Philippines

Media

Part of Philippines

Title: Philippines
Issue Date: Volume I (Issue No. 1) August 1, 1936
Publisher: Our Country Publishing, Co.
Year: 1936
Language: English
Subject: Philippines--Social aspects--Periodicals.; Philippines--History--Periodicals.; Philippine literature --Periodicals.
Rights
Place of publication: Manila
extracted text: ' This· Issue: ' . LITERARY APPRENTICESHIP By Cristino Jamias THE FILIPINO· JEANNE D'ARC By Jose Ramirez · LOOKING FORWARD IN LITERATURE By Francis P. Donnelly KWENTO NG AICING SARILI · . Gregorio N. Garcia _ .. JOSE MARIA RI· VERA Brirtido C. Bat.imgbcikal · SUMPA · NG PAG - IBIG Tristcin Alma Azucena .;, D A G I D I .T I R 0 N G J. K. !Juenafe PANNAKAARAMAT Tl 'Ti' KEN 'ITI' · · Victorino Balbin . · IDIA Y BALLASIW TI KARAYAN Arturo R. Centeno · ' . WANTED: ------------------ --- --MEN, WOMEN AND ~TUDENTS IN EVERY TOWN IN THE PHILIPPINES. HAWAII, IN THE UNITED STATES. AND FOREIGN COUNTRIES TO ACT AS REPREN6'ENT ATIVES 0 F - THE PHILIPPIN E:1 ASK FOR PARTICULARS 2207 Azcarraga, Manila El Lujoso Shoe Store (YOUR FAVORITE SHOEMAKER J 'ft;!. 2--10-46 We make any kind of Shoes & Rlippers for Men, Women & Children. Made-to-Order Shoes are reasonably cheap but will give you more satisfatcion. Buy From a Filipino firm and you are helping our Conntr.'" 144 Bustillos Sampa!oc Tel.-2-70-50 Sunrise Laundry (YOUR BEST CLEANER IN TOWN) Virginia Villadw P,-op. . Send your. dirt,v clothes ti) us and you will be satisfied of our good & prompt service. Our prices are reasonably low. Tel._:_2-42-74 902 Raon, Manila Virginia Villad.or Prop. .TEODORO PURUGGANAN Gr.w. ,\lanaJ)'4'r T H E P H I L I P P I· N E S l.F.Ol'Ol.DO \'. \' ARF.~ 1'.'nplial1 1-,'dilor lndepe11de11t Fortn.ight./11 Journ<rf FLORENTINO G. MAGNO TrelM'llrt'r" ENGLISH - TAGALOG - ILOKO n;ooono A. AGONCILLO Tnoaloo .f:<lilor Olficc~: 220i Azcnrrngo, :Mnniln FELICIDAD DE LEON A'!r~rt~ing -': Subscription Tel. :?-10-.tG JOSE R. CALIP lloko Editor Ot:R Cnt'STHY PUBLISHISG Co.. r111n.1~1n:R~ TF:OI'IORO v. GOMEZ, Prl'1eid,.J1t To bt> entered as a scccnd cla•s mail matter at the Manila Post Office. Subc1·iption rates: r2.00 a yrar, 1'1.10 six months, 10 centavos single copy; \\;th special privileges, P3.00 the year. Outside the Philippines, double. Each number of The Philippines is copyrighted and articles and pcems or nny rer.ding nmtlcr printed herein should not he republished \\'it.hoot express permissicn from the publishers. VOL. I AUGUST 1, 1936 NO .. l ,A,1?C"1 EDITOR! AL 17....:, "":c. f < ~ e,_. c_~ ~·~c.71'.-_. ~ -tk IL-...f """-b ._,, t<!r,( (~ ~~ ~.17Jt What We Propose To Do -lr-1. We enter the-field of Philippi:ne ,iou1-nalism this month guided b!f the following polides and ai11i.<1: To IJe st1'ictly independent. Pm·tisan 1Japers ~ve ~heir l~gitimate plac~ in the scheme of our national life, but we believe we can best 8e1:'ve th_e inte·~ests of the count1·.lf by adhe1'ing to .a policy of independence. It is harde1· to get at tlie truth through the partisan tha:n th1·ough' ·the independent p?'ess. To help c1:eate a cleever intm·est and a keener appreciation for Phili']J'Pine C'l.tlture. We Filipinos may not have as good a cultural tradition and background as other peoples, but ·i.t is more in keeping with our national dignity to be frr01td of what little culture we have than to be, ashamed of it; it is better to keep 'what we have and impr.ove upon .it than to import things utterly foreign to our life and hold them up for oiir people -to emulate. To 4elp, in the development of .our literature. We are not concerned about the mngua,qe in which the literatiire is written, whether it be English, Spanish, Ta.aa.lof/, lloko or aWJJ othe1· vernacular. tongue. What we are i:nterested in is- ~he· citltiyatiOn .of good writing among our writers. Litemtm·e and m·t 1·eflect the 1iighest phase of a 71cople's culture; the cultu1·e of a count1·y is usually gauged b!f the conil'ibi1tions it has 1nade to litemture and art. n is ~ tntth that Phili71pine litemtu1·e is still in its adolescent stage; it is not yet a thing to be p?·oiul of. What it needs most now is a careful and 1Jainstaking cultivation, and to its more lJeauHful cle· velopment we m·e dedicating ou1·selve.<J. To help in the ameliomtion of the condition of the masses. We a1'e fully awa1·e ofthe un1·est among owr common, folk. This u.nsatisfac· tory condition has been b1·ouqht about b!! defects in our economic and social system. · We shall adopt a firm and sane policy for the solution.oj this problem, a policy which shall be within the bounds of the law and common sense. 1'o help foster the development of our commerce and indust1·y. Although the Philippines is still chiefl11 an ag?'icultural country, its industrial and comm~rcial life is steadily· becom· ing ·more and more important. · Jt is our beliej that our commerce and indusfr11 should be, promoted; along with our agriculture because no nation can· be prog1·essive without a well-aeve· loped industrial arid commercial life~ 2 THE PHILIPPINES LITERARY APPRENTICESHIP By Cristino Jamias T HE bui:iness of ~oing to print is an attractive thing. In these democratic days when literary forms are so well advertised. and popularity is at a premium, everybody threatens to write. The business of learning to do it is often neglected. The popular notion is that the ability to write is a gift. When one has successfully broken into print once or twic"e, one easily believes he has g!)t it and that is all there is to it. What follows is a flood of printarticles, short. stories, ip1ays, poems and replies. The notion of course, is a critical fanacy. and the attitude is, to say the least, most unliterary. The p·lain fact in many national literatures is that great writers are more made than born. The so-called born writer is a myth. ·What I wish to say is that great writers have their periods of apprenticeship. The longer and more· arduous this period is, the more surely the writer finds. himself and the more securely his work!! hold the admiration of the world. Shakspere is a case in point. It .is both easy and accurate to infer that, other things being equal, writing of the highest order <!an be learned. One does not have to be ·a genius, and the less "the learner thinks he is such a creature who should be given a chance, the greater the likelihood he will have in· learning something ·to· say and. say it well. The will to learn i.; often cramped, if not destroyed beyond repair, when one wallows, or is made to wallow, in the delusion that he is a Shellev or a Byron in the making. Lite~·ary apprenticeship especially in poetry is long and ·tedious and must precede all creditable performance. The business of learning to write is therefore of first importance. With a modest bent of mind (I don't mean a bent one), a modicum of intelligence and industry, and of course, knowledge of fundamentals of English composition and literature, one should learn to write fairly good English poetry and prose. I propose to make P. f"W suggestions that I consider helpful in writing verse. · Rending The foundation of good writ·· ing is good reading. To read we!' is to get acquainted with habits of fine thinking and expression. and one who reads and rereads soon develops a feeling for literature, begins to feel its power. Such feelinir there must be before one attempts fa write. One thing to know is that "a great book does not give itself all at once". One does not fall in love with literature at first sil!'ht. Reading rapidly after .a fashion might yield amusement, but reading for entertainment will not unfold the charm~ 01' literature. Onl:v repeated readimrs will establish a living bond between book and reader. One can •t read good literature too manv times. J remember Professor Richard G. Moulton say to his class in· Comparative Litera · ~ure that he found the wo1~derful all~ory of the F'aery Queen sill"nificant and real in the twenty11eventh reading. In most cases the supposed· obscurity of a great author sueh as Jet us say BrownAugust 1, 193G ing exists more in the reader's than in the poet's mind. Repeated readings overcome such obscurity and stir one's ideas. The result is a mind ready to react and express itself. I should say that reading in the true sense is the feature of learning to write which our literary apprentices do perfunctorily. The average beginner has not read enough, does not read enough. and store up his mind with ideas which have been well expressed for him. He does not really equip himself for the strenuous task of writing. Not infrequently his information about books is second hand, e\'en hearsay. He does not prepare the ground for original thinking, the thing which put;.; quality into expression. He is intellectually immature and remain~ so for a time. In a way he. is mentally docile, swallowing sentimentality as dished out to him: he does not learn. "To go under"', to search for meanings in simple facts; I think one of the cures of his malady is reading. He can vitalize his mind by contact with minds which knew how to think. The absence of dictionaries of ideas makes reading the most convenient way of acquiring the necessary background for original writing. The beginner should train himself fo read at a certain rate. between perhaps thirty and fifty pages ·an hour. Im.itating "Touchstones" of Poetry So much bad verse has been written in and out of the University that to my mind the world is a synonym of "worse". The verse industry of our dialies and magazines annually yieids tons of "inexi!usables'' and "untenables' '; In all probability, the main cause of the poor stuff is lack of back· grounds for poetry in ail.v lanl"uage. When one considers the fact that this background may· be acquired in school or by self-study as Shakspere · did, tha more the situation is to be deplored. (To be continued) August 1, 1936 THE PHILIPPlNES The Filipino Jeanne d'Arc By JOSE RAMIREZ BETWEEN the rampa1 ts of the Cordillera Mountains an<l the China Sea just below the Banawang Gap, in the province of Ilocos Sur, gushes forth in furious torrents the turbulent and destructive _.,\bra River. North of this river lies a vast system of formerly prpductive fields and plantations hundred of miles wide but now transformed into a useless sandy and stonr wasteland by its y<:>arly inundations. And just south of this destructive river where the mountain almost meets the sea, nestles a blooming little town, populated by more than tweln thousand sturdy and industrious Ilocanos. They form a group of persistent and determined people, for from a)] directions they are harassed by the cruel forces of Nature. From the north the torrential Abra RiYer continuously pushes them to the south; from the west the bellowing waves of the China Sea 51:!em to check their retreat; from the east the Cordillera Mountains act as the impregnable wall against which they are pinned,; and only in the .south where the mountain kisses the. sea an eightmeter wide road has been cut to form an egress into the prosperous town of Narvacan. In this town of Santa, once one of the most beautitiful an:l most prosperous towns of Ilocos Sur a woman whose name was comm'itted to oblivion was born on March 19, 1731. :ijer name was Maria Josefa Gabriela. She became the wife of that Ilo~ano patriot, Diego Silan, who was treacherously assassinated by Miguel Vicos at the instigation of the friars. History records that she continued the revolt s~rted by her husb~. Very little is· kn0w~~ut her life because the writiiBrlield during those hectic days was dominated by the friars; and since she headed a cause that was not a cause of the Church, these writers mentioned very little about her, or if they ever wrote about her they took care tG record the fact that she was a traitress and an antiChrist. Dona Josefa Gabriela de Silan has been dead about two hundred years, but two centuries are but & moment to one who is eager to unearth historical facts, and a historical figure whose departure. from the world of the living during such ·an important epoch cf Philippine history would normally have left a thousand footprints still faintly shining on the paths· of time. Scarcely a memory of this brave woman lingers in the minds of those who live in the town of Santa. The restoration of this faded picture, the justification of this late restoration, and a discovery, if possible, of the reason for the apparent neglect, are the tasks set forth in this atricle. Struggle between Rich and Poor When we reflect that the eight~enth century was one of the brutalest, one of the wickedest, one of the rottenest in Philippine history, we are lost in amazement and wonder at the possibility of such a product from su::h a soil. Side by side with the struggle for political power went on the struggle between the rich and the ·poor, who were know11 as the l.:ailanes. The rich continued to increase their estates, appropriating the best of lands until they monopolized almost everything. They continue:! the practice of lending money at ruinous inte1·2sts to the 1:oor, 1·educing them to slavery and bondage when they could not pay. The burden of forced labor and excessive tribute fell most heavily on the kailanes who were forced to leave their little farms to become mere attachments instead. Galirieto·.~ Childhood Such was the time that ushered the birth of this woman who was destined to play an important role in Philippine history. To know something about the childhood of great tiigures in Philippine history is always delightful because it seems to gi,·e us who are mere specks a feeling of intimacy with them. To know that they played games and did daily tasks and even had illness lik·~ those \\'e have had ourselves makes them very much nearer to us. As a child she probably roamed about her father's house, ch.asing hens and chicken to the pens, or running after the little pigs that played an important part in her younger days. '?'he bank of the Santa River furnished a delightful playground for her and her little friends. Like all others, she learned to care for the fowls, and in the house she learned to sew. So we know that she was a good little girl, obedient to her parents, well taught in the customary hous·2hold and out-door duties, although she could. hardly read and write, industrious and gay like the other girls. Kind-hearted, too, for she help~d nurse the neighbors when .they weer ill. She gave alms to the poor and money to the chi.trhc for the saying of ~asses. Evidently, she did not show signs that made her famous later on. (Continited .on page 10) 4 . THE PHILIPPINES All In A Summer Day By Manuel E. Arguilla ' ANONG, will you make me ~ • I cnnnot. I am busy. I " a t;op? Please, iv1a11ong, only a very small t;op. Go away from her~. Dc.n't disturb me. Please-Ge away, I s?..y. Manong. please-You go away n0w, or Else I will tdl Ta.fang that you are troubling me . .t>.t the threat, Baldo turned away without another word. 7'atang Ciaco had ruled that whe:? .'A.frmonu Pablo was busy reading, Baldo should nen:!r tistrub him He was scundly sl2eping upetairs !:low, but he might awaken at any moment. He· was always ready to use the leat~ern scabbard of his long taluiuuan whenever his word was violated, Tatang Ciaco . Baldo stared at the round limb of guava which he held in one hand an!l at the big, heavy bolo in the other. He seemed mot to know what t;o do with them. He ra'l to the foot of the camantire{~ tree w'hich spread its cool shade over the yard. He would make a top all by himself. Fut it was ~o very hard to make a t:>p. The other day he had cut 1''.c: for<>finl!'er, and father had ivh!pned him. He had cried a-nd the.n gone to watch Peddong and H1.-, othprs p)av with their tops. Tops made by their elder brothers .. Yes, made- by their elder brothers. B<>ldo looked back at his own elder brother, who was readinrr 11 hook i·n the rattan· hammock b~~eath tl1e house. He was al. wars rer..ding somethinl!'