Ang papel-de-hapon

Media

Part of Ilang-Ilang

Title: Ang papel-de-hapon
Language: Tagalog
Year: 1945
Rights
Fulltext: ''PAPEL· DE· HAPON'' (KARUGTONG) magitan muna ng mga samahang pámilihan at tindahan, ay di· la- ng "gutom sa g\tna ng kasagaSA bisa at kasaganaan ng pa- "neighborhood", bago sa pamama- mang pang araw ara k a· naan." pel-de-hapon, lahat ng naibigang - - w, un 1 gitan ng . _panghaharang sa mga pang-oras-oras na halos ang mga Tigib na tigíb ng salapíng pabilhin ng Hapon sa Pilipinas ay l 1 k d h nag a a a sa daan, na wala nang agaran, na pagkakatuus-tuos ay pel-de-hapón ang Bank of Taiwan, matitigas na loob ang napalambot, , 1 · ' upa y wa a pang pakain, at kara- lsang munting bangus, isang niy'og ang Philippine National Bank. maiilap na napaamo, at di-kaka- "h ' · · ·¡- · B m1 a y 1smasakay sa mga trak, 1 ang sagmg, o iláng taling gulay ayung-bayóng kung magpasók at unting dating wala ang nagsipag- dinarala kung saan-saang paga- ang nagíng sanhi ng paghahaga- maglabás ang umaagos na daini ng milyunaryong bigla. h kb ' t ' t waang- u o, at sa mga nadala'y ran a s1gawan, na pag nagká- ao araw-araw sa mga tinuriing Datapwa, may ilang pangyaya- di-kakaunti ang mga di na nakau- tao'y may napahalo pang ilang pu- bangko. Mámimili't nagbibilí ng ring waring balintuna, at naka- wi sa kani-kanilang tahanan, at tók, isáng patáy at iláng nasuga- mga bahay, lupa, kasangkapa;t pagtataka. Malalim na palaisipan maanong ang mga mag-aanak na tsng waláng kasalanan. ibá pang ariarian; mga mángaitong mahirap maturingan kahit naiwan ay nagkabalita man la- Bakit noón, na wala nang litis- ngalakal mga taumpamáhálaan,, na ng mga pinunong hapones na mang. litis kung parusahan ng kamáta- mga maypáupaháng bahay 0 saring may-kagagawan. Anó pa ang kailangang guma- yan ang magnanakaw,. ay Ialo na- sakyan, mga kawaní at manggaGanoon nang kasagana sa pa- wa ng gayóng mga pambabalasu- máng nagpakarumami ang mga gawa, patí na mga hamak na mánnanalapi, na gaanumang ibigin ay has sa isáng hayan pa namáng nabuhay at nagíng dalubhasa sa lilinis-sapatos lamang, ay madalás mayroon, at makagagawa ng J>inaaamo, gayóng lahát namá'v pagnanakaw? na nagkakáagawán pa't siksika:n hanggan sa bilang na walang- mabábayaran ng kung gaano ang Lahát ng himpilan ng pulisya sa· hapág na lagdaan ng mga tseke hanggan; nguni't nangyayari pa ibig ng nagpápabayad, at wala ay púnuan sa napipiít na naghi- at sa hanay ng mga maglalagalc rin, kung bakit, hanggang nang namáng. ipamamayad kundi papel- hintay ng paglilitis sa húkuman. o kukuha ng mga lakus-lakos, mg~ huling buwan <lito ng kapang- de""hapón lamang? o ang sari- Araw-araw ay may násasalubong bungkus-bungkos at bayung-bayanhang hapones, ay lalong nag- ling budhi na rin nilá ang nag- o násusundan sa mga lansangan yóng na papel-de-hapón. · pakaiba-ibayo ang kanilang mga uutos na .huwag magpahalata sa na parang katay-katay na mg~ Subali't bakit pa kayrami..:rami kabalasubasan. · mga