Ang may dusang puso

Media

Part of Ilang-Ilang

Title: Ang may dusang puso
Language: Tagalog
Year: 1945
Rights
Fulltext: (lka-4 na labaa) "Buong pm10 kong i.Pinagtatapat na .nanir mga sandaling -yaon ay. n1asasabin~ wala ako -sa akin!ir 5"9. " rili. Aywan kung bakit. Kuma. kain lamang ako ay ano pa. Ang cunay na hinihintay, at marahil ay siyang nang mga sandaling yao'y tanging makabubusog sa akin, ay ang pagpapahayag na ako'y iniibig ng lalaking aking kasalo. Ni bin.di ko naisip na baka sa ami'y may makakitang kakilala ng aking ama't ina na sukat makapagbalita na ako'y may lalaking kaulayaw sa oras ng pagkain. Hindi. Talag!\ 1iga palang ang pag.ibig, ka. "-Bakit mo ibig makilala, kung "At ako naman ang nagturo sa gayon? salarnin. "-Babatiin ko... III "-At bakit mo babatiin. ·'Buhat noon ay ipinalagay kong "-Sapagka't... wala! sasabi. si Silvino ay akin at ako naman "-Upang ·sabihin ko sa iyo ang · k l I hm o amang na mapa ad siya. ay kanya. Ang totoo ay naging totoo, TU:ding, ay ng11yon ko ta. , K , · pag siyang namayani sa puso, ay ' - ung gayo y tmgnan mo- matamis ang amihg pag-iibigan. mang nakilala ang babaing me- k walang naaalaalang anuman liban ang na angiting sabi at itinuro Minamahal ko siya at ako nama'y laon nang akiug hinahanap. sa lalaking kinahihiligan ng loob. ang malaking salamin na nasa kanyang minamahal din. Ang pag"·-N aku, sinungaliug. . . · · Kung si Silvino'y katulad ng iba, gawmg kanan ng kinauupan ko; mamahalan naming ito ay hindi mabilis at. maliksi, gaya nang ma- ·'-Maniwala ka · · · -ayan ang babaing sinasabi ko na nalingid sa aking mga kasama "---At sino ang bahafng lyan' dalas kong maringig sa aking mgl\ sa iyo. sa Unibersidad dala palibhasa · ng "-Kilala mo! · · kasamahan, noon pa'y nakilala na "Walang-wala naman sa loob ko pangyayaring sa .-tuwip.g tanghali "-Kilala ko? njya disin na ako'y ari't sarili ni- ang aking pagkakatinging 1yon !_ halos ay nakakasalo namin si Sil~ '-Oo, kaibigang.kaiblga:i. tnfl 8 l · k 't' ya. Nguni't alinsunod sa aking a sa ammg anyang 1 muro ay vino. Isa tuloy sa mga kaibigan pakiwari'y iginagalang ni Silvino pa. wala akong ibang babaing nakita ko ang nakapagsabi ng ganito: . "Sumasal ang kaba ng aking k d' k · k 1 ang aking kalagayan. at pinami. un 1 a o. Tangmg a o · amang! "-Sabi ko nga ba't sunson de mitaganan niya ang aking pagka. dibdib. ,. -He, bastos!-ang nawika ko. pinsan.pinsan e ... "--Isa ha roon sa kasalo natin · dalaga. Napangin kong nag-aala- "-Aha! "-Kapisan!-ang sabayang tusa pagkain kahapon? " K · ngan siya sa lahat ng bagay na - ung 1yan ang babaing si- gon naman ng iba sa hawig na · "-Oo. may.kinalaman sa pakikitungo sa nasabi mo ay nagkakarnali ka. rnapanukso. akin. Tumayog tuloy ang aking "Sumiklab sa puso ko ang apoy "-At bakit? "Ako'y napapatawa lamang. pagkakilala sa kanya at sa sari. 11~ panib~gho. Naisip kong .si Sil- "--S"apagka't sa pus:.o ng baba. "-At bakit, iisa't dadalawa ba li'y nasabing si Silvino'y talagang vmo pala