. Mrrnonq Pablo~ He would .bring books from school-big, · thick · books wi.th many pictures. Once Baldo had thumbed the pages of one. He had seen wonderful pictures. He did net u:?derstand most of them, but he had enjoyed looking at the bright colcrs. Manong Pablo had found him w!th the bvok. He had snatched it a.way, and told him ne\'er to touch the books again. Never again. OrManong Pablo could whip very painfully at times. ' I Palc!o laid the round guava limb on a protruding root of the camantires. He must first make one e:nd smrnt.h. The bij bolo was very unwieldy in his small hands. It would not cut where he wanted it to. Soon, instead of being f,moothly round, the ei:id of the wood was deeply scarred and badly notched. Baldo could feel the tear.:; rise to his eyes. illanong Pablo could have made that camposo so easily. Castila came and licked his ears. Salalci, he said, trying to push :i.wsy the affectio:iate animal. But Castila gamboled around him an'l persisted in lickin~ his f~ce. Baldo stood up. Castila 'Vagged his tail and ·grinned widely. Plainly, he wanted to plw. He ran around Baldo. crouching a•::Jd jumping and barking loudly . Baldo picked uo the limb of guava. Castila. looked ait him exoactantly. But Baldo threw the hard wood at the dog. August 1, 1936 Go away, he cried impatiently. Castila ran away with a yelp of pain as the wood struck hi'J side. Baldo instantJy .left repeintant. Co-ta-to-o-o, Castila, he called. But Castila wouldn't go to him. He only cast hurt glances at his young mas~er a.nd kept at a safe distance. Balclo whistled. His whistle had that crazy quirk at the encl which had never failed to bring Castila to his side. 'The large, white dog came bcundk1g, tail wagging. He had quite forgotten his recent m.iury. He looke::I up at his young mast=r with soft, friendly eyes. Baltlo caught Castil:i. by the ruff of his neck a:id tickled him. Castila rolled on his back, delighte:l. Baldo drew back the loose skin behin'.l the dog's ears until th= eye:> bulge<l out whitely. Castila pawed playfully at the little fellow's arms. Baldo had for the time being forgotten the all importaint top. Baldo! Manong Pablo's strident vcice made him straighten up. Castila scrambled to his fe2t and shook himself a•nd dust flew all around. Bnldo. came here. Baldo approached the re::!ining· Manong Pablo with slow steps. · What do you ·want. Manong? he asked. You go to Peddong's house and get the book which pare Osing borrowed from me last week. B<ildo turnej a•:ld ran away. Na, I won't he said. Come .back here if you don't like scmething bad. shouted Mcmv·11p Pablo. He g.qt up and beckoned per~mptorily to the -fleeing Baldo. I'll tell rricther, Baldo said; He r::in toward the \Veil wher~ Nana Petra was washing clothes. I'll make you a top i.f you go, Mo.nong Pablo said. · Agpaypayso? Truly? Baldo stopped. Truly. August 1, 1936 ·swear. Ma.n<ing Pablo did. But it is >ery hot. You get my big straw hat upstairs. Father might awake and make me pull out his beard .. Oh, go ahead. Walk softJy and !'lowly. Baldo went up the house with exaggerated stealth. He soon appeared hvth a blg straw hat that completely covered his face. I cannot see. Mancmg, he complainel. Hold the brim u;:i. What shall I say when I get there? Just tell pare Osing to give yon the book which he borrowed from me last week. Go. You will make my top as you promised? Yes, yes. :Make it out of saaat so that it will be toegh, M~no1~g. Yes. don't worry. Jt will be finished by the time you come back. And you ".;II make the nail verv sharp, Mano-ng? · Yes, yes. Now go and be quick. Allld it will have no barag, ha, Manong? Oh, yes. And .where ii; the bolo? There at the foot of tfie camantires. Baldo started off. At the gate, he turned and whistled. Castila came bounding from under the kit.chen. · You will m~ke it, ha, Manong? I .have already the string here, Baldo · shouted. apd went off at a :i"i.m. . The house of Peddong was about two kilometers away. C~tila :ran. after him. The straw hat continually tipped forward arid ,hid . his.· face. His arm got ti~ed · holding it up. He took it off and dragged· it on the dust behind him. The sun· beat down hbtly on the broW!Dish mop of hair that covered his head:· Baldo· did not mind- the heat, He, was going to have a·top after all. . ~ beautiful '.little top THE PHILIPPINES made of sagat. Perfectly balanced. No ba.rag at all. With a very ~ha,rp nail. He would play with Peddong. And Artemio. And Iniong. Dinnuga./. His top would split theirs because of its very sharp nail. Baldo whipped the heavy piece of string tied to his middle finger before him. Swish! It would be just like that. Wurrrring-burrrring. The top would go spining. Smoothly. No bO//'<lg at all. He would idusen it. ·Put it on his palm as it spins. He could almost feel the tickling sensation of the sharp nail boring i0 1.to his cupped palm. He had seen Iniong do it. Artemio could put his spi•nnin.g top on the side of the nail of his thumb. He would beat them all. The neighbors saw Baldo trudging through the white-hot road with the broad straw hat trailing behind him. They laughed. They called out to him to put it on. But the hat continued to trail behind the little figure of Baldo. That heat. of the tropical noontid·e poured down from the colourless sky overhead. But Baldo was engrossed in his thoughts. Pleasant thoughts they were. Castila barked and cav-orted, raising little clouds of dry dust. Baldo got the book and started for home. But first he boasted about his top to Peddong. That top would be the best in the whole world. P.eddong had better lo6k omt ·if he did not wamt his top sp!it open. Whack! Just like that. Such a sharp nail that top would have. Mcinong Osing wiil make a better one, Peddong said. Mine will be a thousand time3 better, Baldo shouted from the road. He waved the big hat deresively at Peddong, who stuck out his tongue at. the other. Baldo alternately ran and walked very slowly. sweat 3treamed down his cheeks and neck. He got very red in the face. The book was quite heavy. He wanted to stop and open it-but he must hurry. That top would be waiting for him. He swung his arm round and rouind, whipping the string in front of him. He liked to hear it strike the dust with a distinct (Conti·mied on J.1'.'.Qe 8) Green . Leaves By ABBLARDO .SUBIDO The.se fragile leaves that flutter high and low May in the glare of daylight fall and die And i·anish with the solace of a sigh Ere Zif e lw,s reachea its fullness. Yes, I know ·Tha.t life's uncertain like. the fitful glow Of candlelights. But in our inward eye There lies a lucid image of the slcy . .. We gl.adly · pa.ss awiv/1 to elumber so. 'rni.s -heart once pregnant with untold delights, With fondest hC1pes, wfth dre~ms and fancies fair ls now, Beloved, languis'Mng in ·pain; These eyes are now bereft of plOllJful lights ... The.se.paasioned hand.s that once cares8t you1· hair l!ave lost their touch, these li7Js th.efr soft refrain. 6 THE PHILIPPINES Looking Forward In Literature Ily FRANCIS P. DC:SNELL\". S. J. '!'rHE teacher of literatur~ today is looking backward when he should be looking fon\•ard. Greek literature, Latin literature and, to a lari:te extent, English literature are not orientated ; they do not face the rising sun. It was not so in the Greek schools of Greek literature. Greorgias and Isocrafos taught literatuure for the morr"w, and for practical and immediately practical purposes. In the Roman schools it was so from first to last. Recall Cicero's studies under Greek rhetoricians and Cicero's own preachment in the A rchias speech. "Shame on those who bury themselves so deep in literature that they harvest nothing for the good of all and bring nothing to light for our eyes to look upon." Recall QuintiJian 's Institutes of Ora.to1·y, and all the intervening schools of Rome. !!ome had no vocational schools for road-building, but Rome did have schools of grammar, poetry, rhetoric, and philosophy where it trained leaders with vision and the power to act. The brains of Rpme trained in literature guided barbarian hands to lay down the roads over which Christianity traveled and civilization came down to us. Literature looked forward in ever-; period of the world's schooling. Ausonious and Isidore, Alcuin and Petrarch, Boileau and Pope, · England and France, and even Germany until about the middle of the nineteenth century and America until a little later, kept the literatures of Greece and Rome orientated to the future by tej!ching them as -arts, by· making . ~mp<isition of literature the goal of the teaching qf literature. . .. si:l!inee is . ever growing old : history is always -being rewritten; literature is ever young. \\"(· know more about Homer's history than Longinus knew, but we do not taste the delight of his poetry any better than Longinus tasted it. "Handing on the torch of learning'· is a trite phrase, but it is literally verified in the true teaching of literature. Each age adds to the advance of science and information, but art is long. Literature and art do not belong to the past. Literally and without figure of speech they are the past living in the present. They are the flaming torch, kindled in the past, never dimming and never to dim. I 1 Write a history of artists; do not write a history of art. "A thing of beauty is a joy forever." The information of acience changes every moment; the appreciation of art once gained is enduring. The En<;'IJclopedia B1·itannica has rewritten all its science and history; its appreciations of Sophocles by Campbell and of Demosthenes by Jebb and even of Johnson by Macaulay. Where the caus-<i is the same, the effect is the same, and so tlhe beauty of Homer's rosy-fingered dawn awaken 's still the same appreciation. Of literature as a subject of in- . vestigation in university.or graduate work there is here no question: The investigator studies the origin, the development, the history of literature. He looks backward; August 1, 1936 his purpose is to amass information an::I to codify a science. That" is not or should not be the purpose of the teacher in high ·schools and college. He is educating; he wish~ es to set in operation and perfect the faculth~s of the rlass before him, to impress upon every faculty its own proper art, that is, its habitual and excellent way of acting. The school teacher is concerned with the education of acts; the university lectmer with the education of facts. Take the f:Ctt10 Sturliorn m of the Jesuits, a system embodying the traditions of education and not differing fundamentally from other systemi; of its time. The Ratio Stltdionon had no history or literature or lectures on the e\·olution of literature. It did not approach literature as a science but as an art. It took the standard authors of Latin and Grrek. Cicero was the staple of e\·ery class in Latin because for nearly every kind of Latinity, history and poetry excepte'l he was a model. Cicero was analyzed, y;as appreciated, was imitated, that the student might express himself in writing and speaking as clearly, as interestingly, as forcibly, as Cicero, that the student might be master of acts of literature, not of facts about literatm·e. That was and is humanism; that is , making a man a man by eq~1ipping all his faculties with the art proper· to each. The humanities were so called because they embody man. Science is classified nature; literature is nature brought into touch with man's personality and transmuted into art, man's only creation. You cannot get grapes from thorns of fig from thistles. E~ery other subject in the curriculum produces its kind; so should literature. Mathematics makes·mathematicians, chemisti·y chemists, and physics physicists. Art shoullf produce artists; literature shqUl!t result in literatqi·e; in artistic ·II~August 1, 1936 pression, but it is made to historians, biographers, perhaps critics. The history of literature, the evolution of literature should be put out of high school and college and relegated to the university or handed over to the lecturers on history, leaving the val.uable time of literature for appreciation and expression. Todav we have literature in one ~lass a~d composition in another and perhaps rhetor·ic in another. Th:lpartments are the offspring of universities · and the instrumenl..s of science. The rational school of literary expression correlates author, precept and exercise. Information may be imparted piecemeal and from different sources; it· is multitudinous and capable of division. Formation is one and united· ti is the faculty or power . brought to the perfection of selfexpression. Art requires a tea- . cher and unifying of means.; science may have a score of lecturers as its truths are found in a score of books. Let the teacher of literature therefore take standard literature, make it understood, feel its personality that students may feel it, note and appreciate its beauty that others may take ·fire or at least get heat from the enthusiasm kindled within him, and then let the teacher see to it . that his class express their own selves as the author expressed himself. Let students do for Lincoln what Shakespeare did for Julius Caesar. If they cannot do a play, perhaps they can do an act; ·if they cannot create a character, perhaps they can give one characteristic action ; if ·they cannot ·write a description or tell a story, perhaps they can supply . a noun . for Lincoln or visualize his deeds ,in a verb or pafot him in an epithet o.r coin him in a metaphor. And all this, not for an Elizabethan public, but for the students' public here and now, looking for. ward, not back:ward. ( To be contin?ted.) THE PHILIPPINES 7 Questions About The Philippines ( 1) Who are the best authorities on the Philippines? -L. )1. V., Manila. Ans. Pigafetta who was Magellan's companion in his voyage to the East Indies, and Francisco Albo who kept a log book. Ans. by T. A. A. (2) How m:my men joined the Magellan expedition'! W.ere all of them Spaniards? Who were the officers of the \'essels and what was the total expenses cf the expedition?-L. M. V., i\1a. nila Ans. There were between 270 and 280 men, although it was provided that only 235 men should compose the expedition. Not all of them were Spaniards. There were one German, one Englishman, thirty Italians, thirty-seven Portugese, nineteen Frenchmen, and the rest were Spaniards. The officers were: ~agel!an, who com· m.anded the Trinidad, Juan de Cartagen&, who comn1anded the San Anto»io, Gaspar de Quesada, captain of the Concepcion, Juan Serrano, captain of the Scmtiagn, and Luis de Mendoza, captain of the Victoria. The .total expenses of the expedition was around eight and one half million marave· des of about 50;000 libs. Of these, 3/ 4 was defrayed by tht Spanish Crown while the remaining was defrayerl by Rev. Falero and his friends. Ans. by T. A. A. (:3) When was the prod nee of Batagas created and what was its first capital? -C. G., Nasng-bu, Batangas. An8. The province of Batangas wns Cl'cated in 1G81 and it~ fir~t capital was Ra1ayan. -Ans. by T. A. A. ( 4) How came the provinces of llo· 0 os Sur and !locos Norte?-A. T. 0. Vigan. llocos Sur. Ans. The proYince or llocos was created by Spaniards and Vigan was its first capital. Jn 1818, a royal decree separatcrl th~ province into 11orth an.cl south. -Ans. by T. A. A. ( 5) Did Urdu ha ever rule as prince<S of Pangasinan? -A. Q, A., U. P. Ans. Some historical writers likC" Dmn Benitez and Prof. Alip of the Pontifical University think so, but we are inclined to believe that their nssertion is unguarded. There is no existing <locmnent to vcrifv the assertion that Urduhu ·was .a princess of Pangasinan. The acccunts of Friar Odoric anJ Ibn Batuta which may be in the Hakluyt Series do not explicitly say that there was such a thing ns Pangasinan. The description of the country which Urduha (Continued on page 8) IMOGENE: POSTLUDE TO LOVE By B. M. PASCUAL It shall be dead ere I mn dead to you And shall be just like things of yesteryears: Just like a flowerc fading with the dew . Before its ·scent upon the way appears. It shall be dead-leaving the smart behind, Ghost-haunting loneliness, sad wondering: ·The vase of memory whence you shail find Some relics f?