pilipino ng waláng-t~kdang isda sa pagkakábit-kabit ng tali sa mga lansangan ng naglaboy na Nang-iilit ng mga palay at bi- kasag.anaan sa pananalapi; 0 ta- sa mga bisig, inihahatíd 0 kina- pulube, at sa mga bangketa'y na~ gas- sa mga magsasaka at nagla- lagáng di nilá mapaglabanan ang ka-On sa húkuman ng mga sanda- kalugayák na kalung-kalong at lakbay. Nananamsam ng mga gu- sumpong ng damdaming mapan- taháng pulís, at siyamnapu sa naliligid ng iláng anák na súgatin lay:, bungang"'halaman, lamang- lupig at mapandahás sa bawa't bawa't sandaán ay kabataang bu- at para nang patpat ang mga kalupa, at balanang naaani · sa mga lupaíng mátuntungán, upáng ma- hat sa lalabindalawahín hanggang tawán sa kapayatán, saka arawpananiman. . . Nanghanarang at paamo ang mga tao sa pamamagi- lalabingwaluhíng taóng gulang. araw'y may nangabubuwál sa gu_nandadahas sa pagkuha ng mga is- tan ng gutom at máibuyó sa pag- Ayon sa isáng hukóm sa Mayni- tom at nangababangkay na sa da· sa mga palaisdaan, sa mga gawa ng mga kasalanang sukat la, na nákausap ng sumusulat ni- mga tabíng-daán? , bangka, daungan · at pamilihan. niláng mádahilán sa pagpaparusa tó, sa pagkakásiksikan at sa gu- Sa haráp ng gariitóng kalagimNanghuhuJ.i't nagpapahuling sapi- ng sari-saring pahirap at kamáta- tom sa mga kúlungan ng pulisya la~ím na mga pangyayari, ang litan ng mga hayop na papatayin, yan. sa ibá't ibáng himpilan, ay 25 sa atmg mga dalubhasa sa panana- . gaya ng baka, kalabaw, kambing, Isá pang kabalintunaang nápa- bawl\'t 100 bilanggo ang namama- lapi ay nangatuluyang maniwala babay, manok, at iba't iba pa. Na- kahirap ipaliwanag sa mga nang, táy buwan-buwán, ·na di na ina- at magpatibay, na habang hindi na'namsam ng lahat ng uri ng mga yayari noón, ay ang kung bakit abot ng araw ng sa kanila'y pag- nasasapa ang gayóng pagbaha ng sasakyan: · sa mga dagatan at ilog, habang gumagamaw sa kabi-kabila lilitis, at ang siyamnapu rin sa mga papel-de-hapón, ay lalong mga lantsa, kasko, bangka; sa ang gayóng pananalapi, ay Ialo bawa't sandaán ay náhuli't nása- maaanod sa laot ng pagdarálita katiha'y mga automobil, trak, ka- namán dumarami ang mga taong, sakdal sa pagnanakaw, panduru- at pagkalunod ang sambayanán. lesa, dokar, karitela, kariton, bi- dahi~ sa gutom a~ nangabubuwál kot, pang-uumít, panunuba, pang- . ~t ang _central Bank nga. ang sikleta, pati na pus-kart. Nagpa- at tuluyan nang nabuburol sa mga haharang, pagwawaldas ng mga s1yang napanukalang mab1sang paalis na sapilitan ng may-ari sa tabíng-daán; lalong dumarami ang salapi o hiyás 11a nátitiwala sa panugpo sa katiwalián. Sa kamalalaki't magagandang bahay na mga babai't batang nagháhalung- kanilá, at ibá pang uri ng sala sa pangyarihan nitóy · mapakíkiala~ matitirhan, at ang mga kahit ma- kat sa mga básurahán ng anó ariarian ng ibá. mán at matátakdaán ang pakatáhahalaga't maririkit na kasangka- mang bagay na mapupulot at má- Isipin na lamang na ang lahát katabay