Y nakatagp.o n~m1? sa ing iyan ay may isa nang nagma. ang magpipinsang nagkakariiahamay malinis na hangarin sa akin. restau;an sa San Luis, hmdi. sa. may-ari. lan-ang naisasagot kong madalas Hindi siya kabilang sa nagkalat ~agka t a~o ang hanap kundi ang "Siya naman ang nakita kong sa kanila na waring ipinagmama. na lalaking mapaglaro at mapag- ~:;a sa akmg mga ka~ama Nawa- tila nawala sa kanyang sarili. Ang laki ko si Silvino. ·i;amantala. Samantala'y nagla- I~ ako tuloy ng gana ~g pag. matinding lungkot na sumapuso ."Nagkikindatan lamang ang latang ang init ng pag.ibig sa kam. Ako no?n ~Y nasa isang ka-. niya'y nabakas ko sa kanyang akmg mga kasamahan sa klaEV ·aking puso. k~~gayang hmd.1 pa ~an ay na. mukha. Natuwa ako, at naisip na kung nariringig na sinasabi k:o "Kaya. . . n~mbugho na. · Si.n~sabmg ang pa- gantihin ko ang ginawa niya sn 1to sa kanila. Bukod sa riyan ay "Sa kanyang mga pag.aalangan mbugho ay pago1bi~. Sukat na akin. hindi ko na naman naipagkaila ay ako na ang nagbigay dahilan ngang mak~ro ng smumang .ma- "-Kung gayo'y napakasawi ang aming pag.libigan. At bak1t upang ang aming pa:g-uusap ay kaba~~sa mto kung anong uri ng kong palad-ang mahmgicot -at ko nga ipagkakaila? Sila man ay mag-awi sa dakong pinakahihin. pag.ibig ang .namumu~a~ sa puso pabuntong.hininga niyang nasabi. may mga nobyo na rin. . tay-hintay ko. k? noon. Uri ,ng pag-ibi~ ang sa. "-Kung iyan ang palagay mo'y "Di naglipat-linggo at napansm "-MagmadaU- tayo sa pagkaiu bi .ko sapagk~ t. ayon sa Ilang. b~- wala akong reagagawa-ang wika ng aking ama ang ayon sa kan.· ~ani wika ko. ~ai ang .pag.ibig ay may iba t ko naman. ya'y tila kakaiba kong kilos_. _Maaw "-Bakit. naman? - itinanong ibang ur1. · '. "Hindi siya nakaimik. aring siya'y may talagang napu. niya. "Nahalata marahil ni Silvino "Ang paningin ko'y nakapako puna sa al{in. At totoo naman. · -Baka may makapagbe.lita sa ang malaking pagbabago ng aking sa kanyang mukha. Noo'y napa. Madalai;; na natitilihan ako. Man0bya ino na may kasalo kang l>a. pakikiharap sa kanya. Ang gina. tunayan kong siya'y umiibig sa ctalas na di makakain. Pa ti ng. hai. wa'y kumutsara ng sabaw at.·· akin, Ang aking sinabing may aking ina'y napansin kong tila "-Kaululan!-ang buhay na "-Tuding-anya, at ang kutsa- nagmamay-ari na sa puso ng ba. nakikiramdam sa aking mga gawi buhay ang loob na nasabi niya na ra niyang hawak ay itinapat sa baing nakita ko sa salamin ay na- at kilos. Di sasalang siya'y kinasinundan ng isang tawang naka- akirig bibig. pansin kong naging isang sulira. usap ng aking ama. Pagkapuna ko pagbigay ng dahilan sa aking "Ako'y pumitlag. ning mabigat para sa kanya. Si. ·Sa gayon nilang pakikimatyag, ako pagtitiwala.--Ako'y wala pang "-Tse!