, innakto ket iyawidkonto toy falcon kenka." Napalalo a ragsak toy ubing iti daytoy a nasao ket nalasin unay ti pimmipiaana. Iti sumono a bigat napan ni Monna Giovanna idiay napanglaw a pagnaedan ni Federigo babaen ti panangkuyog kenkuana ti maysa a babai. Agsipbd ta adda idi idiay minuyonganna ni Federigo, nangiba~n iti sabali a mapan mang;Jukat iti ruangan. Saan a mabalikas ti . ragsakna idi maammoanna ·a ni Monna Giovanna ti makasapol kenkuana, kct nagtaray a sirarag-o a simmabat kenkuana. i Apaman a makitana nga uma3"en ni Federigo, nagtignay met ni Monna Giovanna a siraragsak a simmabat, intedna ti naimbag a panaglugay ket kinunana, "Fe-. derigo, immayak a mangted iti THE PHILIPPINE! baybay ta idi naminsan a rabii nagguno. Ngem naimbagto latta. Innalak ti pjsga, linuganak ti bangka, ket sadiay. . . naglmn1:.sen ti agbiag iti rabaw ti baybay. 4 Iti daya nagbettaken ti lawag. lnton madanonko daydiay a puro, ammok unay, asidegakton kadagiti narua~· nga ik-ikan. Aglalo ta idi kalman nababa ti ulep iti anuanan ... ita adu dagiti pangpangen ... ! 5 Ayaunayen a pintas ti baybay a sagsagutan ti init kadagiti balitokna ! Gumilapgilap, umalJoallon dagiti dalluyon ket siak kaslaak la bulong nga intennag ti kalapati nga in-iniinenna. 6 Napanglawak a pumipisga, ngem ita mariknak ti daniw ti bassit a bang-armo kadagiti gulib a nalak-ammo iti imak kadagidi aldaw a pinagay-ayatmo unay kaniak a dimo kumu kabaelan, ket daytoy a bang-ar isu ti panangsangailim kaclakami iti claytoy kaduak a makilanglang kenka a mangan." Ni Federigo, iti napalalo a kinapakumbabana, simmungbat a sisisiddaaw, "iti dayaw ti biangmo awan ti malagipko a gulib kadagita imam. ngem dakkel ket nga imbag. Ta um1maven a pagragragsakak a kankanayon ti lagip ti pinagayatko idi kenka, nangruna ti itatalantanyo ita a pammadayaw. Ket no adda pay kuma iti kabaelak, pukawek matien a baliwan ti sangkabassit a sanikuak a pagdayaw kenka", ket binayabayna a napan idiay muyong. Sadiay inyam-ammona. iti maysa a babai nga asawa ti .manarawidwid iti talon, sa nagpakada .a napan nagpuni iti panganan. Itednanto ngata toy falcon tapno uinimbag toy ubing? ket isu August 16, 1986 biag a simmangpet kaniak ... nabaknangakon iti balabala ni Talibagok, ket magaw-atkon ti talingenngen dagiti narimbaw a pampanunot nga aglasat iti tangatang. Makitak dagiti nakaskasdaaw, mariknak ti awan naganna a rag-o, matukodko ti baybay a ti palimeclna di malan-;adan. 7 Nagarlun rlagiti ikan a naalak i Ayaunayton a ragsak dagiti annakko ! 8 0 ti biag di toy baybay ! Ditoy ti yan ti napudpudno a wayawaya ta awan ti makasingsinga. Balaymo ti naulimek a bangka, ilim ti baybay a nalawa, sanikuam ti naaninek a kararua, linongmo ti tangatang, ket isagsagut ti langit ti anninaw clagiti bitoen kadagita ma ta. matdan nga a wan ti linglingayna? Wenno saannanto nga ited ket matay toy ubing? Anianto ngata ti banagna? Maammoanto iti sumon('I r. bilang . ... BAUL A ... (Tttloy ti panid 34) dagicli lallakay idi ugma ket daytoy bassit laeng a persakna. Ilaclawanna ti maysa nga ubing nga intaray ti kaibaan kct