·om which tears a,nd pM"n will spring. Thus 1uhen you see no flower that is love, When I am as a, brown leaf in your thought, Oh when you forget love once meek as ·doveRemember just what joys it would have brought, Remember what haruls beautifully soft Have ·~ched to finger it, hold it aloft. THE PHILIPPINES ! SPICE OF LIFE,, t l Little Anna asked her father why he didn't have hair on the top of his head. He answered : "For. the same reason that grass won't grow on a busy street. You know why now, don't you?" "Sure," she replied, "it C'an't get up through concrete .. , -Austin News * * * Little Susa'.e had been naughty and her mother suggested thac she might do a little praying. · She decided to try it, and this is what she said the night before she went to sleep: "Dear God, I know I'm a bad little girl. and I wish you would help me to be better, and if at first you don't succeed, try, try again !-Pathfinde1• * * ... Doctor: "Did you open both th•; wir1dows in your bedroom last night as I ordered you to?" Woman patient: "Oh, doctor, I ·have · one window so Jimmy opened it twice."-Psychology QUESTIONS ... C Continued from page 7) supposedly . ruled may or may not be thP. Phili;ipines. The name Philippines wits never · mentioned in any documen+. Much less Pangasinan. Before the Spaniards came to the Islands there was no such thing as Phiiippines or Pangasinan. In th'> absence of any documr.nt which cleulv and explicitly states that . Urduha was 'the princess of . Pangasinan we can not jump at any half•baked conclusion. . -Ans. bv T. A. A. ALL IN A SUMMER DAY ... (Continued from page 5) letack. . Caatila pounced on the elusive String playfully. . Try to do that when .I have my * * * Johnny · asked. Mary refused. Johnny hesitated. Johnny begged. Mary blushed. ,Johnny argued. Mary hesitated. .Johnny insisted. Mary resisted. Johnny tried. Marv surrendered. So little Johnny carried little Mary's book home from school.-·The Forester. * * * "How can a wan get a man's wages nowadays?" asks a corresPondent in a woman ·s paper. "By marrying him!" -Windsor· * * * Old maid: 'Has the cannary had its bath?" Servant: "Yes. he hai;. mum. You can come in now. "-No. Dr· kota Highwav Bulletin. • . * * Doctor: "Are you taking wa:ter an hour before each meal?" Patient: "I tried to. all right, Doe, but I coun't keep it. longer'n ten minutes !"-Bulletin. top and I will duga!an your head, Baldo told . Castila. Bite it, bite it, will you? There! Castila .howled as the string flicked his -ear painfullY'. Uy, loco, put on. y{lur hat, Tia .Atang called out through her window·· as the two passed by her house. Do vou want to be roasted? Baldo did not even turn his head. He just oontinued to w'hip the string round and round. The heat did not bother. him a hit. Soo:i he ·eoultl see their · gate. He broke into a run, whi.stiing for Castila. The book knocked against his side. But he soon reached the gate.· He looked 'fiack to whistle again for Castila, and ran plump August 1, 1936 into Nana Petra. 0 The piles of newly washed clothes.on her arms and head plopped to the ground. Ay, a11, a11! My. linabn-an! Salit! V-iablo! She caught. Baldo by the arms. Look at that! · Look at that! You-you-What kind of a child are you, ha? Na11a.n{f. let me go, plearled the thoroughly frigh'tened Baldo·. He tried to squirm away but Na.iw Petra held him securely. Where did you come from? You are v~ry hot. Wlw? You have been out in the l<Un again, ha? Come here. Come here. Nnna.nr1. Na11m1y, I will not do it an~·more. I told you not to go out in the sun, huh-A11-1m11. Nanang. You went out there in spib of all that I 2ai1l. hn-do you want to die? And how you ran inb me and upset all those clO'thes I have washed, ha? Baldo's shrill screams of pain filled the air. Manong Pablo came. What is the matter, Nanang? he asked. I told him to get a book from 7Ja1·e Osio::1g's house. Nana Petra released Baldo. She turned upon her older son .. You old fool, sending your brother like that i·n the hot sun. Don't you have any sense at all? Langgong! Do you want to kill your ading? She tul•ned to see .Baldo. The little fellow had retrieved the book which had fallen during hi-a struggles .. He now ran to Manong Pablo, aind gav.e him the book, sob. bing spasmodically the while. Corne here, Baldo, Nana Petra called kindly. Bald9 clung. to Ma1uing Pablo's legs . Mu-mu-my top, Mu-mfb.manong'; he sobbed.· · . · Your top? But you did not give -ah. yes-your top. I have not made·it yet. · August 1, 1936 THE PHILIPPINES VARON.A AND LABOR By SIMPLICIO H. SORIANO I have read in the Mabuhay a news item· of some importance regarding a plan to hnve FiliP.ino labc;ring class ~ec lare a general strike. I sincerely belleve that a mcn-ement. web as this is very delicate in nature, ill-ad\ised, and against constituted authority. And I can hardly believe how my friend Francisco Varona has come to conceivo,? this political gesture inviting the laborers to commit a great atrocity in case "petition for a higher SCPle of wages is not fa,-orably indorsed by the. government. Will this be a sufficient cause to declare a general strike? Will this pretention . be a constru~tive doctrine to predicate? Can we not resort to other remedies in . order to attain a positiv" result! In several pronouncements of friends advocating the advisability of a· general strike, they made mention of the French laboring class. This contenticn of theirs is out of order and not suitzd to the cause of Filipino labor for se\".eral strong reasons. In the first place, · do my friends believe that our laborers are on the same level with the French? In the second place, what capital and what presti can we·use to promote the ea use of a ·general strike! Do we not lmow that the Filipino press is in the bands of the "Burguesses"? Are we rict aware also that until now there is not yet a. single Filipino "Burguess" who has come down to the level of th~ p~letarfat? If in other cauntries, any labor movement always succeeds because of· the. backing of wealthy people and wise advisers as· well as ·of ver:r ··Strong· organlzations, it is. lamentable to say that in the Philippines, the truth. is that we can not yet count with ·rich and . talented -individuals that are really very generous. What organization do we have in order to carry ot·t to a fruitful end such as delicate task as ·this? It ·the movement .. is calculated ju11t to lure . votes for the next eleCtion of 193'7, I pray my fellow ]ii.borers . not ,>to be so easily swayed ·to folio~ blindly so that the gocid name ~f our laboring class will not be placecl ·in.· .bad light. I am v_ery sure that we wilt not get . anything from. such i~" siduoila an¢ . . iinP.raciieable iilsinuatioit ... uniler. the·. present· aut11nomouli govemment. Himself coming from the proletariat with the interests of the laborers at heart, President Quezon should deserve our confidence. His pre,·ious actuations as a public man and bis advocacy for social justice are proofs of his deep· interest in the cause of the native '"orkmen, as may be justified by the following cases: He boldly negotiated with Ex-Governor Roosevelt for the eetablishment of the Department of Labor which was annexed to the Department of the Interior in January 1933. His deep concern over the cause of labor is further evidenced by his signature affixed Ito the platform of the Palihan Ng Bayan, a civic and pr.otective labor organization, on July 4, 1935. On this document, President Quezon, knowing as he does that the spirit of this patriotic organizaltion is to alleviate the deplorable condition of the masses in general, did not hesitate to stamp his signature. And if at present there is any· legislation intended to benefit in some way or other the proletariat, it is due principally to the work of President Quezon. To exact right away the development and progress of the program of the administration of Presidelit Quezon is in no way reasonable or just. It is advisable to give him time. It is more prudent for us to give him, say about three years, before we evaluate his work. As I have said above, a general strike can never be successful without a strong and united organization. Although the Palihan Ng Bayan may claim to be the greatest laborer's organization in the Philippines, yet it does not dare to advocate such a move as the intended general strike, because it is unpatriotic and inconsistent w>th the p~ licies of the present government. Mav I remind m;y fellow laborers that Mr. Francisco Varona has been a representative of the city of Manila for six years and a Floor Leader for a certain period. Nevertheless, he n~ver presented any bill like those he wants now to be enacted despite the fact that he had a long time and opportuniw to do so. Why did not Mr. Varona present such bills when he was a representative? What difference is there between yesterday 9 and today if his intentions are really good? Now that the general elections are nearing, many plans purporting to improve the social conditions of the masses are again appearing just to get the vote of the laborers. Stop the comedy, Messers. Politicians! What we want iR truth, reality, sincerity, and sound teachings. Let constructive plans come like that introduced by the Palihan Ng Bayan in the <>ffice of the Executive Power at Malacni\ang in December 1935, regarding the increase of wages of government laborers and the monthly salaries of tlie lowly clerks such as the mail carrier~. operrn~ors, nl<$Sengers, and janitors, because upon these will fnll the burden of a N1·w La/10.- Era on account cf a project of law to provide for a compulsory s:wing on the part of the little servant• and clerks <>f the government, by deductin(\" from their wages ten centa11os per cla!I which mnounts to 1'3.00 per month, this sum being apportioned in the fellowing item.<: '1-1.00 for a sharP as n stockholder in a Laborers' Ba.11.k; '1"1.00 in pavmont for a monthly contribution to a Laborers' Ho~ pital for the labore1· nnd his family; rl.00 for the esta·blishment and maintenance of a Laliorers' U11focrsit11. in which the children of the laborers may study practical work based on mode1·n sciences. Secretary Vargas told the writer that the above project was endorsed in the name of President Quezon to the Department of Labor for study on January 3, 1936, and that said Department of Labor returned lt to Malacai\ang on Januarv 19, 193~. with favorable comment. Then President Quezon answered by saying that he was doing his best to ameliorate the lot of the proletarian class. Moreover, the Supreme head of the Pnlihan Ng Bayan, Mr. Eusebio Godoy has already submitted to the Department of Commerce and Agriculture a scheme for the establishmmt of· 15 Industrial factories with an investmelrt of l'6,645,000. This has been endorsed and recommended by SE!l'retary Eulogio Rodriguez to Malncai'iang for its due presentation to, and approval by, the National Assembly. A resolution was also made regarding the nationalization of labor in the· coun-. try. For the information of my friend.~,. a member of the Polihan Ng Bayan, Hon. Fran~isco Celebrado, assemblyman· from Camarines Sur, has already regis~ tered a bill on the ·aforementioned sug. gestions or ·resolutions to solve once and for all the continuous problems aff P.cting the labOring class. lO THE PHILIPPINES ROMBLON 'S CHIEF EXECUTIVE By L. C. YILLANUE\'A Jose S. Perez y Rodriguez, incumbent•. provincfal govemo1· of R.,mblon, is a fine e.-...ample of a rran who literally rose from obscurity and poverty to renown. He was born in the barrio of 8:111 Fermmdo, Azagra, Romblon, on J:anuary 4, 1884. All he was able to get in the way of a formal education was a primary schooling because his pare:lts did not have means to send him to l\fanil:i. Moreover he was nee:led as a helper in his father·s work in the fielc!s and in the fisheries owned by th-~ f2mily. During the Philippine revolntion, young P.erez, who was thrm in his early teens, served in man~' capacities. In the guerrilla warfare against the Americans in the fields of Cavite, Laguna, and RiBal, he served successlvely as a cornet player, by order of ColoDel Aiiano, and under Generals Artemio Ricarte and Juan C :illes. It was during the guerrilla warfare that he was adopted as a son by ia couple, D. Antonio Lumbre'!"a3 and his wife Da. Maria, who were engaged in ·the ·fishing busine."S at Wawa, Rosario, Cavite, where he stayed for more than a year helping them in the fisheries. Desii-ing to go to the St. Lo11is exposition in 1904 along with '1>ther Filippinos, he enlisted as :l soldier in the Cons1labulary orga11ization, but his parent.c; were so opposed to his going that he was not able to make the trip. l')lstead he went to the · Bicol rerriori to help pacify the still rer.alcitrant rebels. . He returned to his home town in· 1904, cooperated actively in the organization of bis Jl'lunicipality under. the new · regi~e. . exercised various .cargo'! as , s'anitary inspector, jµstiee of the peace, cou'ncilor, et.c. Aft:!rwards be bec:une municipal president of his town, . from which post he resigned to become member of the provincial board by appointment. His appointment was endorsed by the electorate of Romblon in the 1922 genernl elections. He was elected chief executive of his province in the last general elections. Mr. Perez is a product of 1he . .university of H<trd Knocks. Ifo loves to work because he believes fo the dignity of labor. Som<>times he works on his farms and fisheries along with his own workers, who love and respect him for his kind and fair deali1'gs wlth them. But although a laborel·, he does not seem out of place in high society. He h'.ls the qualities of a poet and a good dancer. and in vernacular oratory he shines '•fairly well. He is a good fighter, too, and an inveterate enemy ef caciquism, and a siTJcere believer in sane democratic principles. Hi~ executive abilitv is recogniz-:?d even by his detractors. Despite tthe current financial crisi~, h·~ was able to place his province's government on a quite so:md financial fou'!dation. A ugu~t ! , 1936 THE FILIPINO ... (Coutinued fro.,,~ 1ia(Je 3) But she differed from the other girls in being far more r~ligious. When sh<! was about fifteen years old she would slip away from home at various times of the day to pray in the church. She went to mass almost everyday, but she was not full of plans when the time came too pious to be pratcical, and was for her to go into the world. It was her piety for the poor. and l'er faith that made her a~com plish almost suC'cessfully the task she set for her>:elf. Hl'r .11arriflff<' \Vhcn she was twenty years o!cl she became mar1 ie:l to an old gentleman. It was bcC'ause of the wealth of this gentleman that Gabri·cla was forced by her parents to accept him in marriage: This state of things was, of course, not uncommon in those days. But her marital life dhl not last long for .rears later she became a w;dow, a short time afterwhich het· parents also dh'.?d. The death of her husband made her the heiress to vast rice plantations and numerous fish ponds. ( 7'o be cuflliii.11<'11) OUR CONTRIBUTORS Cristino Jamias is acting head of the Department of English, University of the Philippines. Francis P. Donnelly is a Jesuit critic of art ~nd literature. Manuel E. Arguilla is a well-known .short story writer. "AH in a ·summer Day", his first nobible story, was first published in Graphit;.1:'111ore than six yea.rs ·ago. Abelardo Subid<>, local poet, is a member of the U. P, Writers' Club. B. M. Pascual occasionally writes pcctry, Simplicio H. Soriano is a bbo1• leader. .To,., Ran·i~c., is . n membP.r of l•'i'ipi11imia, c::cll:ni\"e U.. J>. · culh.1rnl dub.: ·oAHONG TAGALOG Pagpupugay Ang panahong mniircrl ay likha ng mga 7Jangyayaring nagbibiga.y ng matinding kulay sa. sa.li-salimuot na kabuhaya.n sa lahat nang panig ng daigdig. Ang "Com.monwealth" ay inUmval na mga pang!laym'i.ng i!fan. At sa bisa ng lakas na hunwlmbog sa buhay-buhay ng sangbayanan, ang kasalukuyang lagay nrt ating ba11an ay nangangailangan ng panibagong lakas at ki!lay upang makasunod sa hinihiling ng makabagon,q pamurnuha.11, hindi laniang sa politika, kundi pati na sa pmiitikan at sa iba pang sangay ng b1d1ay. H{git sa. lahat, sa wari namin a!J kinakailanga.ng magkaroon ng pagbabago sa tal.'bo ng m,qa paha,11agan at lingguhang Tagalo,g. Hindi sapagka't kami'y hindi 1ta1ut1!,(t,lig sa pagiging kailangan ng iba't ibang sangay ng pamumuhay kundi manapci'y ?Ut1ta'/Utlig kami na ang mga ito'y mapapangalagaan na ng la.long laganap na pahaytigan sa Inggles at Ka.sWa-mga pahaya.rtang lr:tging bitwbasa ng mga matatalino't may matataas na pinagaralan. Ang mga_ linggulumg Tagalog a,11 siyang dapat sibilisahin sapagka't ang mga itl)'y binuboo ng mga patnugot na walang nalalaman sa mga bagay-bagaJJ, lalong lalo na sa karunungang sa matataas na paaralan at unibersidad lamang matutuklasan; NrinaJY,tlig !