··· ya'y malungkot na malungkot at nama'y · nagpakaingat na mabuti nobya hangga nga70n... "At iningusan ko siya. ang luha'y halos tumulo. Naawa at binuo sa loob na ako'y di kiki. "'-"\\'ala? "-Baka ka makita ng kung si- naman akong kung papaano. los ng 1ba kay :sa karaniwan. Nag. "-Oo, tala.gang wala... nong babaing iyon ... -ang pata. "-Oo, napakasawi· kong palad tagumpay naman ako, at pagka"-Talagang.talaga.? pon ko pang salita. ---ang muli niyang sabi. raan. ng ilang ~inggo pa ay di na "-Sumpa kol "-Ibig mo bang makilala'!- "-Wala akong. magagawa-ang nila minata-mataan. "At itinaas pa ang kanang ka- ang tanong riiyang nakatawa pa ulit ko naman. "G~yon man, isang gabi ay mu. may na nakabukas ang palad. sa akin. · "-Nguni't sino .siya?-'-mausig ling inulit ng aking ama ang pa. "Napangiti ako. Mataaal na "-Oo ... -matigas kong sagot. na tanong,-kilala ko ba~ ngaral na nagawa na niya sa.akin. ipinako sa akin ang kanyang mga "-Kung makilala mo, anfl ang "-Marahil. ldinugtong pang magiging submata. At dahil sa ako'y hindi iyong gagawin? "-Sino nga? yang sa puso niya ang alin mang umiimik, siya'y nagpatuloy. "--Aba, waIR... "-Tingnan mo. kasaliwaang-palad naming mag. 12 lLANG-I"LANG Nobyembre 10, 1945 man ay nakapagsabi nito kay Liling. iANG-PUSO Nobe la Ni IRIGO ED. REGALADO "-Kay ganda! kay ganda!. .. ,"-Kung ganyan ng ganyan ang palabas ay hindi ako magsasa. wang manood-ang sabi pa ni Luis,-kahi't araw-araw ay isasa. ma ko kayong dali.wa, hindi ba, Tu ding? ,. • ,. • "Oo nga-ang pangiti kong sakakapatid at muling inulit na sa. "-G&yon din po naman, Silvino :;imula ang palabas ay di ko ma. got. bihin sa akin na siya'y walang Land0ni. laman kung bakit parang may "Wala akong naging panalangin ibang rnagiging kaligayahan sa "Kinamayan din niya si Liling kung anino akong kinatakutan. habang kami'y urnuuwi kundi ang buhay kundi ang pagiging mapa- at inulit na sinabi ang kanyang Kung di lamang ako nahihiya sa maanong buwag akong tanungin yapa ng aming tahanan at ang pangalan. dalawa kong kasama ay nagyaya ng aking ama at ina kung ano ang tagumpay at kapanatagan sa bu. "-Lilia Estrada po--ang pangi. na sana akong umuwi. Nagwa- aniing napanood. Tunay na tunay hay naming mga magkakapatid. tmg wika ni Liling. lang kibo't nagwalang imik na la- na wala akong masasabi. Ugali ''At ang sabi pa ng aking ama: "-M:anonoed yata kayong mag- mang- ako. Maganila raw ang pa. na sa aming tahanan na kapag ·•-Wala akong :pinakasikap.si- kakapatid?-itinanong ni Silvino. 1&.bas at ako'y nasa loob ng sine. ang isa 0 sinuman sa ami'y ga. kap sa buong buhay ko kundi an~ "--Or,o. riaipangako ko po sa Datapwa't parang wala akong na. ling sa isang sine, ang hindi namapanatiling tahimik at marangal dalawang iyan na sila'y akin!!' kikitang anuman. Nagkamali ako. kapanood ay sabik na nag-uusisa, ang ating tahanan, pakasikapin ipagsasamc:. Aflg nakikita ko nga pala sa ku- Ialo pa't nabalitaan nilang ma. naman ninyong mamalagi ang ka. "--'.'daganda nga po ang pala. rnot na puting aking kinakaharap ganda ang palabas. Hindi ko mli.rangala't katahimikang iyan. bas .. · ay buhay na larawan ng isang laman kung ano ang sasabihin ko "Ako'y nangako sa kanya na "lb' 'b' k . mag-anak: isang amang may.akay sa· kanila. Kaya nga ba't pagdab k. k 1. 