agsangsangit a mangisarsarita. Maysa a paset ti kurditan idi ugma a saan a naimalmaldit: "ldi ubingak pay a bassit Innalanak ti ansisit, Napamiak isapidsagid I diay sirok ti kamantiris. Idi adda pay di apok a lakay lnyaramidannak 'ti sunay, Santo la agsarda.p No agani 'ti dar1way. Ti sunay ni Lam-ang sabong ti katuday ket ti allitanna siam a labay. Isu ti kapautan iti tayyek idi nakisalisal ket nangabak. Ngem ad 'toy met .ti sunay ti maysa nga ubing, nga anak ti maysa a mangngalap, ket ti sunayna 110 ag,tayyek santo la· agpatay no panagalaan iti dariway. August 16, 1936 THE PHILIPPINES SINAMAR Ni WAYAWAYA .Agn"oi'.ng, agmunm1rirykayo! ma.tma/a.yo inkay isiray Sinamar a nabalitokan 11arniag init baro a ·turay; Bant.ay ni pannakaadipen tiuapawannan ket ng1·angranu, Wbm.knitanna.t' napuskol a sip1iget ni duad.ua ma.lwulaw, Pu.~o hm kararua pmmoenna iH 11amna11w nga inget ra11ray. ~gp.insantay a bumoyog timek ti kampana a natinggaw, Maii.gidfr·i maiigisak11ap ragsak dagatay di masbaa/an: Naina.a.n 11ga Amerika intunda.natay kuctln ni ranr1ay, lnsamayna..t' pusotayo sud it' pa.nagturay ti kaadunn, lntay in1knoy kenkuana nasxyamusom a panagyaman. Lugayandaka met, 0 lalak1~ nagp.uso iti muli11nw, Kasi>igin ni wayawaya, kabusor gangannaet a turay; Nariturka iti · rigat t1dayo 1iga i3i nagpaiiigam, l\7 gem gasatmo apa./a.n dagiti napaBng pagbaba.kala11, S1'.bibiagk.a. 1iga umawat iti ncisgang a bala1iga.t ni da11an'. Rag-omi ti 111.a.tiga1~tnggawis kakabsalmi a naipusay No addak<iy komat' ragupmi itoy cildaw naingasatan, Ngem maturog.ka.yo ala, ti annoiigenyo inkay natungpal, 11rngyo pu!os dih:ay inkedkedr--ctatonyo isut' kasu.ctian., Naibutal; iti lagipmi agnanayonto a nada.risay. Nagasatka Pilipinas! Paraa1i,gan la1igit i,'i Daya.Agcilallon dagiti muyong taytay-akmo iiga inget lawa, Ululepmo no mumalem nalunxg a balitok kaa.r1:gna, Bulan.mo a nala.nay nap.abungdoan .mdi tli saraysayna, Abbukayenna ni essem, ararapaap pasantakenna. CiUnaa.waymo ti apapatan kabaiigibangmo a ,;a,qdaga-Alalia ni bisin dina pa.y pinadas ti simmangbay kenka, Nakaamames a gubat, kasta met sakit maka1idigra, Saanda pay naramanan a pinagtedted dagita lu~ua, Pudno, sika ti ayuyang da nabubos <t rang-ay ken fctlna .. Pilipinas ifigiiiigotek, dagiti naagum a pagpa.qilian Bay-am ida ilga agsebba iii apuy ti pagbabcikalan; Bay-am ida a lemmesen dara ilga agp.ussuak, agsciya~a?/ Bangkay a sinalbag, .dinudug ti natarumamis 1iga igam, Naiwalang di makita inna ken annak nakaay-ay-ay. Agtalinaedka ken kappia, ket ayat a nainkakabsatan Arakupem, ipategmo, inka ilalaen, sammimitan; Agtaengka iti Tcinalinteg, natubay a sirib ti esmam .... .Sirib a di agpartuat iti arawaten a pangvapatay, No di ket mangsaluad iti. biag ken mailgidateng iti rang-ay. '..rawen isut' masukatsukat, ngem nata/cneng a ka<tlcaaawyan, 'J'aginayonem, kUpikupam .~aamno iaa a pagpanawan; Anno.!,:mo a babbai isudat' ladawan ni kinanakman, Aganinaw matmatada lailo hen ayat a katarnawan, Riagda na.tbag a daniw-lingay, tangsit, dayaw ti kaman. · Agruknoyka, U llilc, ket iti · Ama a Nailangitan M ail!JW,aton lea sipapasnelc kararag naisangsangayan; Dawatem sfrar.ayray, a da,qiti pafigulo natudiiigan, Maaddaanda iti salukag, balala nasirmataan, Tap.no .