na pagpapalabás ng mga pan, kung di nangagamit ay ipi- ipapasal Sá bibíg at sa hungkág nang yaón ay nangyari at ginawa salapíng waláng-pananágutan. Ang nanggagatong Iamang. Umuupa na tiyán; lalong sumisidhi ang ng,_is4't isá, dahil na dahil Iamang mga papel-<k-hapón ay unti-unsa mga manggagawang lalaki ng hilig at lakás ng loób sa pagna- sa papel-de.;.hapón! . .. · t~,, aniláng, matut~bós o ~apápapiso hanggang dalawang piso nakaw, di lamang ng magugulang * * * h~an ng '?1ga sal~pmg, kah1t papel sang-araw; sa mga babai'y sansa- nang. lalaki, kundi patí na ng ka- ISANG · batás ang nálagda noón, dmg Yª1;1't g~hng. sa · Hapón, ªY lapi muna hanggang naging tat- baba1han, at lalo pa ng kabataan. na nag-aatas sa Pámahalaán ng masas,abmg . ~yinwain_ na.' . p.agka t long salapi; na, nang una'y nanga- Sa mga sasakyáng laging siksi- "Republika ng Pilipinas" na magmag~akasa,nlmg tat1~k-p1hp~no at bibigyan ng bigas tigsasanggak~n,. ~a mga si~bahan, .sa mga bukás ng isáng Pambansang LaP~~a~ag~tan na ng Repubhka ng tang, na kinala-kalahati na lamang P.amil~han, at. s~an pa man may gakáng-Salapi, na pamámagatáng Pihpmas : , nang malaon, hanggang nawala na bpunan at ~1tg1tan ng maraming "Central Bank of the Philippines". . A~g, Kagawaran ng Pananalanang lubusan. Bukod sa lahat ng tao.. ay naroo't namámayaning Inakall\llg ito'y isáng paraáng ma- p1 . mt~ ay nagpa~awa na ng mg iyan, nagpairal pa ng sapilitang han ang mandurukot. Sa mga kalulunas sa balintunang súliranin huwarang salapmg - papel, , na . . . banghay-banghay sa mga halagang pagpapagawa sa mga lalak1, at 1·1· h' ' t" ' · N · LOPE K sA· NTOS 1 1ma 1ng sen irnos, sasampu1n, pati na sa mga babae, sa pama- 1 . . (Nasa pahina 21 ang karugtong) 14 ILANG-ILANG Sabado, Nobyembre 3, 1945. Ang Kuros Na ... (Karugtong ng nasa pahina 4) buo ang loob at matatág sa Kanyáng pasiya. Dahil dito ay bumuo ng isáng pangwakás na akala at ito ay ang pagsusuplong sa mga hapon na ang amá ng dalaga ay isáng kaalam ng mga gerilya at sapagká't isáng tiktik na kinikilala ay pinaniwalaan siya agád. Ang amá ni Virginia ay dinakip, pinahirapan, ikinulong, at nang hindi pa rin umamin sa ibinubuhat na kasalanan ay pi. na.táy sa kabundukan. At pagkatapos noon, nang wala pa ring magawa si Ricardo kay Virginia, sa pamamagitan din ng kanyáng pakikipagmátalikan sa mga buhong na hapon, ang dalaga namán ang dinakip at dinalá sa kabundukang pinagpatayáh sa amá nito. At doon, sa pamamagitan ng lakás at pagbabanta ay hindi tumugot hanggáng sa di máigupo at malapastangan ang kabanalan ng pagkababae ni Virginia; pinakgda pa rin ni Ricardo ang d:üaga upang ang iláng bahagi ng mga pag-aari nito ay mápa-· Jipat sa kanyá, anupá't sa lahát ng katampalasanan at kasamaang magagawa ng isáng tau, ang inasal na yaon ni Ricardo ay wala nang katulad. Isang gabi sa loob din ng kasukalang yaon na kinalalagyan ni Virgmia at ni Ricardo na ka8arna ng mga sundalong hapon ay r.