1g-1 1g ong yayamg puma. d 1 ·k t · · a:vwan ko ha kung a It . asa iw k. 1. . S'l . k , na a awang ana a isang mang tin.g na namin, ako'y nag.asi-asiso u 1 s1 1 vmo, pag a t noo'y . . . ng pangalfong iyan ang pagtulo 1 .. b . . "t· . L . nakakap1t sa. lns1g ng asawa. kot ng pagbibihis sa aking · silid. . . papa a as na s1ya; ngum s1 ms · · ng luha sa aking mga p1sng1. ay kasama rtamin ni Liling, at '_'~Magtutuo!". kami-ang halos Lumabas na lamang ako nang na1~1gaw ko Salamat na lama maringig na ikinukuwento ni Li· "Sa isang dako, ang ina ko'y ayokong magbigay ng anumang · ,, · ng macfo.las na walang kibo sa akin p'l.gkakataon upang ang aking Ii- at ang pagkakapasigaw kong yaon ling sa dalawa naming matanda sa hindi ko malamang sanhi. Ilan. him ay mahalata ng ·Rahi't na sino av napataon sa halakhakan n(C ang aming nakita sa Ideal. Nai ip od k h' d' kahinga ako ·ng maluwag. na ang kinaringgan ko na ang sa aking kaanak. Nagkasiya na mga nags s ano aya m l na • .:sang ina ay !along matunog ma- lamang kami sa pagtitinginan at pansin ng dalawa kcmg kapatid. kiramdam kay sa ~sang ama. Ma. kami naman ay tila nagkaunawa. Nasa gitna pa naman nila ako. rahil nga ay di nawawala sa kan. an sa pag.ui:sap ng mga mata. "Pinilit kong ako'y maging mayang Ioob ang sapantahang may hinahon nang mga sandaling yaon "-Talagang maganda nga tatay-ang sinabi ko pa sa aking ama upang maipakilalang ako ma'y "nakapanood" din. n&kagugulo na sa aking isip. Ngu. "Nguni't ang dibdib ko'y pa- at !along pinakapilit na ang aking ni't ako'y nagkunwa sa kanyang rang sinasaksak. Nang kaming pamansin ay mapako sa palabas "Nagbalik uli ako sa silid at l h t d. k · tatlong magkakapatid ay nasa pin- na pinanonood Nguni't anuman pabagsak na naupo sa isang me. - ang a a ay l o napapansm. ~· ___ · A . k , 1 1 k · tuan na ay lummgon ako upang ang gawin ko'y walang nakikita sedora. Matagal na wala akong ng gmawa o y a o a ong nag- . . . malambing at sa sarili'y nasabing t~punan ng hulmg ~mgm ~ng ang aking mga mata kundi ang la. kakibu-kibo roon. Nagpuputok b k , k binatang nagmamay.arI ng akmg ravrang iyon lamang ng isang ang aking lcio.b. Nag"sisikip ang a a sa gayo y maparam sa an- , · yang ]ooh ang anumang pa~awa. pu~o; anuba tang tumalampak sa mag-asawang may kasamang da. aking hining!l.. Nang pumasok ·· t' l k" H' ·h· t akmg mga mata ay buhay na Ia. lawancr .anak.. si Liling, a.rig mg.a. mata ko'y na. 1ang. 1wa a sa a m. Im m a:v . .. k k , k .. . k t 1 d rawan ng isang mag-aanak: akay _ kapikit ong a o Y aui:apm mya a. u a k b'J k · S'l · .. Sa mav umng oras r 11 tt• I · · . k" t sa mag a .1 allt': amay m 1 vmo . • . · 1 maga , B k' ? ,. ng pagkausap ng a mg ta ay, ngu- d 1 b t h h b n.,, l•"'lab"s •1., rai'·tt·•i· ri•• ·laman"' '- a it.