~mamar ni wayawaya di agtumen figem aumeggang. . ::;antiago Alcantara ·as Manipud kadagitoy nga aldaw maisagsaganan idiay Vigan ti naindaklan a rambak a maaramiclto no Febrero 9 iti umay a tawen a panglagip iti maika100 a tawcn a pannakayanak daydi Padi Burgos. Kasakbayanna, naimbag koma no babaen ti pana:igidaulo ni Apo Presidente Faypon, maikkat koma ti maysa kadagiti dua a ''monumento'' toy nasingpet a padi iti !as-ud ti nagbassitan a p.laza idiay Vigan . * * $ Kaadduanna kadagiti Filipino a kasangsangpet a nag'gapu't America ti agannawilen 11ga agbalikas iti sao a nakayanakanda ken naidumduma pay unayen ti panagkukuada. * * * Adu kadagiti pangpangulo ti turay ti agkuna a nasaysayaat · kano no kaguddua laeng ti aldaw ti panagtrabajo dagiti agopopisina ta adadukan ti magapuananda. No pudno a kasta karbenganna met a dagiti adu a mangmangged (obreros) iti gobierno kaguddua la ti aldaw 1ti panagtrabajoda ;ngem awatenda 'a saan a maik.iikkatan ti sueldoda. * * * Kankanayon . ti pannakabasbasa kadagiti adu a ragra:gsak a maararamid iti pannakabuangay dagiti adu a gimgimong ngem dagita met laengen ti umona ken maudi ·a damagda. • •. * "Nairuarkon ti .servicio civil (Maituloy iti panid 36) 34 THF PHILIPPINES Baul A Kadaanan "'11'1'"·1/.'/0~'//, •·,l'!''fi//', //.,,; 1:'1-·;;~ '·;~;:-:~ . ASAKBA YAN TI .panakaamlf\ mo ti tao nga agsurat, a pangipaiw:atna kadagiti rikriknana, adun dagiti nabaknang a pampanunot a napataod. Daytoy ti managan iti literatura flotante, ket sakupenna dagiti sarsarita idi ugma; (leyendas. mitologias), balbalakad, burburti, daydayyeng. karkararag, ken nadumaduma pay. Isuda ti nabalitokan a pampanunot nga ipatawidtawid ti panawen kadagiU sumarsaruno a kaputotan. Kitaenyo ti kaimnas ken kabaknang dagitoy a pampanunot: "Awa.n ti 11m.una. a babawi No di ma11d-udi.'' Saantay nga ammo no siasino ti makinpanunot iti daytoy, saantay ngatan a matuntunan, ngem ammotayo a sagut kadatayo ti nalabes a panawen~ Daytoy maysa manen a nabalitokan a panunot: "No awan ap-ap ta dapan Dimo asaken ti kasiitan." Nagpategen daytoy a balakad ! Ket daytoy panunotda .pay laeng idi ugma. Parparato laeng daytoy no dadduma, ngem no usigen a m1.imbag, ket tungpalen, saan ·a IT'agatadan ti maitedna a pagsayaatan. Toy sumaruno kasta met a napateg nga ikutan ti 0 panunot: "Ti managsakbay Dimonto kuna a magabay.'' Ket daytoy, awatenyo a naimbag." "Ti tao nga a.wan pammatina Arignat' UIJ"'P nga awan singdanna.'' Wen, agpaisu, ta no awan ti pammatim iti Dios, ket kabukbukodam laengen ti agpampanunot. nga awanen ·ti patiem a dakdakkel ngem sika, inton masapu!mo · ti '~ --""" ,.