ádinig na lamang nilá at suí;:at ang sunud-sunod na putok na isá··isáng ikinamámatáy ng mga buhong na hapon. Si Ricardo ay humawak din ng baril at nakidigma sa piling ng kanyáng mga kasama. Nang silá'y wala nang magawa at nákikini-kinitang patungo ña silá sa pagkaubos ay nakaisip ng isá pang lalong kabuhungán, ang patayin si Virginia yamang ito ang nagbunsod sa kanyá ng pagkakápatungo sa pook na yaon. Ang babai ay k~n yáng 1gmapos sa punung-kahoy at pagkatapos ay tumawag ng isáng sundalo upang siyáng bumaril, subali't nang .sandaling isásagawa na lamang ito ay siyáng pag<Íating ng isáng gerilya na umulos ng patalim sa bábaril na ikinamatáy nito agád at pagkatapos ay pinaputukán ang buhong na si Ricardo na noon di'y naghingalo. Lumapit sa nakagapos na babai upang ito ay kalagán, nguni't di pa natatapos na gawin ay isáng ligáw na punlo ang sumawi sa matapang na kawal. Nang magsirating ang mga tapát na kawal ng hayan at makalagán ng gapos si Virginia ay nilapitan nito ang kanyáng tagapagligtás na nakalugmok na ¡;iyáng pinuno ng mga gerilya, at gayon na lamang ang kanyáng pagtataká nang mákilalang si Raul ang lala.jng yaon. Ang sugatán ay hindi pa patáy, may kaunti pang hiningáng nálalabi kayá't nang idilat ang mga matá ni:o at mákitang si Virginia ang may kalong sa kanyá ay nápangiti sa gitna ng mahapding kL rot na likha ng kanyáng sugat at ang násabi: -Virgi!"lia, kay-palad ko sa mga sandaling ito, sapagká't ako'y mamámatáy na nákikita kitá, salamat sa iyo sa pagpapahalagá mong ito !-At pagkawika ay pamuling pumikit upang huwáng nang dumilat kailán man. Natupád mya ang salitáng ang pangalan ni Virginia ang kalÍuli-hulihang tatawagin sa sandali ng kanyáng kamatayan. Sa haráp ng gayong malungkot na pangyayari si Virginia ay lumuluhang niyakap ang bangkáy ni Raul, hinagkán ng maraming ulit at siyá'y nagsisi sa kanyáng kabaliwang nagawa. At, noong pistá ng mga patáy sa isáng ulilang puntod na kinalálagyán ng isáng kurus na puti ay nároroon si Virginiang mataAng Buhay ... Ano "Papel-de ... (Karugtong ng nasa pahina 15) (Karugtong ng nasa pahina 14) Margarita! Kay-gandáng pangi- lilimampuíng séntimos, pipisuhiri, tain ! Isang lal'awan ng dalagang lilimahin, sasampuni, lilimampuin, malinis ang budhi at puso at isi- sasandaanín at lilimandaaníng nilang sa kabukiran ng Alemanya, piso. Anóng gaganda ng pagkamapagmahál, paniwalain. Umi- káguhit at anóng dirikit ng di-mabig, na isáng pag-ibig na marangál silsagwang kulay na gihamit ! At at taimtim sa puso, kay Fausto. upáng mapatunayan, nang waIto naman ay lalong nagsikap sa láng munti mang pag-aálinlangan, pagtuklas ng karunungan at pinabayaang pumailanlang ang kan- na ang mga salapíng-papél na itóng palálabasín ng Central Bank yang isipan sa langit ng bagong ay talagáng "sa Pilipino at pará diwa at bagong karunungan upang sa Pilipino", ay di Iamang nagtaidulot ang lahat sa kanyang miúa. taglay halos lahat ng larawan ni mahal na Margarit:> .. Rizal, kundi ginamitan