@mi na ang mga pahavagan at mgd lirig.guhan llJJ nakapa~gtuturo ~a mga hind{ lubhang _nakapagaral. sal-ig .o napapasailalim ng ka i~<1yol1m1 ng mga ling,r111han at pahayayan. Abot sc: mning makakaya ay ]Jogpipilitan naniinp m0:bigyan ng kaw~ling lmws ang mgci katiwaliang nang,11ayan sa atin_q mga linggiihang walang nalalamang ilatlwla kundi pawanq pangpomangmang 11~1 [rrln sa a.ting mangbabasa. Wala loaming kikilingan sa paglalat!iula ng mga. bagay-bagay na. sa mning_ akala a.y makadudulot ng kas?.yahan sa tananq mangbabasa .. 4..ng P,arcr:anu '.'TA J::'~-1'. AYO LAM ANG" a!! hindi namin paiimlin. Ito' y ginagawa lamang nq mqa taong hangal at yaong hindi nakaaabot ng niatuwid. · Tut?tligsain namin ang mga, 7xigpapcmpaap, la.long lalo na sci ]Janitika.ng Tagalog. Pupurihin '/Utmin ang kampat~dapat purihin suba~i't ang ·a:no mang papuri ay isasalig 1ianiin sa ti£1wy na kakayahan a,t sa naga-. wa ng ki1iauulculan. Aminf/ tutulungan ang mga nw.nimulat sa. 1'.agalog na nagsisikhay na nwpcmnlad ang wika ni Balagtas.· Sa ganito'y ilalathala namin ang kanilang mga kathang kampat-da]Jat ilatnala. · · · lpinalalaga11 '/Ut,min na ang pa,qpuna sa kanilang mga : katha ay niakatutulong nang malaki sa kanilang ikaimnlad sa panunitlat •. · Sa tanglaw ng bdtayang ito, mtg i'HE PHI'L}Jgwni't ang la-wak'ng pagtutu1·.ong•ito'y nasa~ .IPPINES ay:nagpupug<iy sci la.hat.· 12 Burlesque l\'i Lakn11 Taal lr IJ.l.11JLIGSA ng kasarnang Gregorio N. Garcia ang patnugot ng L-iwaywau. Malabnaw raw ang utak nito at anya pa'y walang inilalathala kundi ang katha ng rnga kaibigan at kasarnahan sa ll:Lw at Panitik. Tinutuli'gsa namin si G .Garcia sa kanyang mga paratang na ito sapagka't ang tula namin, sang-ayon sa liharn ni G. Cruz. ay kanya.ng ilalathala sa Liwa.yway, at kung kaya hindi malathala ay sapagka't maraming tinatanggap na padalang-tulong si G. Cruz sa araw-araw na ginawa ng Di)·os. Siyam na buwan na ngayong nahihimlay ang aming tula sa hap ag ni G. Cruz. Nguni't hincii kami na- ' wawalan ng pag-asa. Umaasa kami na si G. Cruz ay isang tunay na maginoong hindi surnisira ng kanyang pangako. Kung hanggang ngayon ay hindi pa lurnalabas ang arning tula ay hindi sapagka 't si G. Cruz ay. nagagalit sa amin o kaya'y siya ay Maginoong Tanso, kundi rnanapa 'y laying napaPaibabawan ang aminu tula ng mara11iing padalang-tulong na dumarating kay G. Cruz sa· araw-araw na gi:nawa · ng Dios! * . * • S I G. Lope K. Santos ay nag~~ bitiw ng tungkulin sa pagkapangulo ng Akadem.ya .ng Wikaing Tagalog. -. Kaya't ang .Akademya ngayon ay Jumalakad nang walanir ulo. M.ulto sa katanghaliilln ! Mabuhay ang multo ! ! ! .. • II"") A. G.A Y baga sa Akademya ng l.J Wikang Tagalog. . . · Ang Akademya ay bfoubuo. sang-ayon na rin sa mga kasapi, (Nasa dahong 18 ang karugtong) THE PHILIPPINES Pilantik at Pitik Ni E.•colast.ico Paez Sa.ntos ~ ANG-A YON sa nasira kon~ Ill Amang si Epifanio de J0s Santos ..,:S at Cristobal, ay hindi masamang punahin ang mga kwcrlti•ta at manunulat ng wikang Taga!Jg. Sapagka"t hindi makikita ng isang manunulat ang kanyang mga kamalian kung hinrli sa kritikong sumusuri sa kany.:lng mga pa_ nulat. Nan·g a.ko'y bago pa lamang na~ susulat r.g mga kwcnto ay pinadalhan ko si G. Gregorio N. Garcia ng isang kwentong may pamagat na "BINATANG BATANGAN" nuong siyn pa ang namamahala ng isang Magasin nn "BA TUTE" ngayon ny pa rang bulanl!C roaglaho sa aming paningin. Ang kwcnto ko ay ipinabalik sa akin dahil rn · ilang mga kamalian. At dahil diyan ay nakita kong kulang pa pala ako ng pinakndiwn sa aking kwcntong iyon kaya't naisipan kong sundin ang tanglaw na itin.uro sa akin ni G. Garcia at sa linirgtihang Kay1<ma>1ggi ay lumaba• ang kwento kong "BINATANG BATANGAN". At ngayon ako ilaniniwalang ang mga kritiko ay malaki ang naitutulong sa m.ga kwentista at manunulat. Sila ang pinaka-ilaw nl\" mga kwcntista sn madilim na Dhva ng panitik. Ang mga kritiko ay siyang pangalawang Guro ·ng mga manunulat na itinuturo ang matuwid na batayan sn pagsulat ng isnng kwento o katha. Sa gnnang akin ay ikinagagalak ko ang punahin ang aking panulat kung sa kabila naman nito ay malaki ang aking matututuhan. Ang isang nag-aral habang tumataas ang kanyang napag-aaralan nang hindi pinupuna ng kanyang Guro ay !along nagiging mangmang. Hindi kapintasan kundi karangalan ng mga Manunulat at Kwentista na punahin ang kanilang mga sinulat sapagka't nn;bubuksan ang kanilang isipan sa katotohanang kanilang tina'tahak. Ang mga kritiko ay may karapatnag pum.una at tumuligsa sa ganito at sa ga. yong panulat ng mga icwentista pag-. ka't itinuturo lamang sa kanila na sila'y lumalaklld sa llUldilirn na landasin nang hindi nalalaman ang patutunguhan. Marahil kung sinusunod ko ang August 1, 1936 snrili at hindi nakinig sa pa~·o ng mga kritiko ay kaipala'y nasa madilim akong landasin ng panulat. Salamat sa mga kri~ikong ito na nagbigay sa akin ng pangalan sa larangan ng. panulat at ngayon ay marami na akong mga tagahanga. Lalong-lnlo na kay G. Garcia nn nagbigay ng karangalan sa aba kong palad. Utang ko sa kanya ang Rking pagkakatanyag na sumunod ako sa kanynng- dakilang payong naging ilaw ng aking mapangaraping diwa sa pannlat. Jlahil ,.a kanyang payong sinunod ko a~r nrurtagumpay ang mg1 kwento kong "LU:VIAnIS NA ALIW'". "BALIW NA PAN . .\TA'". "B!NATANG PIH!KAN'", "SA RA:-.'AT NG BUTO"', "PANAKIP TlUTAS LANG". "XAllAKIP SA WAKAS", "PAG!Tl!G .. , "MUTYA NG LIPUN . .\N", "AMORITIS'". "KAKAHAPON LAMANG", "MAHIWAGANG MAONG .. , "ANG KANYANG KAHAPO~"'. "ANG SINGSING NI I.OLENG". "MAPAGMATAAS", "ANINO NG KAHAPON". "l\IGA ll!LANG SANGA-SANGA'", at saka ang "l'l!AHIWAGANG TAG,\PAGMANA", na pawang- nagsilubas sa lingguhang Malm/iay. Sa magasin naman ng Talibct ay nagsilabas din itong sumusunod: "PA LALO NG MAGULANG", "MAGKAHAWIG", "MASAKIT NA BIRO", "KAPALARAN'•. "ANG MAKATANG SAM PA Y-RAKOD", "KAIN" a,t sak:l. ang "ANG LIHIM NI MOMO". Sa lingguhang Kayu:manggi na nililimbag sa Lipa, Batangan ay marami din nkong kwcntcng lumabas nn ganito ang mga p a m a g a t:-" BINATANG BATANGAN", "MUTY A NG LIPA", "DALAGANG BATANGAN", "ANG KASTIL YO SA HANGlN", "MUTY A NG BATANGAN", "PINAGKAMALAN", "PALABIRO", "ANG BUHAY AY GANYAN", "BALIW NA MATINO", "RA-YAN" al saka '"SA LOOB NG SINE". Ang mga kwentong iyan kayn nagtagumpny ay utang ko kay G. Garcia na · nagbukas so. nba kong isipan upang ako"y magpatuloy sa aking panulat na baga man at pinuna niya ang aking panitik ay nagbigay naman sa akin ng inspirasyon upang magkaroon ng matibay na loob at lakas sa panitik. Magi"g _sa iba mang bansa ay may mga kritiko sa iba't ibang wika na sumusuri sa bawa•1, panulat ng kan.ilang mga kalahi. Kung walnng kritiko ay walang lalabas na dalubhasang Manunulat ng kani-~anilang mga bansa. Ang mga kritiko ay siyang patnubay ·at tanglaw ··a mga kwentista ·at manunulat. Ang dinaramdam ko lamang sa ibang mga kwellltista ay minasama . ang (Na.sa dahong 16 a11g ka;ugtong). August 1 .. 1936 THE PHILIPPINES Kwento Ng Aking Sarili Ni GREGORIO N. G.4.RCIA. 1 ......... , OON pa mang araw ay su~ gat ko na iyon: sugat na pinaglamna.n. Hindi nga Iamang nko nasasaktan noong araw. Mangyari'y hinr"tl nabubunggo nang malakas. 2 Minsan ay nabunggo ang akin~ sugat. Mahina. lamang. Hindi ako gaanong nasaktan: mar kabataan pa kasi ako nooo-hindi pa malubha sa aking pakiramdam aJJg aking sugat. 3 Amain ko ang sinasabi kong minsa·y nakabunggo sa aking sugat. +-----•/I !~- I I I.. L - ' flt t ~· . I"."\. , I ' bf'IJ . . ,tt~ ~-r .r. . 111 I I 4 Mapanukso ang aking Amain. Palagay ko ba'y natutuwa siya kung umaasim ang akj.ng mukha dahil sa kanyang panunukso. Hanggang kamakailan lamamg ay tinutukso pa rin niya ako. Ngayon na nga Iamang hindi. 5 Magan.da pa naman ang aklat na binabasa. ko na.ng Ill.ay isang taon nang nakalilipas ay dumating ang aking Amain sa a~n at ako'y ti. nukso nang haplit. 6 Marami siyang si·nabi. Sa pasi. mula -~Y nairtatawa lamang, ako. Patuloy. din ako. sa pagbabasa. Kung baki.t iyang 11anunukso· ay talaga1ng hindr yata nasisiyahan har.gga't hindi nagagalit ang kanyang tinutuk~o. Sa kasasalita ng aking :Amai1n upang mapagalit din ako ay. sfriabi niyang "Kung maging reyna ka, Anying, sa isang Rizay·,Day at putungan ka ng koroha :ng. makata, marahil ay noon pa lamang may magsasabing ma_ganda ka." 8 Pagkarinig ko sa sinabi ~g aking Amain ay bigla kong tiniklop ang aklat na aking biiaabasa at padabog akong nasok sa aking silid. lpininid ko ang pinto at sa loob ako nagbasa. 9 A1~g tawa ng aking Amain nang makita niyang ako'y nasok sa silid !. . . Pati si Ina ay natawa. 10 Dili ang hindi ako naghinanakit kay Ina. Hinihintay kong sabihin niya ~a kanyang kapatid na huwag ako:rg bibiruin nang ganoon. Nagtawa pa nga .... 11 Ang kasabihan marahil ni Ina·v binibiro lamang ako. At sak~ hindi nama.n iba sa akin. 12 Ktmg sa bagay ay gayon na rin ang naging palagay ko. At ang isa. pa'y wala pa ako noon sa gulang na lubos na -nakababati<l kung bakit masigla at magaan ang mga paa ng mga ibon sa 1 nilundaglundag sa mga sanga ng kaho~ kung buwan ng Mayo. Magi-ng ang tunay na sanhi kung bakit . kailangan ng maraming buhok · ang paglilingkod ng koryente at kwng .bakit · rnabiling katulad ng m!4:nit na bibingka ang mga pulbos at kolorete ay hindi 'ko rin lubhang nllbaba:tid noon. · 13 13 S~ aki'y~di gaanong naging mahalaga ang sinabi .ng aking Amain -hindi nga. Isip ko'y wala na akong F:lahahangad pa sa aking buhay-sa aming kalagaya.n nina Ama't Jona. 14 Mahal na mahal ako ni Ina't ni Arna. Nag-aaral ako sa isan·g paa:·alang para sa mga babai lamang. Injhahatid at kinukuha ako ng aming auto sa paaralan. Marami akong mga kaibigang babai. 15 Ang sinasabi kong hindi ko nauunawaang gaano :noong ako'y .pumasok sa silid dahil sa sinabi ng aking Amain, hinC:i ,n.:igluwa't ay naging maliwanag na sa akin. 16 Nahilig ako sa pagbabasa. Nagkaroc,:i ak0 ng malaking pagkagiliw sa literatura . 17 Pagkat.apos ko ng "high school" ay tumigil na ako ng p:'.g-aaral. Ang tuyo at pulpoJ 1na kadalahiraan ng akin·g mga guro ay nakayam-0t sa akin. Iyon at iyon din a1ng kanilang simasabi. Nagsasalita sapagka't binabayaran sa pagsasalita. Walang kaisipang mapaglikha. 18 Tutol ang mga magulang ko sa aking paghihi1:ito ng pag-aaral. .Ibig daw nilang ako'y ·magkaroon · ng titulo. Iba na raw ang may titulo: pinagpipitagana.n ng kapuwa. 19 Sinabi koi1g hindi ko nais pakibagayan ang kabaliwan 1ng tinatawag •nating lipunan-iyang lipunang . kumukulong katingan ng nagkukunwari at panunuya. Sinabi ko pa ring· ang titulo'y kailangan lamang ng mga taong walang buto sa likod at malata ang panai..,alig sa sarili. Hindi ako nag-aatubili sa pagsasabi sa kanilang may buto ako sa likod at hin(Nasa lcabila. ·ang ka1'ugtong) . 14 . KWENTO NG ... (Kart1gtong 11g do.hong 13) di malata ang pananalig ko s:i aking kakayahllQl. 20 Hindi ko rin napapayag sina Jna-kung sa bagay. Subali't ano ang kamilang magagawa? Ako ang kanilang pinapag-aaral at ako rin ang ayaw. 21 Bumili ako ng mga aklat: sarisaring rnga aklat.. Umuwi ako sa aming asyend!l sa Bulakain. 22 Nalayo ako sa kaguluhan at pagkukumagkag ng Maynila, na tinatawag ng iba na kasayahan. Nalapit naman ako sa puso ng kalikasan. Damdam ko ba'y nalapit din ako sa Diyos. 23 Madalas ay nag-iisa ako sa aming asy.enda. Nakasumpong. ako . ng inam at ·ga."'lda sa pagiisang kapiling ng mga palaisip na manunu'.at at makata ng daigdig. 24 -Agad kang tatanda; Anying,ang minsa'y nasabi sa akin ng Amain ko. 25 -Bakit po?-t.anong ko naman. 26 -Mangyari'y wala kang tigil ng pagbabasa, Naalaala ko ang sinabi ni Os~ar Wilde. 28 -Talaga po namang lahatng taong may utak at maibiiing magkuro 'y sa maikling bahagi lamang ng kanilang buhay nagm1,1mukhang bata. Maliban po lamang ang mga pari ; sapagka't ang natut\Jhan ni!ang sabihin sa gulang na Iabingwalo'y siya ri-n nilang sinasabi sa gulang na walongpu,-ang nakangiti ko.:ig sagot -Napakalaki . ng. ipinagbabago mo,· Aiiak! -At umiling ang aki<ng Amain THE PHILIPPINES 30 -Hindi po ba ninyo ikinatutuwa ang pa~kapagbago ko?-ang ma· galang kong tanong, bagama't kitang-kita ko, na, malayo sa pagkatuwa. siya'y nag-aalaalang mapanganib an·g aking napiling kahiligan. 31 -Hindi ko malaman kung ako'y natutuwa. Tila ako'y .... 32 -Hindi po ni•nyo nalalaman '? Kung gayon po'y ako ang natutuwa : Lahat po ng mahalaga,:ig pagbabago'y hindi nawawatasan kapagkaraka. 33 Inalog ng Amain ko ang akiug ulo at a•ng sabi, "Ang batang ire, kung magsasalita ... •· 34 Hinintay kong sabihin niyang muli sa akin ang tungkol sa kung ako'y mag.ing reyina at putungan ng isang maka~a. Hindi niya muling sinabi ·sa akin. May nahananda akong isasagot kung iyo'y kanyang si•nabi. 35 Sa mga radikal na manunulat ay kinagiliwan ko nang gayon na lamang sina Oscar Wilde, Jose Garcia Villa at H. L. Mencken. Lalong-Jalo na ang pilosopiya ni Wilde tungkol sa dapat maging pagkakaha.ti-hati sa mga tao ng kayamanan. 36 Nakita ko ang mapag-aping pasunod ng ilang mayayaman sa mali!iit, at a•ng aking mga magulang ay hindi nahihiwalay. 37 Sa halip na mahabag sa mga · "pugot · ang salawal", ako'y nain.is sa kainila. Nainis ako sa kanilang kasiyahang-loob sa gitna ng mga kasikiang hindi nila kasala•nan. 38 Talagang lugod 1,1a lugod ako sa paraan rig pagtingin ni Wilde sa huhay. August 1, 1936 39 Natawag sa aking paghanga ang mga taong marunong mainip sa mga kagipitan at nakadadabog sa mga paghihikahos na bu.:iga ng pagkalagom ng kayamanan sa mga kamay ng iila:ng tao. 40 Sa mga pag-uusap namin ni Am~ ay 11apapansin niya ang malaki kong pagkabagot sa pagkahibang ng tao sa kayamanan. Nakikita niyang naghunos ako n·g ugali, ng pananalig. 41 Minsan ay nasabi ko kay Arnang kasawiang-palad ng saugkatauhan ang pagkakaroon ng mga mayamang-mayaman at •ng mahirap na mahi:·ap. Sinabi ko pa ring humihinga na•ng maluwag ang mapipilak sa paghihingalo ng mga taong limo(. 42 -Hindi 'namaI. lahat ng mayaman ay ma1)ang-api: bakit ka nagsalita namg ganyan ?-ang wika · ni Amang !along matigas kaysa mabmbot.-S1 pasunod ko sa ating mga kasamii, ai:io pa ang kanilang mahihiling?-dugtong pa niya. 43 -Si Ama,-ang sagot ko,-hindi po natin tinatawag na mabuting kutsero yaong umaakay sa kanyang kabayo upang makahila pa rin iyon sa kabila ng malabis na pagkahapo. 44 Kamuntik ko nang binayaran ng pamamaga ng IT'ukha ang sinabi kong iyon kay Arna. 45 Hindi ako namangha. Ang inuuban nang paniwala'y talagang hindi maaaring igupo sa loob ng iiang buwan lamang-lubha pa't · katulad ni Arna at ni Inang kumikilos sa udyok ng mga damdamh{ at hindi sa atas ng mga katuwi~ ran at pagninilaynilay .. 