~ nailangitan a tulong panunotmonton ti masayyasayya. Awanton dumam iti maysa a punting nga aglaylayag iti baybay nga awan .ti igidna. Agbabawikanton ngem naladawka. Saan a naimbag day. toy 2 panunot?: "No ania. Ii inimolom ls1orfo ti pagapitum." Nagkaadu daytoy ti kababagasna, ket masansan a maipatarus a no parria ti imola parria met laen·~ ti inna ib•mga. Ket daytoy rebbengna unay a saantay a Ii pa tan: 11 Danit~ "l>Ct.rJrtlfrl<nrnH ll.11ronf1data11 'ti pa{Jimba.qa11." Manon dagiti tattao, nga agsipud iti pammatida iti daytoy a balakad, nagimbagda iti kamaudianan ! Daytoy sumaru110 mabalin a maaramid, ngem naimbag laeng a taginayonen iti panunot: "No tiliwe11i t-i dua a 11ia11ok nga aggicldan Pa.gpapananna awan ti ma.alani." Ket mano kadakayo ti makaibaga iti kababagas daytoy a bu rt i?: "Nagmultiak il.i 111n.is ldiay bantay Ba>igbangkfrig, Apay a nakudidit Ket danum met a na/amiis?" Mabalin nga adda tallogasut a tawennan daytoy a burti, ta ti mais saan a dati a mula ditov Pilipinas no di ket insangpet 0 dagiti gangannaet a naggapu idiay Mejico, America deJ Sur. Nasam-it ti awengna, ket kababagasna ti kurimatmat ta saan a makadakkel. Adda pay maysa a ti kababagasna "t~do": "81tok ni Ad~n Saan a ·mabila11g." Daytoy dayyeng iti baba. no ammoyo ti awengna, nasam-it unay a dengdenggen. Sarsarita pay Iaeng (Maituloy iti panid 32) August 16, 1933 .14LU11).f () V KEN JU,_.(313~ lr 1. Ania ti immuna a pagbasaan a naimaldit maipanggep iti pagsasao a Sailoko. E. Q. Sungbat: Ti Ydiom:1 Ylocana, a sinuratan ni P. Francisco Lopez idi 1627. Maymaysan daytoy a pagbasaan ket adrla idiay M\useo Britanico, lng1 at-~ r r a . Ni Padi L!;pez tinulongan ni Pedro Bukr.neg. Ti Li/Jro a Naifuratan Amin ti Ba.gas ti Doti·inn Cristicinn (Nakai.mratan ken Doctrina kuma) a naimaldit idi 1621, adda met sumagma- · mano a binulongna maipanggep iti Sailoko. 2. Ania dagiti tallo a kalalak<1.yan a ciudcules (ngulngulo) ditoy Pilipinas? T. P. Sungbat: Cebu, nabangon idi 1565 ; Manila, nabangon idi 1570; ken Bigan (Iloko Sur) nabangon idi 1573. 3. Siasino ti nangbangon kadagiti daldalan a mamagkamang kadagiti probinsia ti kailokoan? Sungbat: Ni /ngin.iero Peiiaranda. 4. Kaano daydi masasao a layos a dakkel idiay Bigan? S. V. Sungbat: ldi 1867, wenno managan layos a bungsot. Nalayos ti Abra, Santa, Bigan, ken Tay•Jm. Nangruna a napakaroan ti iii a Tayum ta ginasgasut ti timtimpaw a natnatay. 5. Adda pagbasaan a naimaldit mai.panggep iti Pilipinas kasakbayan ti isasangpet ni Fernando Magallanes idiay Humonhon? P. C. Sungbat: Adda, ket isu ti pagbasaan a sinuratan ni Chao Ju-Kua. idi 1205, a managan Chu fan shih. Iti daytoy a pagbasaan maduktalan · nga addan idi makitagtagilako · (Maituloy iti vanid 36) August 16, 1936 LITAO ... (T·uloy ti panu! 28) managnagananda iti llanos dagiti Lutaos. Kunana a ti naganda a Lutaos kasla nagbaliwan ti Orang-Laut, a ti kayatna a sawen tattao iti baybay. Ta dagitoy a tattao nasam-it katlakuada ti agbiag iti rabaw ti taaw, uray saanda a bumangbangkag. lti pagsasao dagiti Litao ti naganda kayatna a sawen "ti ag·langoy a tumtumpaw iti rabaw ii taaw." Uray met iti sailoko, l i t a o. ( w ) l u m i t a o, isu met 1 a e n g t i k a y a tn a a sawen. Ngem no ukagentay a naimbag, ket anusantay a bukibuken ti napudpudno a kapupunganayna, maduktalan a. nagtaod iti sao ti Insik. Laglagipenyo a ti -sarsaritatayo a Wao isu ti maysa a dios wenno es-piirtu ti danda,num. Ket iti sao ti Insik ti tao " kayatna a sawen espiritu wenno karkarma. Naikkan iti pasakbayna a li a ti kayatna a sawen iti . sao ti lnsik "aagup ti imbag ken tumotop nga aramid, isu a mangted iti pannak1ba!in ti tao a makiinnawat kadagiti sabsabali a nagbiag nga uray· a:iia, agraman dagiti n~natay ken karkzrma." •• Gapuna· a nagb'.