-ang na1tanong ng ., . . . . . . . ang a awang a ang nag a a u- ... ~ •• • J · •• ••• ·• ... mt hmd1 Ito gmawa ng akmg ma. 1 1 k' t h h ·1. ako sa pacrmumuni muni "Na"' mabait,kong kapatid pagkakita sa · . .1 k . . an sa a 1 a na u u 1 namang ,.. . - · . ... k A Ang pangmg1 ag o ay nagmg ga- k k . b' . . ,, kamali kaya ako?" ang tanon··· gayon ong ayos.- no ang nan~. 1 n& a ap1t · sa 1s1g myang ~anan · - . "' · . ? yon na amang. ang i<:ang b,_baing tila ina ng da. ko sa sar1h. Ako kaya'y nakapili. yayari sa Iyo. · I l k' , · "Nang ako'y dumilat ay hindi "!sang araw, kami ni Liling na lawang bata. Napatigil akc't bi. 1:g mmg a a mg mndi na malak . si Liling ang lumantad sa aking kapatid kong bunso ay isinama m niti.fay· na siya'y lumingon. Hindi ya sa anyang pagkalafak1? 0 k mga mata. Ang kisameng aking Luis sa "Ideal" upang manood. ito ginawa ni Silvino at marahil b:ika narnan aya ang hinagap . . . · l· •t 1.., • ···• . k tm1tmgala ay naging }>arang Nang kami'y nasa malaking pin. ay wala sa loob na atrn'y naiwan .o pan .. gm ang siyang nag a• . . · · k ·1·?· B.k · · 1·1·k.· k·. ·kumot na puh at ang'amnong tuan na ng sine ay nakita kong si sa pamg na kanyang p_inanggali- ama 1 · a a ang a a mg a mg . Silvino ay tila namumutlang pa. nga1 K'ta g kit p · d I tinatanaw ay hindi nf. si Silvino? naglaro sa akmg mga mata ay · . . ·· . I n -. · ~ . a ng. a awa . . . · • naglalarawan ng amang may salubong !'a amm. Mukhang bga- kong mata na s1 Sllvmo at ang ba. At nas1sI ko tuloy ang akmg sa. . , , d · · · · ·· ·1· D k · · k l · k , • akay na dalawang anak at sa a!1g na kung papaano. Ang unang bamg iyon ay nag.tatawanang ma- ri 1. angan as1, a a a o y s1 . . · · ·· · · · · · s·1 · · s·1 · b •t kong hkod ay nakasunod namAn kumutob sa akmg loob ay baka butl na bla kmatutuwaan :i,ng la- 1 vmo ng s1 1 vmo an~· awa . , . , h. · · k · k d · k 1.. · Ialaking akina m· aki"ta ang isang mang nakahawak sa may- ma• .. t s1yang ung smong a ng pma ama nt na batang .. · b' . k .. NL' · . . ·. . . · · ' Isig ng any .. ne: asawa. .. 1s1p bmata ang. akmg kasama. Kmm. akay n.g lalaki. . "ltong bul! kong naisip ang 31- kong kami ni Siivino ay may sildatan ko srva agad at pagkuwa'y "-Mga anak kaya mya ?-ang yang tila umaliw. sg aking kaloo. rt · l r b k sinabi kong.: aking naitanong. . bang .. nagugulum1'ha· nnn. tl aang magsa o.lu I du as sal r~,, 1 · · . . " · · .. aurang may ma apa na sa amm. - pmak1kilala ko sa iyo ang Nang malaman kong ako pa- " M rr , k -1 aking kapatid-At binalingan ko la'y naiwan ng .dalawa, kong ka. "Pagkatapos ng palap:..s, Iahat --: kag I iwanagb~n a~1 ·:--4DZk ·to L · · k k "b' · t b 1. . d . . tang1 ong nasa 1,-uus1sam . o 1 ,- uis, Isa ong . at igan. sama sa may pm o ay nang a i. ng nags1panoo ay warmg nas1ya. . 8. . Tt "Mag.qtos po kayo--ang pangi- kan na lamang ni Luis. N~sok .ka- hau .sa kanilang n11.kita. An~ mga siy ng .P1 1 · · · ti ng aking kapatid,-Luis Estra- mi sa dakong loob at nang pala- katagang "kay.ganda !" ay nan-· · ( Abangan ang karugtong da. buin na ang mga ilaw upang mag. ngig kQ sa bawa't bibig. Si Luis· sa susunod na bilang.) N,obyembre 10, 1945 ILANG-ILANG 13