46 Sa pagluwas-luwas ko sa l\1aynila upang · bumili ng mga bagong (NrJ,..qa dahong 16 anr1 ka1·ugtong.) August 1, 1936 THE PHILIPPINES 15 Jose Maria Rivera: lsang Magiting At Dakila Sin11lat 111'. BRIG/DOC. BATUNGBAKAL Karangalan na ng isang nilikha ang m'akasulat ng ilang hagnav sa kadakilaan ng i8ang dakila. K~mi, sa aming pagkakaroon ng lakas ng loob na mag-ukol ng ilang hagnay sa isang magiting at dakila, ay kusang nagpuputong ng mga dahon ng laurel at oliba sa aming ulo, ,Palibhasa ang aming ihaharap sa bayan ngayong hindi marunong kurnilatis sa kac!akilaan, ay ·. isang magi ting at dakila sa kasaysayan ng ating himagsikan at panitikan. · Sino ang hindi nakakakilala kay kapitang Jose Maria Rivera? Ang magsabi sa amin na hindi nila nakikilala ang magiting na anak na ito ng Pilipinas, ay pinipilit kaming rnag-ukol ng ·mga katagang hindi karapatdapat sa kanilang pagkamamamaya_n, palibhasa ang itinatanong namin ay isang bayaning hindi nagbahag ng buntot sa harap ng rnga kalaban. Ano na ang mga Bonifacio, Luna, del Pilar, at ang iba pang tinatawg na bayani kJng ipipiling sila sa kabayanihan ni kapitang Jose Maria Rivera? :J.14ga anino lamang ang mga nalalapit na ito sa kadakilan kung ang kadakilaan ang magiging paksa ng ·mga pag-uusap. Natatandaan pa ba ninyo ang mahigpitang pagla· laban sa Kalookan? Ang paglalabang. jyon ay hindi na malilimot sa kasaysayan sapagka:'t ang hu. manng .sa malakas na pagpasok ng ~a amerikano sa lalawigan ay walang iba kundi ang ating kapitang Rivera. Naging alamat ang bahaging iyon sa ka.'lllysayan ng pakiJ<ilaban ng mga Filipino sa· Amerikano sapagka 't nakintal sa isipan ng mga puting hinggo arig katalinµhan sa hUkbo nang batap:g-batang · kapi~an na si Jose lipino na napatay sa paglalabanang iyon, na salamat nama.n sa mga pagkakataong nagkaroon ng awa at naligtas sa arning kapitan. Hindi lamang sa Kalookan nagpasikat ang kapitan. l\fagtungo kayo ngayon sa Malolos, Kakarong, Binakod, Sapote, Pasong Tilad, ·Balintawak, Kawit at iba pang rnakasaysayang pook at mnririnig ninyo ang kanyang kagintingan. At sasabihin pa ninyong hindi ninyo nakikilala ang aming magiting na kapitang Jose Maria Rivera'? Kami ay hindi mag-uukol na ma:raming "santos y pascua ·' sa aming kapitan ukol sa mga nagawa niyang kabayanihan. Kung mapilit kayo sa pagkilala sa kabayanihan ug arning magiting na kapitan ay buklatin ninyo ang aklat ni Fernandez na. "Brief History of the Philippines'' at •'Philippine History" ni Maximo M. Kalaw, sa mga dahon nito 'y matutunghayan ninyo ang rnga ulat ng katotohanan ukol sa kanya. Makikita rin ninyo ang kanyang larawan na katabi ng mga bayaning nabuwal sa dilim ng paglalamas pati na ang maikling buhaysalaysay ng kanyang kadakilaan. Hindi pa rin iyan ang nais naming ipabasa sa inyo sapagka't maaaring mapagalinglangan pa rin iyan sapagka 't mga kabalat natin ang sumulat. Ang aming ipinagkapuri ug ibayo'y ang sinulat nina Robertson at Blair sa kanilang akl~tt. Ito ang a.ming ipinagkakapuri palibhasa 'y kinilala ng lubusan ng dalawng ito ang kagitingan ng aming kapitan. Kaya, kung ilaka:ririnig kami ng mga tila paghamak sa aming kapitan ay gayon na lamang ang pagkukukot ng aming Iooh sa mga walang galang na· kabataan. na namin sa inyo na ang arning kapitan ay magiting at bayani sa ramamgitan ng mga aklat na sumuob sa kanya ng kamanyang papuri. Kung ang mga ;:klat na ito'y hindi pa nakasisiya sa ilwo \- buklatin narnan ninyo anJ ~ga 'arcliivo ng rnga pahayagan at rebista sa a ting aklatang Bansa. Dito •y matutunghayan ninyo ang !along dakilang katha ng aming kapitan. Bakit ba nasabi namin sa inyo na ang aming kapitan av isano- manunulat_ Kailangan )~a ban~ pangunahan ang aming mga kababayan sa pagsasabing a:ig urning kapitan ay isang manuuulat? Kilala ng bayan ang aming kapitan palibhasa 'y minarnahal ng bayan ang aming kapitan sapagka't siya 'y isang. mannnala.ysay, maugduclula, nobelista, kuentista at ma-lea-ta! Marami ang purnupuna sa mga katha ng aming kapitan. Sino na ang mga lapastangang iyan sa katalinuhan ng aming kapitan? Kalingkingan lamang sila ng aming kapitan kung ang pag-uusapan ay ang nauukol sa katalinuhan. At saka ngayo'y hahara-harang tutuligsa sa aming kapitan · Hindi na nahiya sa kanilang sarili na gayong wala namang nagagawa pang kahit man lamang · isang dula-dulaan ay · tutuligsain ang ang aming kapitan. Kung sina Balmaseda, Pat. Mariano, S~veri no Reyes ay hhidi makahuma,. ay gaano pa kaya itong mga naglitaw~ litaw' ngayong mariunuligsa raw di-umano. Sino na sila sa kadakilaan ng aming kapitan ! · Hakain lamang ninyo na sina Balmac·<ida, Pat. Mariano at Severino Reyes ay nagsisikain ng alikabok, ay gaano pa kayong mga bogong · singki at wala pang mata sa paniti)<im. Ang Maria RiveriJ.. Katotohanan nga Nais naming paniwalain ang Jia .nakaraan ang mga Amerikano mga kalaban at · katunggali ng nguni'f sa ibabaw ng __ bangkay ng . aming kapitan, na siya (ang arning pga klwawa~::i kawal.'na mga Pi- kapitan) ay'dakila. Napatunayan . .. kailangan sa inyo'y. habulin_ ng hampas at itaboy sa gubat nan'g (Nasa dahong 19 aiig karugt~nti~.· PILANTlK AT PITH~ (Karugtong ng da./10119 12) pagpuna ng· mga 1..-ritiko natin sa kani:Iang mga .katha. Dapat kayang mas&main nila ang gayon? Paan:> nilang makikita ang kamalian ng kaililang m,ga kwento kung hindi pupunahin ng mga kritiko? Isang bagay lamang ang mapapansin natin sa mga kwentista; ang ayaw mapuna. ang kanibi.ng mga akda. · Ang isang ka-wayan na mura kung baiuktot ay itinutu-wid upang ~in,i maganda sa ating· paningin. Ganyan din naman ang la)-unin ng ating mga kritiko na ituwid ang kwento ng isang kwenti9ta upang tanghalin siyang mahusay na manunulat..... Itinutuwid · lamang ng ating mga Kritiko ang ilang katiwalian ng mga kwentista hindi sa kapakanan ng mga kritiko kundi sa ika.dadakila rin ng mga nagsusulat na iyan. Samakatu\\id ay hindi ang mga kritiko ang dadakilain ng bayan kundi ang rnga J..-wentista na rin. Walang dalubhasang kwentista na hindi pinuna ng mga kritiko sa alin mang bansa o daigdig ng . mga manunulat ng iba't ibnng wikll. Naalaala kc pa ang b..,lagtasan ng kii.ibigang Teodoro Agoncillo at ni G. San. tiago Guino na humantong sa pagbang. git ng dangal ni Agoncillo at hindi a.11g diwa ng pinagbabatayang balagtasan. Pinuna lamang ng kaibigang Agoncillo ang ukol sa paggamit ng dalawang titik na "NANG" at saka "NG" ay mi· nasama na ni G. Bisaya na nagtatakap nang. nagtatakap sa. kanyang bunga't nganga na lumabas sa pitak ng lingguhang Ma.buhay. Minsan naman av may nadinig akong paguusap ng dal~ wang katao na tinutukoy ang di umano'y Makatang Latino raw. THE PHILIPPINES KUENTO NG ... (Karugtong ng d~.hong 14) aklat, na hindi naman madalas, ay nagkaroon ako ng mga kakilalang binata. At hindi man dahil sa pag! luwas-luwas, sadyang hindi ko rin maiiwasan ang pagkakaroon ng mga kakilalang binata. Kung bakit kung ilan na iyong pupunta sa .i.ming bahay sa asyenda ang isang matandang lalaki o babai kaya, na may kasamang bir.ata; kunwa 'y may ka.iiiingan kay Arna at bago umalis ay ipakili ilala sa akin ang binatang kasama. At ang binata naman, makaraa11 pa ang ilang araw ay dada!aw na sa akin. Hindi magtaiagal ay kung ano-ano na ang sina.;:abi sa akin. 47 Naging mndali.s ang pagkagunita ko· sa sinabi ng Amain ko tungkol sa k1mg ako'y maging reyna at putu~gan ng isang makata. Nagugunita ko ri~ ang kalagayan ng isang butii ng buhanging nasa ibabaw ng isang malaki at maganGlLIW NA MANGBABASA ... August 1, 1936 dang tipak ng bato: · Lumalapit ang mga tao sa bato, hindi dahil sa isang butil ng buhangin kungdi dahil sa bato, bagama't ang sinasabi nila'y ang butil ng buhangin ang kanilang tinitingnan. 48 Tumitindig nga sa aking harapan ang kalagayan ng isang butil ng buhangin at ng isang tipak ng batong maganda at malaki tuwing may binatang dadalaw sa akin upang magsabi ng "mahahalagang bngay na walang halaga. ·• -HJ Sa aming asyencla 'y nagpagawa si Arna ng aming sariling daang patungo sa claang bayan. 50 May napansin ako sa mga binatang nangagsisidalaw sa akin: Ang iba'y talagang mayroong auto, ang iba nama'y mukha lamang ma.yroong auto at ang iba pa'y talagang walang auto. Nnsa dal10ny 17 C1nd knruytony sa.11w,ntalahin ninyo ang pagka.kataong iclinudulot sa inyo ng TH~ PHlLlPPlNES . . Bumasa kayo nito kimg ibig ninyong ma.siyahan at ma.tuto. Ipadala agad ang inyong s'ltSkrisyon at kayo'y ta.tanggap ng bonus at iba pang ka.ra.pata.ng inilalaan lamang sa mga. susk1·ilor ng THE PHILIPPINES • -Mistisong Latino ba ang makatang tumutula sa panglinggo ng Mabuha.y? ..,..-usisa ng pinakamatanda sa baita. . -Hindi po, kundi Bisaya po lamang na mahiligin sa wikang tagalog. Maglalathala kami ng mga kwento, tula, sctlaysayin, puna at iba -J{ung sa wi1cang tagalog · siya ma:hilig ay bakit may kahalong latin :mg · . pang T,a,tlrala.ng pangvatalino. ·kanyang tuJ.a.? · -Marahil po ay ipinanganak sa bayan ni Beni~ Mus.solini, kaya po karamihail ng ksnyang mga tula ay may kahalo p~ng Iatin. -Bakit di wikang Bisaya na siyang wika iliya ang gamitin at gagamit pa ng ibang wikang hindi maintindihan ng mp mangbabasa ng Ma.b11J&a.y1 ..,;-Kung ako po sa Makatang Latino. . . . ay huwag lokohon at pitong manila. na ako lla ta9n~pabirong tugon ng bata.· · .:.....l\farunong ka pala ng bluya ! c'-Aba, ·opo.... Alt maluwat po kaniing· nanira.h,an sa kabisayaan;. ·An&' dalawang ~atao ay. naghiwalay P.ligkatiipos Jig, kanihin~ paguusap •. Tinatawagan namin ng pa.nsin ang m:munula.t sa wibng Tagalog· na may TAAL AT MIA.LIN IS na. hangaring mapa.iinlad an{! Inuny · Wika. upang magpa.da.la. sa. amin ng kanilang mga katha-kwertlo, •tum, salaysayin at iba pa.-Ang mga k7.tulong namin ay bibigya·n din ng mga karapata.ng pangmay-a.lcda. ~Upang ma.gka.roon no m<fbuting p:i,gkalcaunawaan aitg patnuguta~ · at ang mga magpapa.dala.ng tulong sa. amin, ay ipinanna.manhik ~i·a.· ma.ngyaring lakipa.n ng sobre't se!yo ang ano mang ka.thang. iP,'lda" daJ,a, sa a.min; una, upang maiba.lilc namin kung sa.kaling hindl nit· min ma.atim na. . ilathala, at ikalawa.'y upang mailahad ·• namiin an11. amino lca.tuwira.n at puna lcung balcit ang gayon at ga.nitong lcwento ·o tu.~a ay aming tinatanggaP. 0 hindi. . August 1,. 1936 PILANTIK AT PITI"K .•... (Ka.rugtong 119 dahong 16) At iyan ang sanbi kung kaya naa\aa\a ko .si G. Santiago Guino at pati ng kanyang bunga't nganga. lpinakikila\a ko \amang kay G. Cuino na huwag niyang hahaluan ng Iatin ang kanyang rnga tula, sapagka't marami ang nakapupunang mga mangbabasa. Kune: sa akin lamang cy wala si)-ang madidi!lig nguni't sa Dig& mangbabasarig nakatutunghay ng kanyang tula sa panglinggo ng Ma-b1i.hay ay marami din namang mga !<ritiko. Tfla napakssama nga namang tingnan ang tulang tagalog na haluan ~g latin ·sapagka't lumalabas na mistisong Tagalog-Latino ang tula. Huwag iisipin ng ating kapatid sa panulat na tinutuligsa ko sb·a, sapagka 't ;tiindi ko .gawa ang manuligsa kundi ipinaliliwanag ko lamang sa kamahalan ni G. Cuino na kung maaari lamang ay huwag na niyang haluan pa ng latin ang tulang tagalog sapagka't hindi naman · siya tinderang nagtitinda ne: halo-halo .. Kung sa bagay ay batid kong hinuhulcg lamang_ ni G. Cuino sa diwang tngalog: .· ang Latin ilguni't hindi ko matiis na tagurian siyang mistisong latino ng iba, dahil lamang sa kal)yang panulat. Hinahangaan ko si G. Cuino sapagka't kahi't isang Risaya siya ay mahaligin naman siya sa ating wikang sarili. .Mababasa sa damdamin ni G. C'uino ang pairmamahal sa wika ni BalaJttas na taglay sa puso ng Risayang ·111akata. · Kung ang lahat ay marunong magmahal sa wikang tagalog; kung ang la. hat ay marunong magbigay sa kanilang kapuwa, mawawala · ang hinanakitan ng kapatid sa kapuwa kapatid. SuJiali't hindi ganito ang · nangyayari. • • • Sa panglinggo ng Mab11hay ay madalas akong makatunghay ne: sinulat ng isang may hinanakit kay G. Jose Esperanza Cruz, ang kasalukayang patnugot ng lirigguhang Liwa71Way. At labis tumuIigaa sa katiwalian ng rnga Patnugutan ng nasabing Lingguhan. Na di-umano'y pawang ·mga kasapi lamang sa kanilang kapisanang " ILA W AT P ANITIK" at saka ng "AKLATANG B'ALAG'fAS" ang \aging linatanggap lamang sa mga riagpapadala ng kwento subali't ang mga tagaiabas · ay hindi man lamang pansinin. • • . Ang hindi ko maubosiT.aisip ay kung may katotohanan ang tuligsang iyon sapagka't hindi lamang iisa kundi" nia.rami rin an·g nagpapatotoo sa akin na may tinitingnan Iamang ang mga patniigutan ng Liwa1J1M,11. lpin.aaalnala .ko sa kaibigang Jose Espemliza Cruz ang bagay na Ito upang kai;_iyerig -.malunasan_, sapagka't marami ntiJ)g mga · lingguhang tagalog ang nil.Jibing '·sa · ~ukay .ng sawing paglimot. 'l'HE PHI~IPP!Nl:i:::> Nari)·an ang Te/einbang, L;pang Kalabam. B1tlalakaw, p;pit-p11so, Bat11te na pawang nilubugan ng araw. Ang ling· guhang Li\\·ayway oy hindi kaya Jubugan ng araw? Ah! hindi malayo ang gayon pagkat' pinagsasawaan ng mgn mangbabasa. Ang totoo ay may paligsahan ang lingguhnng Liwayway ng pnramihan ng kupcn, bakit kaya? Marahil ay nakikita na nng nal::ilapit niyang pagpanaw sa daigdig ng katagalugan. May kasabihan ang ilnng mga tagalabas na kung isda raw nnng isda, arnw-araw ang kinakain ay nakasusuya ... , Gayon din nan1an ang mga. kwento sa f..,i. wayway, na ayon sa aking narinig "" kanila, ay nakasusuya na sapagka't pare-pareho ra\v ng pinakadiwa at salnysayin. Sa mga tagalabas ay may mga kritiko rin naman na mnrunong pumuna sa ganito at gayong bngay. · Bagaman ut bindi sila ma1·unong magsulat n'! mgn tµla at kwento ay may itinatagong kntalinuhan. \VAKAS KWENTO NG Ka.rugtong ng dahong 16 51 Ang marami sa kanila ay lalo kong kagigiliwan marahil kung ako 'y hii:tdi pagdadalawin. Oo nga 't ang iba'y may mataas na pinagaralan at kung hindi man ganito'y mayayaman naman. Nguni't r.iga pipi : Y aong mga may mataas na pinag-arala 'y hindi lumalampas sa mga takip ng kanilang mga aklat ang nasasabi. At yaon rtamang mayayaman ay walang napakikipag-usapang paksa kungdi ang tungkol sa pagkatuyot o ka.;aganaan kaya ng ani. Mga bagay na nakayayamot sa akin ! ... 52 Nitong dakong huli, may isang taon pa lamang ang nakalilipas, ay nakilala ko si Ed. 53 Si Ed ay manunulat-at mabuting manunulat sa pagiging gayon. Hindi siya magaridang lala·ki. 54 Sa ganang aki'y hindi kailangan ng mga lalaki ang kagandahan. An'g kaila.ngan ng isang lalaki ay talino at matipunong pangangatawan. Ang mga babai lamang ang kailangang maging maganda: · Sa kagandahan lamang nila naikukubli ang kanilang kamulalaan. 55 Magaan ang aking dugo kay Ed. Hindi ako nagdaram,Jam ng panghihinayang. sa mga sandaling riagugugol ko sa kanyang pagdalaw sa akin: nakapag-uusap kami tungkol sa literatura at buhay na buhay siya ~a mga suliraning pangbayan. 56 Maraming bagay ang nasa kay Ed na nasa akin. Katulad ko, magiliwin siyang manood ng mga pelikulang Pilipino. Siya at ako'y naniniwalang maganda at kanais-nais ang iniingatan ng panahong darating pa para sa ating mga artista: matuling naaalis ang pagiging artipisyal nila sa pagkilos at pagsasalita. 57 Datapuwa't sa isang mahalagang bagay ay. nagkakaiba i<ami ng paniwala ni Ed. Ito"y ang hinggil sa kasalukuyang pagkakabahabahagi ng ating kayamanan. Ayaw l!iyang maniwalang ang sanhi ng mga pag-a-aapihan ng isa't isa, patina ang mga krimeng ating nasasaksihan, ay mapaklang karugtong ng di nagkakapatas-patas na kala·gaya.n ng mga tao. 58 ·-Ang isa sa mga kapintasan ng ating kasalukuyang kalagayan, -ang minsan pa'y nuabi ko kay Ed,-tayo'y hibang na hibani sa. kayamanan. Kaya an.i! na~gyay~1; tuloy ay ipinagkakamah natm ang tinatangkilik ng isang t~o sa kanyang pagkatao; aµg isaug tao'y kasing laki ng· kanyang kayamanan. 59 May.Hang linggo nang nakapag-· tatapat noon sa ~kin si Ed. ·Marahil ay napapansin na riil ';liya (Nasa dahong 18 ang karugtong) is l!lwento . . . ~a ako'y hindi makapagmamatigas sa kanya. 60 Nagpaliwanag si Ed. Sinabi ni~·ang ang paghaha!lgad sa kayamanan ay magandang dahilan ng . malusog na pagsisikap ng tao. Katulad ng pag-akyat sa btmdok -palibhasa 'y mahirap at ma pa. ngan_ilr-hi?J.di nagpapahintulnt sa pagpapabaya. 61 Pati ang pagsalungat ni Ed sa rnahalaga kong pananalig ay naging kagiliw-giliw sa akin-sa pasimula. May talino akong nakikita sa kanyang palagay, sa kanyang kur<>-kuro. 62 !sang hapon ay dumalaw sa akin si Ed. Sa pag-uusap nami'y ipinagtapat niyang siya'y totoong naiinip na sa pagpapatayongtaYong ko sa aking kasagutan-tiyak na kasagutan. Hindi niya nababatid kaipalang ako ma 'y naiinip na rin at sa pagkairiip, ba. w~'t · sandali, sa palagay ko'y isang taong may lalo pang nakaiinip na mga araw sa pagiging mahabang-mahaba. 63. Kung bakit nga lamang hindi ko masabi-sabi 'ang ibig· na ibig niyang sabihin ko ... ! 6~ . Mahingkot si Ed nang hapong iyon. 0 mukha siyang malungkot. THE PHILIPPINES 65 Ang hapis niyang anyo'y bumatak sa akin sa dulo ng aking pagtitimpi. · 66 Ang pinsan kong dalagang nagbabakasyon sa amin noon ay nagbibiding sa aming duyang nasa silong. 67 Sa mga tingin at pangungusap ni Ed, ang puso ko'y naging isai;g bicling matugunin. Nguni ·t ako ·y nagtimpi pa rin-sa paraang inaakala kong pinakamabuti. M~m-:; yari'y nag-aalinlangan pa rin ak'.l nang bahagya sa kanya. 68 Sa pagkakaupo ni Ed na mandi'y pighating binalot ng laman, ako'y lumapit at pinaba3a ko sa kanya ang mga tinandaan kong sinabi ni Spinoza. Nagkalapit na nagkalapit ang · aming mukha. Wari ko ba'y biglang uminit ang simoy ng hangin. Lihim akong humihinga nang malalim. 69 Walang ginawa si Ed kungdi hasahin ang ipinababasa ko sa kanya. Nagkabunggo - sinadya kong magkabunggo-ang aming siko. Naramdaman k:mg tila sinisinat ang boo kong pagkatao. Kay Ed nama 'y parang walang ano man iyon. Parang walang ano man ... 70 Nahiya ako sa aking sarili. Nasuklam ako kay Ed. Sumurot sa akin ang kalagayan ng isang butii ng buhanging nasa ibabaw ng isang malaki at magandang tipak ng bato: . Lumalapit ang mga tao August 1, 1936. sa bato, hindi dahil sa isang butil ng buhangin kungdi sa bato, bagama't ang sinasabi nila'y ang butil ng buhangin ang ka:iilang tinitingnan. 