\l:n a li!ao(w), espiritu wenno karkarma iti dandanum. Iti sa.rsaritatayo, maipalagip ita, ti litw maysa a lakay •• a bassit nga ikan ti guddua ti bagina-iturayanna dagiti dandanum.-J. R. Calip 1. Ftwgotten Tales of "Ancient China Verne J!i,rson, Shanghai, Chin~, 1927. p3Y. 2. La Religion Antigua de los Filipinos lsabelo· de los Reyes, Manila, 1909, p102. 3. The Philippi.Ms F'f'ee P'f'eRs "Katao's Love Legend (A Folk-Tale -· of Capiz) October 29, 1932. pn8. 4. G'Teek M•1ths In Enplis/>. D ... eRs (The Hawthorne Classics) Ed· it•d b•1 Edward Everett Hale 1922; p4'i 5. The Encyclopaedia B'f'itanit:a Vol. 22 New York. 1n2~. 048''· G. Ha'1"Va'1'd Classics (The T.ittle SeaMaid) Etlited by Charles W. Eliot. p238. 7 ... Reyes,· lsabelo l!e los op. cit. p87. R. Ibid. . . l F'I' . 9. Las Raa:as del A '1'chipic -~go i ip1no. Por D. Fcm11ndo BlumenTHE PHILIPPINES BASL .. ( Tuloy ti pan·id 31) tian Almas, rinaotda ti balay ni Kapitan Carlos Boromeo Lanting, Alejandro Gulit ken sabsabali pay. Kayatda a mapasubli met laeng dagidi daan a kawayawayaanda maipanggep kadagiti basi nga aramidda; ngem idi adun ti napupuoranda, napatpatayda, ken dinusdusada, napukaw met laengen dagiti pudpudot ti uloda ket simmardengdan. Uray no kasta pinatiliw ti gobierno dagiti nangidaclaulo kaclakuada ket kalpasan ti pannakaukomda idiay Manila naipatay ti nainget a dusa kadakuada ket nabitayda. Ti kinada1<es ti r,anagturay dagiti kakastila isu ti nakagapu iti saan a panagbain ken panagtudio dagidi Pilipino kaclagidi a tawen. Bunga amin ti kinaclakes ti panagturay dagidi Kakastila dagitoy; mpilitda a simmuppring dagiti s~an a matagtagari a maiturayan, ket ania ti nagbanaganna. saan a nagsarday ti gulgulo ken ririhnk agingana iti napukawda ti Pilipinas. Ngem lipatantay pay bassit <iay'di gulo: ad 'toy ti sm:gkabassit a basi, uminomtay pay! ------ -------·--tritt. Madrid. 1890. pfi9. l O.' HiRforfri rle Mindanao 11 Jolo Por Pl P. Francisco CombPs (Saca NuevamentP. ~ Lu?.) W. F.:. Retana. MDCCCXCVII. p779. ll. Blumentritt, Fernando op. cit. 12. The Philippine Tsla,.ds Blair & Robertson. Vol. LV. p104. 13. Ibid 14. The Religious S11stem of China Bv J. J. M. dP. Groot. 1901, Vol. IV, p2. "The Yih K;ng is a book of wide comprehension and embraeinti: everything. It deals with the Tao of Heaven. the TPo of Man ·and the Tao of Earth, It combines (the lines repeatlng) those three Powers, and it doubles them. so that they aniount to six. What those six lines show is nothing else tloan the Tao of th" t.hree Powers." 15. Ibid pll8. " ... all good and 7J'l'011er acts by which man keeps up his intvcou'f'se with othe'1' beings of even/ class or so'f't, including the dead and the gods." 16. ldiav San Ildefonso, Iloko Sur, ti litao, ID!lYSa 1! lakRy a ba9sit nga agturay it1 dandanum; saan nga ikan ti IZ'Uddua ti bagina, ngem namiiksik dagiti gurong ken taktakiagna. . 