pa ng paAng Fausto 11i Goethe ay kaiba náy na mga salitáng tagalog, na sa maraming Fausto ng Alemanpinaraán pa't ipinawasto sa Suya noong unang panahon. Ang mga unang Fausto ng isang daan dán ng Wikang Pambansa, bago at dalawampu't pitong mánunu- ivinadalá sa limbagang pinagtílat ay pangahas, walang panana- tiwalaang gumawa. Ang pinag:.. gutan at nahulog sa impiyerno; padalhang limbagan ay sa Toky9 F rin at hindi rito; nguni, sapul no:. ang austo ni Goethe ay matalin.>, , k 1 . pangahas nguni't mlly kakaya- 011, na na apanga ahati na ang han (mistulang Iarawan ng mga t~óng !944,. ay hindi .na nápaba:mámamayán sa Alemanya) at hin- llk, .ªt munti mang bal_1ta sa nan~~ di nahulog sa impiyerno bagama't yar1, ay wala nang natangi:;ap d!~ sumuway sa katuruan ng Roma. 1 ·0 : han~~a~g datnan ang, Repu_ At ang tampok ng alamat na si- bhk~ng iyo.n _at ang ;11~kbo~g- Hanulat ni Goethe ay ang larawan pones. na k~nasasand1gan ~1ya ng ng dalawang alemana: masunu- kalag1m-lag1m na babalang . · "Oras Mo Na'" rin, maganda, marangal at tapat · sa pagmamahal. ( Ang pinagkunan ng mga tala ay a.ig mga sumusunod: Historie von D. Johann Fausten; Warhafftige Historie ni Widmann; Biblioteca Universal; Biblioteca Internacional; Popular Encyclopedia; K. J. Scher: Faust V on Goethe; Madame Stael: De l'Allemagne; Baron Bla.ze de Bury: Essai sur Goethe et le second Faust; D. Guillermo English: El Fausto.) imtim na ipinagdárasál ang káluluwa ng binatang labis niyáng pinakaapi na ngayo'y waláng kapantáy sa kagitingan ng kanyáng pagpapahalagá, Sa lipú-lipunán ng matataas na taumpámahalaán noón, ay nagka: panah<>n kamíng makáriníg ng iláng pahiwatig tungkol sa mga dahilán ng di-pagkátuloy ng Central Bank at tungkol sa pagkabigo ng nakahanda nang limbagíng mga salapíng-papél na talagá nang pilipino. Kaipala, ang mga pang·yayaring aming nahiwatigan ay makatutulong nang malaki sa pag:. lilimi at paglinaw ng karapatán ng Pilipinas na makasingil sa Hapón ng mga katumbas na halagá ng mga nawalan ng halagáng daan-daáng angaw na pisong iptnagpílitan niyá ritong gugulin, sa µamamagitan ng nangásabing papel-de-ho.pón. ABANGAN ANGSALIN SA TAGALOG NG And Now Comes Roxas CENTURY ART CO., INC. Sumama sa malakíng Lupon ng me:a Pinunong Pilipinong nagsadya sa Tokyo ang noo'y Kagawad 11a Pananalapi ng Pilipinas. At "ª mga taglay niyáng layunín sa pagdulóg sa iláng matataás na tanggapa't pinuno roóng may-kaugnayán sa mga súliranín ng pa. nanalapi. ay kabi!ang ang mga sumusunód: Na sinulat ni FELIXBERTO G. BUSTOS ( Kabalitaang Pili71ino sa Digrna) Aklat na kababasahan ng mga kilos at gawain ni Hen. Roxas sa panahon ng mga hapon. Sabado, Nobyembre 3, 19,15. 624 R. Regente Oattloor Atloertisin1 BILLBOARDS 51 G·N 5 POSTERS 445.,.447 Misericordia Eltdrical Contradors INDIRECT LIGHTING DISPLAY LIGHTING ILANG-ILANG l. Kung gaano ang kíkilanlin ng Jalawáng pámahalaán na tumbasang halagá ng PISO ng Pilipinas at YEN ng Hapón. (Tátapusin) 21