71 Bago natapos ni Ed ang kanyang binabasa ay naging higit sa makakaya ko ang aking pagkasuldam sa naliwanagan kong sanhi ng kanyang "pangingibig'' sa akin. 72 -Ecl.-anp: marahas kong wik'.1, -ayoko nang makita. ka pang muli 1 73 Biglang iliniklop ni Ed ang aklat ;rn kanyang hawak at pamanghang gumagot. 74 -Aha! Anying, hakit, bakit? 75 -Huwag mo akong hingan ng pali.wanag ! - At patakbo akong nasok sa aking silid. Humarap ako sa salamin. Nakita ko ang katotohanan ng sinabi ng aking Amain, na, kung ako'y reyna sa isang Rizctl Day at putungan ng korona ng isang makata, marahil ay noon pa lamang may magsasabing maganda ako-at ang mga mata ko'y naging dalawang pirot ng basahang basa, na piniga ng nakatagong kamay. GREGORIO N. GARCIA Enero 18, 1936 August 1, 1936 DiKilala, Nguni 't FLORENCIO LIGER.4.LDE I Booker T. Washington, ang tangyag na tagapagturong Item, na may katotohanan, na ar.g tngumpay ay hindi nasusukat sa taas ng tungkuling nal-.amtan ng isang linikha, kundi Sa di:mi ng ·balak sila na napagtagumpayan nang siya'y nagsisinop n;> magtagumpay. Si G, Florencio Ligeralde, isang parmaseutiko at tagapamahala ng Farma" cia Ligeralde sa daang M. H. del Pilar, ·Mayni1a, ay boong pagpapakumbal:ang .tumanl!l!fing tiya'y taguriang "nagtagumpay", sa dahilang siya'y wala pang nagagawa. Gayon ma'y ipinalalagay naming aiya'y isang rria: liit na\malaki- isang bagay na karapat-rta pat dakilain. · Si G. Ligeralde ay ka'tulad din ng ibang i&tiilang sa sangmaliwanag. Kumita ng ilaw sa bayan ng Binmaley, J>anggasinan noong ika 4 ng Enero ng 1896. Siya'y nag-aral sa paaralang bayan ng Binmaley at sa Linggayen, at dito niva tinapos ang "intermedia" noonp: 191.5. Ang una at panga)awang baytang ng "high school" ay tinapos niya sa Paaralan ilg Pagsasaka sa Los "Banyos .. Sa mga taong ito, siya'y naging mangg~ga":'a na sumasahod ng 1'1,0:00 isang buwan, .ltinaboy siya ng malarya sa kanyang bayan, at nang ·siya'y gumaling ay _pumasok na mangTHF. PHILIPPINES gagawa sa Philippine Manufacturing Co .. at dito'y sumahod siya ng 1'20.00 isang buw:m. Noong ika 23 ng nEero ng 1918 siya'y naging utusan sa botika ni Mo~ desto Bautista, sa sahod nn l'4.00 isang buwan. Samant.ala, siya'y nag-aral sa kagawaran ng "night school" ng Unibersidad ng Nasyonal, at sa kabutihang naiad av nata11os niyn ang "high school" noong 1922. Sumulit sa pagka-pulis at sa tungkuling ito ay surnahod siya ng l'G0.00 isang buwan. Pinagbitiw siya ng tunguling ito ni G. Bautista sa pane:akong siye.'y pag-aaralin sa unibersid~d. Nag-aral ng parmasya si G. Ligeralde sa Unibersidnd ng N asyonal sa gugol ni G. Bautista. N atapos niyn ang pag-aaral noong 1926 at ·nakasulir sa pagka-parmaseutiko noong sumunocl na taon. Hindi nag-laon at siya'y sinugo ni G. Bautista sa Kl'tabato upang magtayo ni.r isang botika doon ... upang malugi )a. mang ng mahigit. 'i'l,300. Katulad nic hayaning nasusugatan ay !along tumatapang, si G. Ligeralde, sa tulong ni G. Bautista, ay muling nagtayo ng parmasya sa daang M. H. del Pilar noong Pebrero ng 1931. Sa pagpupunyagi ni G, Lilteralde ane: 11armasyane; pinamamahalaan niya ay lumusoe; hane;gan<t sa mga sandaling ito'y ang nasabing parmasya ay isa na sa mga pinakamalaki at pinakamalusog na butika "" purok ng Ermita. Di katulad ng .ibang nahihiyane; mae:sabi ng katotohanan, si G. Ligeralde a~· nagkaroon ng busilak na karangnlang magtapat na siya'y nagtiis ng gutom noong siya'y nag-aaral pa sa Los Banyos. Hindi lamang iyan: siya rin ang naglalaba at namamalantsa ng kanyang dnmit, namimili at nagluluto ng kanyang pagkain noong siya'y wala pa sn mapagpalang pagkukupkop ni G. Bautista.. lsang bagay lamang ang hindi niya natiis: ang hapdi ng sugat ng pu•ong likha ni Kupido. Nakipag-isane: dibdib noong siya'y nasa "high school" pa lamang. Bagama't ipinagtapat niya sa amin ·na siya'y hindi mangangath~. ay 11aniwaln rin kami na siya 'v •~a. •a "pinakamahusay na m.angangatha. Kntunayan; sivam ang kanyang anak ... walo ang buhay! Tinitirahan: 310-312 M. H. del Pilar, Ermita, .Maynila, JOSE MARIA RIVERA ... <Karugtong ng d11hong 15) hindi m a k a s a g a.b a l sa kabihasnan ng a~ing kapitan. Sina Ibsen, Bernard Shaw, Chester19 ton, Belloc, ay nasa likuran lamang ng aming kapitan kung ang pag-uusapan ay ang kariktan ng sining sa dula. At saka ngayo'y tutuligsain ang aming kapitan na kung sino lamang bagong singki !'a panitikan. Dapat nga namang isama at ipag-alab ng loob. lalo na ng nag-uukil ng tuligsr. ay katulad Jamang ng mga kritikong naghambalang ngayon sa daig'.lig na panitikang tagalog na hincli makalagok ng tubig. Sa pagka-nabelista ay minamaliit namin sina Galsworthy, Gorky, Brometield, Destoivesk:;, Meredith, Lincoln, James, Bronte, at iba pang kung sabihin ay mga ginto sa panitikan ng daigdig. Hindi sila maaaring itabi sa aming kapitan sapagka 't alangang-alangan ang kaniang nobela sa nobela ng amirig kapitan. Sa paghahanay ng pangungusap na lamang ay sapal na sila, ibukod na natin, ang nauukol 3a paglalarawan ng mga ugali at kilos ng mga tauhan. Kailangang mabatid ng mga kritikong nakaiibig kina Tolstoi, Balsac, Dickens, Thackeray, Dreiser, na ang mga ito'y anino lamang ng amlng kapitan. Saka ngayon ay tutuligsain ang kadakilan 1\g ar.1ing kapitan. s;_no na:nan ang matutuwa sa ganitong mga kritiko. Manaka-naka lam..-ing sumulat ang aming kapitan ng. maigsing kuwento (tinatawag r.ilang maikli) nguni't mga kuw?.nto nang dak~la a.t walang ka natayan. Sinn Aifan,. Rosario, Herrera, Barros, · Garcia, del Mundo at iba pa ay nasa likuran lamang l~-J aming· klj.pitan kung ang pag-uusapn ay ang nauukol sa sining ng_maikling kuwento. Kung sina Saroyan, Sangster, Hul'st, Wil!:>r St~el, at iba pa ay nahihiyang itabi ang ka.nilang katha sa aming kapitan, ay gaano pa kaya ang katha ng mg'a tumutuligsa sa aming kapitan. Dapat magdalanghiyn ang kanyang mga kritiko. ITUTULOY 20 THE PHILIPPINEf" · August 1, 1936 -I.__ _s_·u __ m_pa_n_g_lfl_a~_,ib_ig __ I K . UM/SLAP ang 111/ia. sa iyong _matr1m/~1y Na mata.Kg l«rawan ng batzs na knstal Aninong katalik ng ha.pdi at pang/aw Na. kumakulal'o s.a puso11g /11/iaan; Sa. pangungulRa sa· foa .mo11g maha/, Ang ala-ala mo'y baka pagtaksilan! Akong ~"Umb11nga11 11w .ng iyong· hinakd.al A?t alinlangan pa ang iy.ong p:mimba.ng. .. * * Or>, lumuha hr! Bakit di il1iha Ang sama ng loob mzityang biriathala ! Oo, /.unittlia lm't lubo.~ kang kau'awa Sa Jnang ywmao 't Jna'ng pi-nagpa/a . .. ; Lmnul1a. Im Jrog, luha na di1Mfa, Habanq o.ng hthay kn'y di nasa.~a.nsala. Sapc1gka 't kung ako'y :i·c.la, 11a sa l1rpii, Malulubos kang ulilang kawawa! * * * Lumuha · ka, oo, sapagka 't makirot Sa iyong damdamin ang dagok Pg lungkot Lumulw, ka., oo, nang upang riwlubos Ang {fanda at dingal ng iyong aiindog; Subali't sa iyong paglulw!y susunod Ang patak ng aking luhang walang lagot! Lumuha ka, oo, nang iyong matalos Na ako'y karamay sa iyong himutok . • . * :4r May puso rin akong lubhang maramdamin, At katulad mo ring matimyas gumiliw 'Di dapa.t pagta1'hang hindi mo mapigil Ang da/011 ng /uliang bugtong ng hilahil, Sa.pa.gka.'t ang isang ulilang bitui'y Agad nagtatampo sa hihip ng hangi'n . .. Di ako ulila, nguni~t nwramdamin, Ikaw na ulila'y di ko si.~sihin. I I Jrog kn 'y i'.tungha.y ang matang maamo At sa a.king mata. titig 1110'11 itimo, Ligaya ng buha11, hindi maglalaho Ang ating daigdig kahi't masipliayo! ,Ang ilaw nr1 iyong matang nwy pag8itma, At kisla.p 119 aking matari,g sumusuyo, · Dalawang daigdig, dalawang 7)((gsuyo, Lanyit 1iy pi1g-asa't /iga11ri 11!! p11so. * * ManaH{J J.-a 'mut11a ... mu/ya ko'11 mana/ig, Wa!ang lcamatayan any (!/cing vari-ibiy! Ang a king pay sin ta '11 lw.brmg lumalawiu, Hindi magbabago, t(l[Jkiis mag-iinit! . .. Suhali't kunu alco'11 di mo na nwsili]J, At tayo 'y maglayn, mnty(IU[J iniibig Asa/um mong alco 'y di ·lilo, ni ga11id, Ku.ndi. sa libingan ako 'y nanahimik. * * * [(1/ayo rin ako. . . bakit nga ba hi11dri.? Ako '11 kila110 rin J.'·'!fJ alco'y nasa.ivi, Magkalcahiwalay ang ating iniwing Pangarap ng bulwy 11a walang pighati; I !caw salca ako' y maglala11ong mit/ii l\ung af;o'y bangkay na't hininga'y nara/i, Nguni't· .<ia tula kong ba.fis ng lunggatiJlcaw salw 01co'11 maglca8amai1g lag1'.! * * * Sa kislap ng iyong titig ila ma.tiL1nlay, 1S'a labi mo frog na a.king hinagkan, Sa vatalc ng iyong luhang walang tahan, At hibik mong huwa.g iwanan ko ikaw Nais lcong ngayon din, ngayon din mamatay Sa sakit na .ngayo'y alcing dinaramdam, Nais kong mamo.tay nang aking malcamtan Any pa.nanalig nio ;;a sumpa ko't dangal! TRISTAN ALMA AZUCENA --------------------,---~----=----- ·--_ .... -------atin ay naglipana ang Pantas sama raw ang isang katha ay hindi BURLESQUE ... (Karugtong ng na.sa dahong 12") ng rnga Paharn, Pantas, at Dalubhasa. Iyan ang tanging sagot narnin sa mga turnutuligsa ma ang Pi!ipinas claw ay wala man lamang pantas. Hindi lamang pantas kundi rnga Pant!ls, Pahani, at Dalubhasa pa! · · Kung an·g mga bansa sa Europa, Asya, at Amerika ay wafang naipagrnarnalaking pantas, dito sa (daw) at ang katunayan niyan ay raw dapat tuligsain kundi manaang Akademya ng Wikang Ta·ga- pa 'y- clapat ikubli ang mga karna- · log!!! lian. Kaawa-awa narnan si G. San* * * tcs. Ani G. Santos sa kanyang S INABI ni G. Lope K. Santos Banacig at Sikat: ~ na ang mga "obra rnaestra'' '--Kay lut1a11!-ani De!fin--Baay: hindi dapat punahin, at sa 1 dt ang masam.a'·y hindi masahalip ay dapat pa ngang· igalang main a.t any mabuti'11 mabutihin upang mayroong rnaipagmalaki lcahi't ,qaang bilcas malcita!-Hayan ang rnga Tagalog. Bukod dito ay si G. Santos! Mabuhay, rnabuhay sinabi pa ·11g lria.tanda na kun·g ma- ang rnata.:ida ! ! ! · · PASET Tl KAILOKOAN Pamanunotanmi I TID.4YT01' u1nuna a bilang pagarupen·mi a masapol unay a 1nailanad clagiti 'jJ<Lnggepm.i, tapno dagiti agbasbasa w,aammoan- · da ti 1·iknami ken dagiti bambanag a gagernmi nga igay-at. UMUNA, a nasken unay, a-wan ti ipangpangrunami nga agtuturay: tumunggal maysa maiteil ti rebben.qenna--awan ti tnailuplupit ngem I · I agpapad.atay amin. DAGffiPANGGEP:~U Ammomi a dagiti agtuturay dak· kel met ti maitutl<mgda, ngem saan a mabalin nga isuda lae-iig. ti ipangpangrunami ket dagiti napanglaw mabaybay-anda. ltedminto amin. a kabaelanmi nga agtakder iti kabukbukodanmi a rikna ken bileg. SAANKAM a mangikasaba iti pamtnati ngem itedmi am·in a pammadayaw iti kabuk· bukodanyo a rikna. lkagumaanta110 nga iliklik daytoy a warnakan kadagiti m·amid a makarba iti singgalot ken timpoyog amin a Pili-pi.no. SAANTAY a libaken a d.atayo adu pay laeng dagiti rebbengentay nga ammoen. Nabak.· nang. ti pakas<i,ritaan ti kurditanta.yo, riabak. n,a,ngtay iti rikrikna, ngem d.agiti dandaniw sarsaritai.ken 8absabali pay a sinursuratantayo inanatnaenmi 71Qa adu pay laeng ti rebbengna a maatur. Kadagiti sumarsarun<> a bilang isagi1.ttayto a.min a kabaelantayo a rna.ngipamus· pusan kad.agitoy. lpakpakaunami a saanmi·nto a baybaybay-an dagiti nabaknang a pampa· · ?iu1wtyo-mabigbig wenno saan a mabigbig a mannurat no inanamaemni a saan a maimbatog kadagiti paggepmi wenno saan a makatignay kadagiti ?'iknatayo saanminto nga ipangpangruna ida. MABIGBIG a mannurat! Nn dadd1ttna is¥da laeng ti ibi"lbilangtayo agsip1td ta adda maysa a matada ket bulsektayo. Uray saan a nasayaat a dalan ti pangituronganda kadatayo kapilitan a sumurottayo; ngem itan ti rebbang· na a panag7nfJ.f:.a.tayo, adit metten dagiti nasursurotayo kada.qiti pagadalan, ket us·igentayon ti naimbag. Agmatatavon ket saantay a makiiJ· tot kadagiti laaw. Jlanadta11 dagiti nasl.:en a bamba1tag a nwngted iti salun-at ken silaw ti panunot. ltitdotayo dagiti biddutda, uray s1.asino, no naminamaentayo a makaism·o-uray siasino a mannurat. BUKIBUKENTAY amin nga adda iti ka· baelantayo nga inanamaentay a pag1tbbugan ti sirib·: pakasaritaµn ti pagilian, panagtalonan, panagtagibalay, panagtagtagililko, panagparpa1·tuat ken· nadumaduma pay a sangsanga ti adal • TUNTUNENT AYO ti Rang-ay, datay amin: Agsaadtay iti Kinapudno ken Kiriµag· pa'pada. · · THE PHILIPPINES .~ugust I, 1936 DAGIDI TIRONG . p : AGISU a sangagasut a tawen itan, idi 1836 simmangpet ti kad3kkelan a buyot dagiti Tirong. idiay Kailukoan. Adu nga ii-iii ti pinupuoranda, adu a tattao ti pi: natpatayda, ken adu a sansanikua ti tinaktakawda. .Agsipud ti ma~:ansan a pinagsangsangpetda a saan a mapakpakadaan. nabangon kadagiti ig-igid · ti baybay dagiti dardar--aw a ;pangtantannawaganda kadakuada. Maysa kadagitoy, nga adda pay la ita kadagitoy nga: aldaw, isu ti dar-aw nga adda iti igid ti baybay idiay Sulbek, Nar· bakan, Ilokos Sur. Agpapan kadagitoy a tawen adu pay laeng dagiti lallakay a saan pa)' a nakalipat kadagicli im-im;may a Tirong. Masasao pa)· laen~ · ·ngem -sanen a naan-anay ti lagip·da no kaano ti pagisu a tawen n piriagsangsangpetda. Kadagiti pag. . basaan a nasursuratan maipanggep iti Pilipinas saanda nga inla·nad dagiti ta wen. Numan' pay kasta, kalpasan ti nawadwad bassit a Jcanito, a pannakasuksukimatna naduktalan a kadagiti daan a du1Comento1-1 addada· a nailanad. . em dukomento a "Relatos de los Sucesos mas notables que ban · ocumdo en este pueblo de San Nicolas' (llocos Nortel," maduktalan idiay_ pampanid 5-6 daytoy a naisurat: "En el aii.o 1821, eBta11do de Gobr11adO'l'ct"llo Don Marcos Duldulao, los Pi rntas de Jolo invaduron por primer11 -t':~= las .costas Itocanas." Naipatang la· unay a daksangasat tiili a San N~kolas ta iti daytoy a tawen kaadda pay idi ti dakkel" a. kolera. · · ... ~~~aen ti palawag ·day~Y. a c)U1,c{>Jllen~~ id~ 1821 ti immuna nga isaiilngpet· dagiti Tirong kadag;ti: il,ili ti Kaihikoan .. Ngem iti na.~tanantr ~ pannakasukirnat.d4g:i:ti ,~om.ent~ municipales · id.i :t91i, mac:iuktaJan nga idiay· Bil~ 'dok (Ilokos .Norte). simmangpetda. idi"1776. lti daytoy a tawen-idinto a ramrambakanda ti kapia ken wayawaya idiay Amerika-manarimaan met ti gubat dagiti Tiroug ken Ilokano idiay Badok. Agdama idi a got-ernadorcillo ni n. Tomas Corpus. Nagrurupakda a sipipinget, ket kalpasan ti sumagmamano . nga ·aJdaw. napapanaw met laeng dagiti Tirong; ngem aclun ti napu;puoranda a balbalay ken nataktakawda· a san'3anikua. .DAGITOY dua nga immuna nga isasangpetda (1776 ken 1821) saanna a mapada ti kaadu ken bifog daydi immay idi 1836, nopay kasta napateg a laglagipen. Dand:mi amin nga ii-iii ti kailokoan nagsardenganda amin a nagtaktakawan. Nagpuorda kdagiti simsimbaan, balba!ay, ken ap-apit; sinamsamda dagiti ba!balitok ken sansanikua, ket nagpappapatayda kadagiti umili ken sumagmamano a papadi. ldiay Pangasinan ken La Union saan laeng a bassit ti nasamsamda, ket kalpasanna nagpaammiananda. Simmangpetda idiay Santiago, 3 Ilokol\ Sur ket dinagusda ti nagpaili. Tinorongda ti Konbento ket, no agpaisu wenno saan. nagpatit kano ti .;patambang nga awan ti nangpatpatit. Uray ita · aclda pay lae1ig a sarsarita dagiti babbaket ti maysa a la·· kay a bassit a simmabat a kinagu1-at dagiti Tirong: "Adda lakay • a basBit, Nagkal/oggong 'ti Bingkuppit, • No du.mo/dfJs 11alawti.g met. No dumoklostayo ,·a,sipnget.' 6JDA Ya"OY kano :ti sao dagi<li Tirong kalpasan ti pan•naka&bakda. :r.>inardarrsda ti. nagsubli idiay .bjrbiraycla ket .iJa•.:iglayagd:i. manen a nagpaamnuanan. ·, Nagsa.rdengda idiay San~ Maria k.et adu .. ti. :ll!lsim1:sam0da a:'.sansnn.ikua · idiay ta nabaka-n:g . nga iii. · Kalpii:~nna piwmaiiawda manen. Nagserdeng: dat apagl:iilt "lcadagiti n a 1 ab a - san.da nga ll~ili agiingana· iti nada! nonda ti iii a Santo Domingo. Kadagiti panid 13 ken 14 documnto ti dnkomentos municipales2 idi a Histo1ia del Municipio de Santo Domingo (Provi1:cia de Tlocos Sur, 1911) • masarakan a naisurat day1toy: "En 1836 apa.r1·ci.ern11 <:;1. cl mnr partc oestc le csfc p1u•b/:J mws c1wn. las 1Ji1'alns sin quc ho11<ot /,echo ?lllrirt a los vecinos." Ci)KALPAS,\N ti pannakaaalada kadag-l:ti kinaykayatda iti uneg ti iii, pimmanaw mancn dagiti Tirong- kct m1g~ardengda idiay Sinait. 7 Iti daytoy a tawen agdama idi a r1oberwulorcillo ni AnicetJ Agbayani, ket isu ti cladaulo a nan"giparngula ti p:mnaka1mpanawda. Insublatda manen ti •nagsanglacl iclir.y baybay ti Badok, ket idiay nag~•arncla iti pito nga aldaw. Babaen ti palawag ni Narcisc Laeno idi 1911 Da!os ti Bario No . 5. Pag.smw.au, ' kinunana: "]Ii 11a·mi11sa1t 11ga ahiuo ri diac muln{Jui7J no anin 1190. brdrrn qur11 taocm, quet U"ogrw«len it/1 U trioe11 a Ht36 nng7Jn>'tmg ite (iti lwm11.) baybay n na.gbaenton Ii pwro qucn. Barrio n Paf1.