35 T araon Dagiti Nakapsut Aurora del Rio T u n g g a l addangmo nga itmasideg iti silaw paatiddugenna ti aniniwanmo dita likudan. Ti silaw kaipananna ti biag, ,,,et ti sipnget iti likudan kaipapananna dagiti tuok a nalasatmo. Ni tiwk nagkaadu ti pagsasaona.: time/ma ni lad i 1i g i t , dilana ni Upa11. ngem sw·sw·oten laeng ni A nus ta ptsona gayam ni Nam-ay. -_.,_/ ~ Ni Anus ti mcmgidin·dumn kenka a pumanau• ken ni Upa,11, ket apanwn a madanonmo ti silaw rnapukawton dayta nqa anniniwan, kabukbukodamon dayta a lawag: isu da.IJ• tan ti Biag, agnanayon a nasam-it ta isu ti balikas ken umbi ti langit. Gapuna a lasatenta.IJO dagiti 1·igat. Saantay a. kabiiteng dagiti pangtutuokna ta add.a met kadatay ti isip nga agpa·nunot. Nangrunn nnay add'l. ti Dios kenka. a bi1.maybayabay. Ulientayo dagiti nangato. Bay-an:110 ta umil'i ni Pakinakem. N gem dakesto met kadatayo no daddum~. ta guyodentay a bumaba dag-iti makangato. Kastanto met toy lubong ! Saanyo a tippoogen ti ulianda, ta inton dakay ti umuli awanto met ti mangti'ppoog kadakayo. Makitam, dagiti nakauli agmuladan kadagiti bu,kel ti naimnas a panagbiag. Ga'[JU kenkMna agimbaglca, agirnbagak met, agimbag ti Kaniaudianan •. •. 86 Naudi A Suratmi lr I l\IANGITURONG iti paset ti Iloko, agsipud iti tarigagayna a makaammo kadagiti agsursurat iti daytoy a warnakan, napanunotna nga inrugi daytoy a batog tapno makaasideg kadagiti puspusoyo ket marikna~a ti riknayo. Ditoyto ti pakailanadan dagiti nasken a paset ti kabibiagyo, ken pamanunotanyo iti daytoy a warnakan. ,: NI SANTIAGO ALCANTARA, .nangsurat iti daniw Sintl1nar ni Wayawaya, a pinangabakna iti salisal itay nabiit, naiyanak idiay .Bangued; ·Abra, ket mangisursuro ita idiay Universidad de Manila. Saanna nga ipapilit nga awan ti nagbiddutan · toy daniwna, ta ag.paisu met, ngem inlanadmi nga .awan a pulos ti naat-atur tapno makitayo amin dagiti rikna nga ;ingur-onn:i.. • • • NI IGNACIO M. JAVIER,taga Ballesteros, , Cagayan, immay kadatayo itay nabiit ket nasaona a nagsursurat kanon kadagiti sabsabali a warnakan iti Iloko, ngem kayatnatay kano met a padasen. lmpakitana ti daniwna, "Babbalasang Iti Kailokoan, no adda kano panakabalinna, ket kunami met a ·-mabalin .bassiten. • • * NI N. A. LIMED, managpalpaliiw a mangsursurat iti Mapalptiliiw a ken Makitkita ma:ysa met laeng a kaduatayo ht inyunayumiyna linay nga ilimecltay pay .Jaeng tJ .na"garina. • * • . NI. ZENAIDA RAYMUNDO akinaran:iid iti ''Basi'", Ul')'IUna kan ii n a y ci a y t o y a sinuratanna ket saaana kan pay a napadasan ti imminum iti basi. THE PHILIPPINES "Diak ammo no kayatyo daytoy ta diak met kayat nga inomen ti basi,'' kinunana. Kunami met a nasayaat ta saan nga umin-inom, amangan ket di no maulaw ket saannanton nga ammo ti sursuratenna. * * * NI A. C. DEL RIO, nangsurat iti Taraon Dagiti Nalwp.mt, a1•·r.n a pulos ti panagk::ibagianda ken ni Dolores del Rio, ta agpaisu met a kapadpadatayo