~annan ti arlu quen di 1m1 bilang a Clf,1NGG.4 ti Tiro11g (bam11g1y).'' elMADAl\1A idi a gobernadorcillo •ni Mauricio Barlahan. BiniJina amin a lallaki a makabalin nga umiggen iti igam ·ta mapanda makirupak kaclagi!ti Tirong. Naal·amid kas irnbilinna ket kalpasan ti panaggugubatda, nagtataray dag·iti natd:i a 'Ilirong; kel; adda pay maysa a nabati kadakuada .. Babaen ti palawag ni Narciso 'Laeno "naipaw-it" kano ti 0 bagina idiay Laoag ket saannan nga ai:nmQ no ania ti nagbanagano:ia. Sipuclna nietten a nagpabangon iti maysa a dar-aw idiay igid ti baybay daytoy ng'a iii' flapno adda pangwanwa. na:wananda kadagiti .aga!mgpct n Tirong. · · Nge!D . •saa,n laeng a day~oy ti ( Maituloy iti panicl 32 · · J~ R. BTIENAFE THE PHILIPPINES 23 MANGKUKULAM ,... ANIPUD PAY idi ug-ma a~ldan dagiti mangkukulam. Kadagiti sabsabali a rlagdaga nadurnaduma ti pa11nakaawagda. ldiay Kailukoan naga11e:ida iti manggagamud, nagbaliwan ti balikas a man·ggagamut, wenno agaramid iti makadangran. Kadagiti Bagobo naganenda iti mangdarangan. · mannananem kadagiti taga Pang-a· sinan, usikan~ kadagiti Bisayan. ket kadagiti Tagalog-ken kad~g1. ti sabsabali a disdisso ditoy Pilip[nas--naganenda iti m,mgkukulam" babaen ti panagkuna ni Ferdinan :l Blurr:-entritt. Dua a kakita ti mangkukularn • dagiti saan nga agranggas ken rl&giti rnangdangran. lti daytoy umuna mabalintay nga inaganan ti baglan dagiti Iloko. 6'NANGRUGI ti kinamangkukulam idiay Hebrew, ' Egipto ken Babylonia.=· Ngem awan ti kanito a kaadu unay dagiti mangkukulam no saan nga idi nagbaetan ti maikasangapul0:-ket-Iima ken maikasangapulo-ket-walo a "siglo.'' Matluktalan kadagiti pagbasaan nga 1di maikawalo a s;glo simmangpeten daytoy a pammati idiay Espana, • ket ninagananda iti bruja. Iti pannagna ti tawen agbaliwbaliw dagiti pamwati. Babaen ti pamanunutan dagiti folkloristas ti bruja isu kano ti nangrugian ti pampa:mmatitavo kadagiti asuang,1 . ken boroka • ,dagiti Zambal, nadat'lael a punnakabalikas. ti . bruja: Kat::t.a,iti kal!abcs a siglo imparit . ti Santo Papa idiay Roma ti kinamangkukulam ta makadanggran kano iti simbaan. Idiay Espana. lnglaterra ken Italia adu ti pinapupuoranda a sibibiag agsipud ti hasolda a kinamangkukulam. Nanipucl idi 1515 agingana idi maikasangapulo-ket-walo a s;glo agtallogasut a ribu • ti napuoran icliay Europa I Ti Jaeng Francia ti saan :~ nagpabpabitay ta nagduadua no adda kinaagpaisuna a basol. Kadagidi a panawen dagiti Waldoneses 10 a simmina iti simbaan idiay Roma naibilangda pay a mangkukulam ket adu kadakuada ti napar. pardaya. Idi 1541 nairut u11ay a ba~ol ti kinamangkukulam idiay Inglaterra, ket idi 1563 adu met ti pinapupuoranda idiay Scotland. Ti nangnangruna a nangipangulo kadagidi a panawen isu ni Albertos Magnos, "maysa a "'mongha," k e t i m b i I an g cl a nga ariari ti mangkukulam. N a k a d a n o n i d i a y A m e r i c a b a b a ·e n ti pannangidau'o met ti maysa a mangaskasaba a managan Cotton Matter, ket idi 1692 duaoulo a mangkukulam ti inlemmesda a sibibiag idiay Safom, Massachusetts, ket mayga kadakuada ti nabitay. eDAGITOY biddut amin ti turay a nabigbigda a kasta kaclagitoy laengen a tawen. Idi 1716 in· sardengnan ·ti nagpappapauor ti lnglaterra. kasta ·met ti Scotland idi 1722. Nabayag nga awan ti napupuoran ; ngem idi 1877 adda me~: lima a pinapuoranda idiay San Jacinto, Mexico, America clel Sur. Nalatak dagitoy a biddut toy Iubong ! Pinapuoranda ida agsipud iti pagarnp nga isuda makaitc.dca iti ranggas. May~a laeng dagitoy a pammati. Adu dagiti kankaniawda -a kagura ken kab.utbutengta · yo; ngem itan mausig a gapu kadakuada timmubo da~iti -pagsiri:Jan maipapan iti panagaz.:isan, n'lwarwar ti pampanunot, timmaod dagiti talibagok ken nabaknang a balabala dagiti agar-aramid iti agagas ! .URA Y no kast~-kaclagitoy nga aldaw-arlu pa~' Jaeng dagiti mangkuknlam, ngem saan a paclapada ti pannakanaganda ka<lagiti naclumacluma a clagdaga. Idia_•; Alemania 11aga1;encia iti "hex''. icliay Ameri-ca ken Haiti naganencla iti "voocloo," a nag!nocl iti sao ti Frances a vou:tnux. Dagiti Ashanti, iwu~·ong a tattao nga adda it! sakur ti pagsasar, a Tshi. a mamati iti karktm11:1 dagiti 11at11atHY i1aganenrla iti <ibcsom. ket Idiay Whvc\ah. Dahomc:-". naganenda _;t: VUDUN. Dagiti Shamman. nga adda iti amianan ti Eurasia, a manag.anan iti Ural-Altic, n;amatida met kadagiti karkarma. Umatataday kadagitoy ti pammati dagiti Itneg ken lggorot: patienda dagiti karkarma dagiti ap-appocla a natnatay. Gapuna nga adda. dagiti mang-ngayat we:mo mangkal{adet kadakuada. Sumagmamano k~rla giti Malayo idiay Borneo naganenda iti "berhantu"." Ngamin ta dagitoy kakuykoyog ti kankaniawd;. kadagiti an"anito. Dagiti mangngayat a kunada add~ abalbalayda a tubong a bassit. ket no kav<1tdaka a ranggasan luktanda ket sipsipatanda a lulualloan. Apaman nga adda sumrek a ngilaw wenno uray ania a kita ti nagbiag irugi ·. da metten ti aglualo a!!'ingana iti matay wenno 'ag~akit ti panggepc!a a ranggasan. . · ~BABAEN ti pammatitayo dagiti mangkukulam inawatda t.i turav ti Sairo ket umaw-awatda met k~dagiti g~mu.d wenno sabidon~ kenkuana. Mabalinda a ranggasan (Mcdtuloy iti Parrid 28) L. PURUGGANAN l 24 THE PHILIPPINES August 1, 1936 'NAGTAODAN DAGITI TI Samskarta, wenno sanskrito iti saot' Kastila, isu ti maduktalan a kadaanan a pagsasao a tim. maodan dagiti madumaduma a pagSS(],() ditoy lubong. Ti Samskarta kayatna a sawen dagitp ti aramid--SAM, dagup, KRTA, aramid_ Isu ti kadaanan a pagsasao dagiti Aryan a napan idiay India iti rinibribu a tawen kasakbayan ·ti itatao ni Kristo. · Ti sao ti Iloko adu met ti na · tawidna. a balbalikas iti daytoy a pagsasao. Ti sao a dua, kaspangarigan. nagtaod iti sanskrito. Kadagiti Indoneses, (') ti sanskrito dakkel uuay ti naitedna kadagiti pagsa · . saoda : dala.wa kunada iti saot' Tagalog, dua iti Malay, duoh iti Mu·rut, rusya iti Bunn~ (wenno Vunum), ket roa iti Botel Tabago Ysmi (Formosa). •Dagiti Indo-Europw(') umatataday met ti panangibalikasda : dvo iti Griego (duw, singin) ; du(') iti Prusia; dti iti irlanda; dci. iti Gaelicia (wenno da) ; daw iti Welsh (wenno dau); diw iti Lithuania (wenno du); dwa (singin) jti daan a Prusia, twai iti Gothic r wj!nno twos, (') twa) ; two iti Engles (t10ain, si.ngin; twice, mamindua); twee iti Holiandes, zwene(') ken zwo (') iti daan a sao ti Aleman ; tveir, tvaer, tvau iti lcelanda, rva(1) iti Swedish, to iti Danish dotJ iti· Kastila, duo iti' Latin, dva iti Rusia, ket iti nagtaudan arilin dagitoy a Samskarta dvau, dva, wenno .dua. Kadagitoy makita a nalawag ti panagtubo dagiti sao: aggigidiatda ngem dandanida agkakaaweng. Maduktalan itan ti kauneg ti ramutna ti sao ti Iloko a dua. Adu matten ·a ba:lbalikas ti nagsanga- . san&"a=!-nna ka.o; iti duad:ua, a kayatBALIKAST A YO na a sawen mamati iti maminsan, saan iti maikadua, wenno panunot nga agalla-alla; dallot wenno dallut, a kayatna a sawen, dua nga aglolt ( ag, pasakbay wenno prefacio). nagtaod iti allot wenno allup akita ti sala idi ugma. Ita ti dallot mabalin payen a kababagas · na ti daniw, dayyeng wenno dalleng, kanta dagiti Itncg nga inyaneng-eng, agsipud ta ti u11i wenno aweng agruar iti agongda. Ket babaen ti pasakbay, pntingnga ken 71aip11s mabalin a paaduen dagiti balikastayo. Kaspangarigan agduadua, ag ti pasakbay; wenno agduadua, da ti paipus. .Ti patingnga (infix iti Engles) awan kadagiti pagr-,asao clagiti Indo-Europeo, ngem adda kadatayo_ nga Austronesia. Kaspangarigan : ti sao a tao, no ikkan ifr pasakbay nga in agbalin nga intao(na), wenno inyanakna; daydiay na isu ti paipus. Ngcm agbalin pay laeng a sabali a balikas no maikkan iti patingnga, kaspangarigan : t ( imm) ao. wen no timmao; daydiay "imm" isu ti patingna. Timmao kayatna a i:awen nayanak; ngem agbalin pay a timmaod babaen ti pannakainayon ti d, (") kayatna a sawen pannakapaadda ti· uray ania a saan lae11g a tao. Ti sao a lukas, awan ti abbongna, bukas ti saot' Tagalogna ; bokas iti · Bisaya. Ngem daytoy saan a nagtaod kadagiti · Bisaya ti. uray pay kadagiti sa:bsabali a pa.gsasao iti sakup ti Indonesia umat- . aday tr panangbalikasda : wu. ka.s · iti Ponosakan, .telkas iti Karo, ket enkrts iti Tontemboan. Kas iti sao a · "dua", daytoy. a balikas nupay saan. ;i parisparis ti pannakaisuratna ~ maduktalan nga adda bukel wenno _aweng nga agaataday kadakuada. Nakaskasdaaw daytoy a sao ti Iloko ta naggapu iti kadaanan a pagsasao ditoy lubong: lokas (") wenno lokas iti Sanskrito, a ti kayatna a sawen disso nga awan ti abbongna. Iti Anglo-Saxon naganenda iti fou!cas tanap wenno kata!Lalonan, (ta &wan ti abbongna), iti Prusian le<Q. iti La.tin Luc:us, naintaintar a mulmula, a no madalusan a maikkat dagitoy a mulmula agabalin a luc-us; iti Lithuania /auk-as, iti Engles Leri. Ko8t.a dagiti pagsasao, agbaliwbaliw ti pannakaisuratda. wenno agbaliw pay ti kayatda a sawen. Kaspangarigan, ti sao ti Iloko a lciday, iti sao ti Tagaolg kila..y. Ti rtldaw, araw iti Tagalog: ti Kinamiging (10 ) ti init naganenda iti adlaw. Ket ti sao a surat iti Iloko, sulat iti Tagalog. Makita a nag·baliwbaliw ti pannakaisuratda babaen ti linteg dagiti pagsasao ditoy Indonesia a managan R-law.(11 ) 1- Through FormoRa. Iwen Rutt.er. 1936. Appndix 1, p. 279. l!. The Science t>f Etymology. Rev. Walter W. Skeat, 1912 p. 21. !l. Adda kuma uged (-) iti ngato ti "u". 1. Adda kuma uged (-) iti ngato ti "o". 5. Adda kuma ugcd (-) iti ngato ti umunn nga 11 e". 6. Adda kuma ugcd (-) iti ngato tj "o". 7. Adda kuma basslt nga "o" iti ngato ti "a". · 8. Sann a paip11R (suffix) ti "d"; kadagiti pngadalan iti pagsasno managan daytoy iti "pa:ragoge"-ti pRnnakainavon ti tnaYSB .8 kurdit .wenno nweng iti pungto ti balikas. 9. Rev. Water W. Skeat. op. cit. 1916 p. 163. 10. Pagsasao dagiti agnaed iti bossit a puro idiay abagatan ti Buhol. 11. "F-Iaw". An lntrod1tction To In-donesian. Linguistics. Renward · Brandstetter. (lnyulog ni G. O. Blagden). 1916. p. 8. August 1, 1936 THE PHILIPPINES 25 KURD IT AN ------• • __ /'AYAT TI BABAI ·AYAT Tl LALAKI Tl BABA!* Tl LAL.4Kl" .Ti babai isut' bi.tuen a manglawag d.ito11 a: bi(lg, No ra.ntam agbalin Hga. ulep a kenkua?Ut m~mgulfoap Agbalinak met nga alawig a kenka mangita11ab Tapno ra11i.'1g t-i b1'.tuenko agpiilang n.ga aga.n~ap. ~Naisurat iii Gene.1-is, mcrnm111i1r, a{Jluke11lrn, .4wi.qeulrn n m.<111.qla{Jip nrulio.mn u sarito: IJalJa.l'n pannalml1ali11, lci-1ursirili 11i .hlwra. Nadamili iti pitci/c bcr{Ji ti immnna nga ama. SNainawak iti katarnawan nga a.yat ti babai, s.1don ti m1i7mna{Ja11, oma!' sanqalubonqan. Tinarzttinbinnak kara.yona a di agati; · lnilailanak iti sam-iwe11g dungngona a na.~udi, Ayatna ti t.1.raonko, biga.t, aid.aw ken rabii. J(et na.igarnay lasla.qtt{Jna t·i liia11 er katcrn-ok:rn; P11so11a. nctitconpok met ayat a. /;.alilmosan. Pirgis apoy ti langit, bileg a nanrri1ran1l'a11. 51mmldana.t• biagna tapno maitan-ok la-eng, Diro ~i umbina ti pigsak a dimmakkel, Tinubayna ti i,sipko ken palcinakem ~ldi 7Jiman 11u1buya naindaklcw a Namarsua Pa11ar1.rn.wsaway ni Adan, prmagbiagna agmayma11sa, Kadagiti paragpcig ni lalaki na.kaalaauna A makigayyem 'Pfl,dak a tao ken iti Dios ag1·xem. Ti 1w.tuba11 a ba.gi ni Eva a ka11avanliwa. Leon C. Pichay Maria110 Gaerlan TuoO Persak ti indani1crla idiay Ovem Ho11•e frli 22 ti Die., 1935 l GBETTAK ti lawag iti daya: A"'I marisnat' kas nab;ag a tedted ~ ti dara. Dagiti pan.aw bungontungonen ti irlibuyong; nasalemsem ti kasaur, ket dairiti mulmula tipuntipunen. pay la amin ida ti apagapaman a kudrep. Ita tumangkayagen ti init, tikagennan dagiti angep, in-inutennan a pidpiduten· dagiti ,linnaaw, ket dagiti mul-' tr1ula ken batbato agsisinadan a main. inut .... • TI ,INIT makitan nga agsarming iti nalitnaw a barukcng ti danaw nga adda iti gayadan ti bantay, ket ti tar· taraudi a balbag ti langit isaP.tna metten.: ti imnasna nga aganninaw. Dagiti kuton .11 nangisit ·tiimayotoyda ·a lumaen 'iti ridaw ti kayubot dagiti sabsltbong ket iti nasam-it a diroda indi uminum ~NARAGSAK dngiti tumatayab. Namaluyomoy dagiti muhnula. Kad'.lgi~i tattao insagut ni Aldaw kadakuada ti di malansadan a liwliwa .... Naragsak ti langit kas ipamatmat dagiti natclna nga ul-ulep; naragsak toy lu:bong, ket siak ta rissiknak a bassit toy lubing r::gsakko ti di n>asnon .... Ket amin dagiti nagbiag, amin dagiti mulmula, dagup ti adda l'n~sak ti idandaniwda. Nanipud pay itay biglllt rikriknaekon ti dakkel a ragsak a simmangbay ditoy kararuak. Ammok nga immayna intukit kaniak · ti bukel ni lnanoma, intednn kaniak ti jlayak ni karayo ket ewanen ti sa-bali no di ni Sam-it ti lubongko. .NGEM npay ne:a itan napu•kol ti ulep iti laud ... nalumen ti t:mgatnng ket ti rngsakko mainnut nga agikaydan? Mariknak ti salemsem, tukayanna ti tolna dagiti mulmula. pumanawen dagiti · tumntnynb nirn agay-ayam kadagiti salump~yak ti kayo ditoy arubaynn ti aparko.... Umali"o'!oog ti . angin. Umarimoknmok. Agarbis. Agarhis laeng ... Pull"';!?•"· Pumi .. sa lneng ... bis laeng.... Pnmiirsn. Pumigsa la<'lll!". • • • J( et ti makitnk a liday ti tangnt:ing paglidayennak met n diak magawidan ! Agkimnt! Agkimnt! Uma.tiwcrwcr. ti nngin ! A11;kimnt, aggurrocl, :agsnl-it agkimat!. .• Twnnycdok ti Tudo • ESPIRITU. AGB.ULUS 26 THE PHILIPPINES August 1, 1936 IDIAY BALLASIW Tl KARAYAN DDA iti panunotna a baliwanan A" ti kasasaadna nga. agbiag. Saan ~ pay unay nabayag a naawatna ti P3,000 nga inted ti turay kenkuana babaen ti palubos ti linteg, ta isu nawadwad bilssiten a tawen ti kaaddana iti saad. : Isut' gapuna a naglusolos ket inawatna dayta a dagup. Napanunot ni Delfin a ti sangkadisso a dagana inna tt.1lonen. l'daysa pay nauman kadagiti adu a mabuybuya idiay _Manila. Naumaannan dagiti di um-umno a .pagraragsakan, ket kayatna pay nga idian dagiti kinaparammag ken kinaubbaw. Nangruna ta ti lagip ni Naty kayat11::a a lipatan. Inlll)·...,.yatna unay idi ni Naty, ngem sip_ud idi rinipkannan ti ridaw ti pusona ket inawatna ti ayat ti maysa nga abogado, arignan ti napukaw· to)• lubong kenkuana .... Inawat ni Delfin a sitatakneng ti naipato a gasat kenkuana-ania ngarud no isu ti kaibatogganna-ngem agsangit ti pusona .... Naminsan a mal<;lm kalpasan ti nabayag bassiten a kanito, sinababonnog a simmangpet ni Delfin a naggapu idiay lia~gkag. Umar-arimukamok ket nakuyemyem ti tangatang. Natimudna ti mayaa; a timek. ~ .maysa np ubing a makipalpalama! Jti nabessag a rupa ken nalanay a matana, n,dawag unay a nailadawan ti langa ni Kinakakaasi. Kas nasalbag iti igam ti pusona ni Delfin; ket nangnangruna unay idi naam· mr.anna a masaksakit ti kabsat toy ubing. · . "Saanka nga l!Lgsangit, " kinuna ni Delfin nga inaprosan ti buokna; ngem toy ubing agsaibbek laeng. Inikkanna iti kuarta, ket toy ubing timmangad a nagkuna! " •.• uray 54an la kuman, apo, no adda la ket bassit a mabalinko nga iyaWid a ktmen tay kabsRtko. Napalo ti _kapsutnan .•. nanipud pay itay bigat a di nangan." "Nanipud pay itay bigat a saan '1 nanl!,"1n ?" insHpo ni Delfin a Risisiddaw. "Wen, ano," ·insuangbat met toy ubing nga aglulua Nagkuyogda a napan idiay oalayda ket nac!anon ni Delfin toy balasang 11 sidadalit_. . "Apay &.wan laengen ti mabali'?' " . katnfonganyo ?" nagsaludsod 11i Delfin. Timnl~ngad ti bab1d a matanat' kas nagsaadan · ti" dagup_ ti ·dandanag ken. tuok di~oy Jubong, ket ki_nunana: " ... awan, apo, ta ululila kami. Nnnipud pay idi nagsakitak ket saanakon a magastrek iti panggedan awanen ti mabalinmi a pamuspusan. Ita nga aldaw naibusen amin a nabalinko ngn inorurnong idi, ket agya1nan kam' unay iU dakkel nga asim ·kadakami, apo," inlingcdna ti rupana iti pungan ket nagarubos dagiti luluana. Simken unay ti saem kenkuana ni Delfin. "Uray siak ... " kinunf.lna, ngem nat'gelan ti pusona iti lndingit, "ululilank met a kas kadakayo .... " Natnag ti dakkel nga ulimek iti uneg ti balay. Nagkil,innit:ida a simumulengleng, ket nagdumogda a nagininayad. "Awan ti agaywan ka<lakayo ... sink ul-ulilaak met, sa11nyo a kayat ti agyan idiay balay ket ... "saanna a natuloy ti sawenna ni Delfin ta immapay kenkaana ti alikaka. Ngem toy C,<ibai naawatanna ti dakkel a kaasi nga ikalikagumna, ket nagyaman iti uray ania man nga imbag a maiak-amda kenkual!f.l. · Pasaray sumangpet ni Delfin a nakaiggem iti binungon a makmakan, ta mapmapan idiay iii a gum11tang kadagi· ti sidsida. Ammona a maganasnanto manen ti mangan ta nalaing nga agluto ni Charin!?. Iti Pianaglabas ti aldaw, nadlaw Iii Delfin a ti nabayag nga induldulinan a bukel ni ayat nagluomen a silalapsat. Ayatennan unay ni Charing. Saannan a maiwaksi a pampanunoten dagiti im. bag-na kenkuana ... naglllget, natudio, nadayaw; adda kenkuana a naibalangat ti. karkarnri a sin-aw ti kararua ti baliai; adda kenkuana ti katarnawan a nuso ti babai ken ayat a di marakrak. Nni· mgut kenkuana ti isem ti bigbi;tat, n!li· saguday kenkuana ti kudil a nabusnag1 ket isu ti pudpudno a ladawan ni Pintas. Inpudno ni Delfin daytoy a nagdawat kcnkuana,-ket agsipud ta ti lo'lentfen ayatna ti mabalinna a pagsubag iti dakkel nga im-imbagna kadkuada ng(l agkabsat, linutan ni Charing ti pusona kenkuana. Naragsakda a dua bayat ti panna- · gasawada. Tinagtagibida ni Ayat nga agpadpada. Nadungdungngo<!ia iti taktakiag ni• ·L;iilo, ket nakutiilda"· iti nakenda liga .awanton ni makapekka iti nagtugmok a pusoda!. •• Ngem .