a dalumpinas ti agongna. Kunana iti suratna nga "adun ti nasursuratak a kakasto:v a pangpabileg kadagiti nakapsut a puso, a pangigiddiat met bassit iti panagsuratan ta di la sarsarita ken dandaniw. ·' * * NI ALICIA BURGOS nagsurat kadatayo itay nabiit ket kunana a nasayaat kano toy irnrnuna a bilang ngem mabalin pay laeng a pasayaaten. Napalalo ti siddaawtayo ta napugtoanna ti adda ; I I. ·ditoy panunottayo ! Dayta kuman ti pangigapuantayo a mangreg. reg iti dua nga . uban iti inaldaw nga agpanunot iti panakapasaya·at daytoy a paset. . . . Kasla kaykayatnan sa ti agsurat iti · Ingles toy nakigayyem kadatayo, ·kunatay· ma:n, ta isu ti in·ararnatna a nagsurat kadatayo. Kaspan. gatigan laeng ta . kay~tnatayto met ·a padasen ikalikagumtayto dagitoy a suratenna: "I Arn .. a Caf.e Of Colley Cibber", ken "He'll ! That Moliere 's Tartuffe." .,, . . TI NAUD! A surattayo nag'gapu ken ni Jesus E. Perfiiian, rnabigbig a mannurat ditoy: Pilipinu, . mangad-adal, ken nalaing iti adu Aug~1st 16, 1936 a pagsasao. Makapatalged unay toy suratna ket basaentay sa man a balbaliwanen!: .~'lnawatko ti irnmuna a bilangyo. Napalalo a ganasko a. nangbasa ta maiyanatop la unay kadagitoy riknak iti panangad-adalko iti Iloko ken Tagalog. Ngern maduacluaak no kas-at a basaen clagiti tattao iti lanlansangan. Inlukongkon ti '1"3.00 ket saanclak a liplipatan nga ipaw-itan.' · M.<\PALPALilW ... (Tuloy ti panic! 33) ket 11',:"lngato ti promediok. Irnrnayak ditoy Manila ta impagarupko a nalaklaka bassit ti agsapul iti panggedan, ngem narigat , aglalo no awan ti appoan,' · kuna ni Andres ken ni Kolas. Kolas: '' Puclno a narigat ta ur:iy pay no adda appoan, pun.nocndaka iti namnarna a cli marningga ket iti paghF~gpalanna awanto ti pagbanagam. Ngem ibagak kenka ti puclno a nauarnid kaniak: Saanak nga e.raminculo ·11gem adcla nagsaritaanmi itoy nangyapo kaniak. Inkabildak, gayyem, a rnaysa a Technical Adviser iti rnaysa nga opisina ! " * • * Makipagladingitkam unay kadagiti nadadangranan iti layos ken bagyo idiay Kailokoan, ket manginanarnakam iti nabuslon a panangipamuspusan dagiti agtuturay kadagiti parikut dagiti marigatan babaen ti panangidaulo da Apo Quirino, Apo Torres ken dadduma pay . iti babaenda. · SALUDSOD ... · ( Tuioy ti pa•nid 34) nga Insik ditoy Pilipinas (Managau idi iti mayi). Ti Palawan, Pa-lao-yo pay la ti naganna idi. 6. Siasino ken kaano . ti isasangpetna daydi tiroi1g nga Insik a napan idiay Kailokoan? A . R. C. Sungbat: Agriagan iti Li mah o ri g •· Simrnangpet i d i a y bario Dadalakiteu, :Sinait, (Iloko Sur) idi l 57 4. · TARIPNONG DAGITI MANGMANGGED DITOY PILIPINAS DiC. 14-20, 1936 l I I I I . I I . I I .. Ti kanito d·mtengan a dagiti mangmangged dito~- Pilipinas a~~-r11ngda. Dagiti napasnek a p:ingulo dagiti mangmangged nagtitmo~g?nda a biruken ti panakaipamuspusan ti parikut dagiti napang'.aw, ket 1g1ddatoda met nga ibiruk ti panakaigadagad dagi'.i pam1~anunot 111 presidente ti Obrcros idiay Asamblea Nacional, Apo Enrique B. Magalona, maipanggep iti pagimbagan dagiti mangmangged. Tapno m:!gun-od ti na!agda a p:m~gtipon dagiti mangmangged ken Kapilalistas, maitutop nga adda pito nga aldaw a panagtatarip•1011g dagiti mangmangged, tapno marambakan ti panagtipon dagiti dua a nang-r.angruna a g2migam ti Pagilian-Pirak ken Takiag. SEMANA OBRE!\A .-. Ti panakarambak daytoy a taripnong, namn:tmaenmi nga isnnto ti itutubo ti baro a kasasaad ti Kapitalistas ken mangmangged ditoy Pilipinas. Namnamaenmi met a daytoy a taripnong p::tt~ento da~iti g1u1gannaet ket ibus-oydanto ti nabu<1lon a tulong, babaen ti panaqipatakderda kadagiti panggedan. Jnarir.maenda met a dagiti mangmang~ed awatendanto ida a naimposoan. Ti Semana Obrera marambakan kuma nga awan ti bigl::igbigenna a panagcigidiat ti tattao wenno pampanunot. Las-od ti pito nga aldaw a panagtitimpoyog, addanto titbitla, pa'·ada, ay-ayam sal~sal iti dandaniw ken sabsabali pay a panagsuratan. Addanto maoili nga Aribai dagiti Mangmangged ket agkallaisad~nto ken ni Kapital iti san<;\'o ti sangalubongan. Magungunaanto dagiti mangab-abak. Kalikagumanrni ti naimposoan a tulong amin a pada a mangmanirged ditoy Pilipina~ a l:'umaranay iti daytoy a gay-at, isu nga umuna unay ditoy dagatayo. ?el, 2-i0-46 2207 Azcarraga, Manila PHILIPPINE LABOR CONFERENCE WEEK ·DECEMBER 14-20, ·1935 The time has come fo1· .the labor elements"of the Philippines tQ act. Labor leaders of good faith and lovers of peace and order have. decided once and for all to find a proper solution of the problems of the proletariat and at the same. time to device the best formula to make effective the laborers' New Deal Prog1·am of Honorable ·Enrique B. :Magalona, Chairman of the Labor Committee of ~he .National Assembly. In order to establish a re:il .mutual understanding and· friendly relations between labor and capital, a Labor Conference Week shot.lid be celebrated to unite the two greatest national facto1·s~ CaP.ital and Labor. Th1f.celebration of this conference, will, we are sure, begin a new era in our country for both the C!Lpitalists and the ·1aborers. We also hope that an affair of national importance such as this \viii be patro~ ·nized by the foreign .elements as w'ell;'for it is 9ur conviction that whoever may wish to invest his ·capital in the Philippines should be cordially welcome, this .being an encouraging sign· of faith in our ·go\'.ernment and a bles~fog espec~ally to the native laborers. The Labor Day Week shoud be ·celebrated by all without any distinction of cl.ass or creed. During the seven days of the Conference, there will be lectures, a' parade, literary-musical programs, athletics, essay and poetry contests with priz.es to winners. We ask all the different elements of the country most especially our fellow laborers fo co-operate with this Labor Propaganda, the first of its kind ever made in the Philippines. · mf To enliven the · Labor Week more and in order . to make it a real 1abor fiesta. a contest will .begin so oil for the selection of the Goddess of Labor t;o in:~ide a( .. the fectivities . and to .be cro\vned With very appropriate · ancf ~llegor,ical. ceremonies. Watch for, ·further announcements.