•• Nnminsan nga isasangpet ni Delfin iti aldaw nga ipapanna pannangan, nadanonna ti kanenna a naidatar ngem awan ni Charing a manganandingay iti bannogna. N asdaaw unay ni Delfin ta ita pay laeng nga awan. Nupay kasta saanna nga impadpadlaw ti aclda iti nakemna. Idi kuan masansan a kasta a manmanon ti pannakadanonna no mapan mangan i1i aldaw. Ket ad-r.dda mane~ ti siddaawca ! ... Agsipucl ili dakes ngn imon a simken kenkuana, napanunot ni Deffin a siimen no sadino ti pappapanan ui Charing iti aldaw. Nasapa ngn immulog. ket napan naglcmmeng iti ~r:aan unay adnyo a mabalinna a pakakitaan ke:nkuana no umulog idiay balayda. Agpaisu ta idi kuan unrnlog ni asawana a kastaunay ti darasna ! ... No makaadn~·c bassiten ni Charin1, ket namnamae:nna a saa11nan fl rnakitn. St'murOt manen ni Delfin a sumapsapineng kadagiti mulmula. ldi a kast!l uma· dayoda nga umadaro idiay balayda. Nailingeden kada~iti kawkawayan. Dinardaras met ni Delfin ti nagna tapno makan1akamna a makita no sadino ti yanna. Pagammoan nagsardeng a dagus ni Delfin ta iti asidegna nakitana ni asawana, ngem sa11nna a nakita ni Delfin! Maki·. tnna a snan unay adayo ta nailinged baasit kadagiti bulbulong ti kawkawayan. "Naban.,..og ngat-.a,n," kinuna ni Delfin, ngem umadayo nianen nga umadayo. Immadda manen ti dakes nga imon ken atap a simken kenkuana ta adda apaman laeng a makitana nga umab-abay ken· kuana. Ngem saan unay 11 uagbayag nagkitana a daytay gayam tapongorna a kumavabkayab. Idi makac'nnonda idiay igid ti karayan lhnmogan iti r.akit ni Charing, Bimmallasiw met ni Delfin iti sabali a batog ket .tinuloyna laeng ti nagsisiim. Idi nokadanondan idiay kaledaan nakitana · ni Charing a nagtugaw. N angsalikawkaw ni Delfin ket _napanna tinannawngan,. kctt sadiay nakitana ni Charing a inangik-ikkat iti puris ti dapanna. Sann .a mabayag, ni Charing umulin iti agdaan ti maysa a bal('ly! '."-d,adda nianen ti gutok tj barukongna m Delfin. Immasideg a nagin-inayad •. (M'aiLtcloy panid 31) · . ARTURO R. CENTENO August 1, 1936 THE PHILIPPINES Pannakaaramt Ti "Tl" Ken "ITI" Siuuratan ni'l'r'ctorino Balbin . Mamin-ndun a maam-amm1r1s, 111ausosig ken masussusik kadagiti warnakan nga iniiloko ti tumutcp a pannakaaramat ti ti ken iii. Agkakasudi a msnnurat kas iti daydi madaydayaw apo Marcelino Crisologo, Prof. Isidor'> Panlasigui ken · daddumapa)-. dagiti nagdadayondayo a nangsalaysay, ket ti sapasap ken adu met nga agkakalaing a pumapanunut nagpalpaliiwda a sipapasnek iti pannagna ti susik ts sinipsiputanda a sigagagar ti inna pagbanagan wenno pagmudusan. &ak ngarofa!1 daytoy a parikut. Nupay lrasta, kas bar~ pay lneng, kasla dipay naibanag a kopkapnekan, adupay lat' sumsumg3 iti nalawlawag a pannakailawlnwagna, ndupay la ti madlnw a biddut nga aturen ken simparat a pn:?;simpaen. Apay, nakurang ng:itn ti pnnangilawlawag dagiti immuna a nangus-usig wenno did:l napuntaan ti papangdaganna? No innak taliawen ti kinasirib dagidi immunan a nangsalaysay itoy a banag, 1mdno a bumdengak. Ngem, saan a daytoy ti kitaek; ti nasged a tarigag'.lyko a tumulong iti panai?simpa ti pagsasaotayo isut' msnJ?iduron kaniak. Serkek ngad a situtured toy nasken, nonay r .. arikut, a banag. Dagitoy dua a s~o, "~"'' J;en "iti", a bctbattikulit Nagnntntyo la idan, 110 kayatyo, iti "artikulit". Agsipcd nga.ta iti k:ib<lbas,;tda wenn:> p::inngl:aingasda, nalaka unay a mapags;:mukat ida, ket !"-'dno nga idi ugma, itay nalabes, ken uray pav In ita agbiddutda a masansan. Nopay kasta dakkel ti paggagiddiatan ti pannaka- · aramatda, isu nga intay inalalawag kadagitoy snmaganad nga alagaden: Dagitoy laeng nagkatlo a banag ti pakaaramatan ti Tl: UMUNA: Amin nga agaramid wenW> mangikut iti myasa nga aramid, kaspag: Ti pusa cgsUlri iti siit; asino t.i agsida?-Pusu, no kasta maikkan ili "ar';ikulit"· ti; tay mais lt:i1111an ti manok, ania ti nangan ?-Manok, kct ka9 makita, naikkan iti ti; daytoy a palangka pagtugawan ti okom, asino ti agtniraw?~Okom. gapuna a ti, saan nga iti, ti naikabil. MATKADDUA:. -Ti agtagikua iti ~ays11. a·kita; kaspag: Baao ti balod; palacio • ti ari; sara ti nµang ;. asino ti' akinbado, 'al<inptilacio, akinsara?-Ti. balod, .ti ari, ti nuang; g-apun!l a ninitutup kadakuada ti 11 arti;.cul1t'' ti, saan n1=-a ·tti. MAIKATLO: Ti sao wcnno nagrn ti n1arsa a kit..'l a kaasitgan wenno katar1 1~nn a na\·on ti inanra1nat a "11 crbo''. sabali a p~nnao~ ti ramit a masap~l a . panglitup iti kahabagas ti " 11erbo". Dayley maikatlo nga alagadcn nasipnget bassit ket nnsaysayaat no ilawlawag<tayo kadagiti pagarigan. Ti sao nga inom. mabalin a paJrbalinen a narlu· rnadurna a "verbo", kas iti inomen, i1nma11, painonien, iyi11011i, kdpaJI, No inomen ti aramate~ a uverbo'', ti kaasitgan a ramitna daydiay kita no:a inomen, isu ·a maikkan a kapilitan iti "artikulit" ti, kastcy; Inomek H arak ti basi, ti danom, ti dara ( saan nga iti darn). Ti "verbo'' i1wman kaipapananna daydiay kita n6n alaan iti incr.:1cn; no kastu, k::>£toy: inoma.'.~ N uhbog (gaan nga inomak it.i ubbog ,· di rnet inome/; H 11bbog). Pagi'noman, ti kaitarusanna a nangn1na daydiay pngyanan ti inomen; anan~nta. kUTI8PfltO 1)llginoma.nyo t-i O"fl!J00~, ti "vase", ti dakulapyo (saan nga ?!i ongoi, iti "vas0", iti dakulapyo). Paino·men., aniat' kaitarusanna ?-Da~· diay tao wenno ayup lanimal); a pangtednn iti incmen, ·isu n mangala- iti a1·tikulit ti, kastoy: Painomek t.i mawnw, ti ubing, ti baket, ti manok, ti billit. Kaspag: Painomek ti gayyemko iti ba•i; dakes-no kunaen, painomek iii gayyemko ti basi. Kas maklta, daydiay sa~ a gayyemko isut' maikkan iti "artikulit" ti ta isut' kaasitgan a kai'.arusan ti "verbo" Puinomen a naaramat, ket daydiay '30 a bas-i ken dadduma payen a ramramit a maisangal kenkuana ad-adayodari ket alaendan ti "artikulit" iU, kastoy: Painomek ti masakit il-i "sangacuchara" nga agas iti otingat' rabii. Ngem no iti daytoy mot la a sarita aramatek ti "verbo" lpainom daydiay kita nga ipainom isu met "ti ~aasitgan kenkuana, isu a maikkan iti ti, anansata, kunaento: lpainorn~<o iti rnarakit ti sangacuchara nga agas ili timrng:.t' ribii. lyinom aniat' kaipapananna?-Daydiay k~ta nga ibulon iti inomen. No kunaek ·kenka, kaspagarigan, lyinommo iti sar.gavaso a danom, nalabit nga imtuudem kaniak no ania ti iyinommo. (Muituloy iti panid 28). 27 Idiay Bigan ti pupudno a pakakitnan a ti Est,1dos Unidos ti America siunget pay laeng a mangipaypayat iti Espana nupay nabayageB nga inda n·1gkappia. ta ti lachwan ti LIBERTY a n:ang:parang iti turay ti America naipawktck a kash mangipaypayat iti '"mo:rnm2nto" in .Tuan de Salcedo a Kastila. Idiay PhF~~ Goiti llitoy l\fo•1ila. likudan ti simbaan Sta. Cruz, adda naipatakder a "Caratola" a nakaisuratan iti kastoy: "NO PARKING, By Municipal Ordinance,·· nge'11. kanayon mel· nga iti s a n go n a pagsarsardengan ti adu a ''truck·• ti Mcralco. A:1>ay ania ket ngata aya ti karat a sawen toy naisurat? * * ldiay Roma adda sin!!n dies idi a dua ti rupana. Di toy l\J anila adda met dalan a dua ngr. aggidiat ti naipaskin a naganna: Ca.'le Raon ken B libid l'iejo. * * * In ton' su :nono a "Sweepstakes'', ruarto kan la ti Pilipinasen ti pakalakoan ti tiket ket idiayto kan pay Hongkong ti pagpalumbaan iti kabayo. Dakkel a komedia ! * • • Ar:1ay ngata a dagti la damdamag ti agpipinnatay, agta.takaw wenno di um-umno nga aramid ti maidumduma a maisursurat kadagi.ti warnakan, sapay a nagdadak. kelan a letra ti pannakaisuratda? * .. .. A.pay ngata a ti Unibersidad ti Santo Tomas isuroda ti historia· ti Pilipinas ngem libasanda ·ti pakasaritaan ti revolucion? 28 THE ·PHILIPPINES August 1, .1936 TI MAIKAPAT A TURAY Sinuratan ni AMBROC/O CONIN lr I NADARAS a pannagrang- mm a makaisuro ket nagwarasen !1Y toy lubong maima- dagiti naiduldulin nga aramid datangan a kadagiti naglaslasatan- giti managpanunot ken managpana, adu ti imba.tina a pakalaglagi- liiw. pan. . ~Iti pannagna ti panawcn, Kalpalasan ti pannakapartuat ni rimmuar dagiti pagiwarnak a maiJohn Guttenberg iti inununa a deppel iti pagsasao ti tunggal papagimaldit isun ti pannakadlaw garian, ket, kas mapaneknekan, daunay iti isasaliwanwan dagiti tat- giti ii-iii a yan dagiti adu a pagitao ken dagiti ilili. Ngarud tim- warnak isuda dagiti timman-ayan maod ti Frankfurter Jo'ltrnal, isu ti sirib, saririt, ken rang-av. nga immuna a warnakan ditoy Ju- Ta ti pagiwarnak isu ti bibig ti bGng. Isut' nangted kadakuada iti iii a mangipukkaw iti kalintegan gaget; isut' nangiduron kadakuada dayta nga iii; isu ti kalasagna a iti inda panagsalukag ket isut' ba- rr.ar.gatipa iti kin.akel-an dagiti :tgtombalani a namagtignay kada- tuturayna; isu ti ut~k dagiti nakuada ken nangtonton iti nabak- lupoy ken marigrigat a mangirupir baknang a kasasaadda. iti ma paid a kaikarianda; isu ti Nanipud idin, nangrugi a nai- mangipakita kadagiti umili iii pamaldit, a nagwaras ditoy law-ang, teg ti pagsasao, ti sam-itnl\, ti urdagiti napapateg nga ar-aramid, nosna, ti bilegna, ti lamuyota, ti dagiti nabalitokan a pampanunot, imnasna, ti riknana, ti unnoyna, dagiti nasanaang nga an-anek-ek ti abababa a pannab. isu ti maikapat puso ken kararua ken amin pay a turay. met a maipapan iti garaw ti pa- C1Ket no maipapan iti panagnagbiag. · basa kadagiti pagiwarnak, kasta Adun dagiti nasiriban a pagba- met a mapalpaliiw nga adu unay saan a naisurat ken nadumadu- ti pakaarusantayo karlagiti sabsaiti sango ti maysa a pagiwarnak. a kas man la dayta a pagiW'arnak awan napapateg a naguneg ken .. kuana. Kadagitoy nga aldaw a bukbuklentay ti bukbukodtay a tur~y; kadagitoy nga aldaw nga ipampamatmat iti uppat a suli toy Iubong ti rang-ay ken kabaelantayo, rebbengna unay a tungga! balay addaan iti pagiwanrak, tunggal umili agbasa kadagiti pagiwarnak kadagiti maar-aramid iti uneg ti ilina, tapno maammuanna ida ket ammona met ti inna dawdawatan ken sungsungbatan. Ta ti maysa nga umili saanna a rebbeng a baybay-an ti pannagna ti turay; masapul a tumubng; m~ sapul nga agpuot ken agridam ket no madlawna ti di maitutop ng:i. aramid iti u11eg dayta a turay, rebbengna ti umkis ket kunana, "Aginayadka." Ta ti umili ken ti turay awan dumana iti maysa a gimong. Ti turay isu ti gimong ket ti iii isu ti kasugponna. .Agbasatay ngarud. ma a pagsasao, adun dagiti gapua- bali a pagariim ; agdalikepkeptay ~~~-'-~~~~~~~~~~~---'-'--~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~PANNA .... . MANG. . . Tuloy ti pan. 23 dagiti ay-ayup, ken mulmula, ket mabalinda met a pasangpeten ti dakkel nga alawig wenno bagyo. Maigiddiat iti adytoy, idiay Babylonia ken Asyria babaen ti karlaanan a pammatida, ni Shamash a dios ti Iuit (maipalagip ditoy dagiti Shamman nga ad<la iti amiauan ti Eurasia, aggapu kenkuana ~amin a pagimbagan. Papanawe'lu-a dagiti bagyo ken dugodog, ket palangtoenna dagiti mulmula kadairiti kataltalonan. Amin dagiti _nainaganan iti ng&to: nalaingda iti sikap wenno "magic" a kunada. Kadagiti un-unana nga aldaw pattienda unay idiay .Rusia. ti kalaing dagiti agpampanday kadagiti sikap, ket masansan a dagiti · dadakkel a bambanag u masapul a pagkarian kadagiti agtuturay maaramid iti sango dagiti pasnaan. eDAGITI mangkukulam a ma· Jayo adda abalbalayda a sinantatao, ket no kayatda a ranggasan ti kabusorda tugkelanda iti dagum ti ulona ket sada kadkadetan. No <la<lcluma ·aJlid ti aramidencla a sinanta~ ket ikabilda · idiay kapudotan. Inton marunaw daytoyea, matayto metten ti kabusorda. No saan a matay pagarupenda mei nga adda napigsa a sumang we'lno anib nga adda ken ni kabusor ! Umat-ataday iti' daytoy ti pammati .dagiti Il'idian idiay America, a managan Oiibway, Lansaanda ti ufo _(Maituloy ti pa~id 31) (Tuloy ti panid 27) Dayta ngarod, sao wenno kita a sapo!em, _isu a masapol a kapilitan daydiay "verbo" lyinom, isut' naganek ditoy a katarlisan, kangrunann a i·amit ti "verbo" wenno masapol a manglitup iti kaipapananna isu a mangaln iti "artikulit" ti; anansata, mnsapol nga anaya!l daydiay a sarita tapno agbukel ti kayntnn a snoen, knstoy; Iyinommo it; saangavaso a danom ti dua a pildoras. Isunan. Pagarupek nga umdasen daytoy a pannakailawlawagna. Nupav kasta isiniiasingko ti dua a panglak~ J?nn a mangilasin iti pannakaaramat ti ti ken iti, MAYSA : Amin a 0 pannr.kasnngal ti sari ta, daydiay maaramnt a verbona · irut' nangruna a kitaen wenno tiliwen. No matiliwmon, ikkam idiay sangwlinanna iti saludsod nga anir< t-i .wenno asino ti ... , ket daydiayto sungbatna isu ket is-isu laeng, ti maikkan iti (Maitu/071 fti paui<l 32) August 1, 1936 THE. PHILIPPINES Kabibiag Ni Apo Fabian Duque Saan nga isu ti nabaknnng unay, saan met a napanglaw, m Apo Fabian Duque agbibiag a saan a makamkamtudan. Pada :'I marigrigat dagidi dadakkelna, a naglas!asat kadagiti adu a tuok. Ni A!>o Fabian, linasatna met dagiti rigat a situtured tapno inna tuntunen ti naipato a gasatna. \I. ·-i ~ / . /.· _.' .t ·: ' \ Nayanak ni Apo Fabian idiay Santa Maria, Iloko ·Sur, idi 8 ii :F'ebrero ,1886. Apaman a mabalinnan ti mapan ~gbasa, naibaon nga agadal iti ·primaria idiay Santa Maria; ngem agsipud iti rigat dagiti nagannak kenkuana a mangpagadal, innala ti maysa nga ikitna, Leona Pacis. idiay San~iago, ket 11adiay nagtaeng iti dua a tawen. Sumagma·inano· kadagiti nadekket unay a gagayyemna ditoy ti napnapan iti sabsabali a dagdaga, sabsabali a disdisso diioy Pllipinas, nangruna unay idiay Kagayan, ket nanipud pay iti ubing awan pay ti nadamagna kadakuada. Nasalm!sod .kenkuana no apay a di agsurat kadakuada, ket nakun'l!.na a sa~ anna nga aDllll.on no .addada pay a biag: ''Itay laeng nabiit", kinunana, "kalpasan ti nasurok nga uppat-a-pulo a tawen. nasdaawak iti pa1makasarakko iti maysa a gayyemko nga isu ni Apo Pastor C. Echalar. Nasd<tawak unay. ket narigatko payen a nalasin, ta idi ubbing kam pay met laeng, ket saak hi mak!tan kalpasan ti nasurok 11ga 40 a tawen." Ni Apo Fabian napan idiay :\.lanila idi 1898 nga awan a pulos ti balonna a kuarta. Napan nga awan a pulos iti pa11unotna no kasanonto ti panagbiagna idiay, awan ti kuartana, awan ti nmmona a mabalinna a pagturungan, ket awan ti ammona a :pagsapulan. Nakitegtegged ket pasaray awan ti namnamaenna a pangal-dawna; ngem babaen ti adu nga anep ken salukag, simmayaat ti panagsapulna. Nakakita iti maysa nga almasen idiay Escolt.a ket imbilangna unay a dakkel a gasatna ta naikabil a mensa.je1·0 ket dakkel nay unay· ti matgedanna ta P25.00 . Ng.em iti saan a mabayag napan idiay Alemania daydi apona ket kapilitan nga aglak-am manen nga agtutuok nga agbirbiruk iti, panggedanna. l'fo dadduma dandaninan iyawat ti bagina a maupay a maminpinsan, ngem dumteng laeng nga agpaisu ti gasat ta iti saan a mabayag nakakita iti maysa a kompania a managan CONDE HERMANOS CO. Ditoy naawa~ nga agdadait, ngem iti panaglasat ti bulan knmap:mt a kumaosut daytov a panggedan. ·ket humassit met a bumassit ti masapulanna. Ngem idi kuan nakakita iti may11a a damag iti warnakan nga adda masapu]d<i. a sastre idi11.y Laguna. · . ket ra.oo iti m11kadl)mingo. N:apan ket sidadaanda met nga imma1111'at kenkuana. Nagsapsapul, ilagsalsatimetmet, · ket iti 1111an a mabayag nakaurnong iti ?'150.00. Napanunotnan a (Ma.itulOy iti Panid 81) 29J4LU().f()I) KEN .fU~f3113~T (1) Agapniso ngala a ni Urduha nagprinscsa idiay Panga~inan? A.Q. A., U. P. Sungbat: Sumagmamano kadagiti mannurat m11ipanggep iti pakasaritaan ti Pilipinas a kas kadagiti agkabsat a Benitez ken ni Prof. Alip ili Universidad ti Santo Tomas pattiendn a kasta. Ngem narigat a pattien dayloy ta awan met ti nalagda a nagsaadnn · dagiti insurntda. Awan ti mainagananda a dukomr.nto a pagpaneknckda nga adda pagarian idi idiay Pangasinan. Dagiti sinursurat(lll da P:t<li Odoric ken Ilm Bautista a nayon ti Haklu~"t saanda nga ipanamnama a ti Pangasinan ti nsgturayanna. Ti disso a sarsadlacn dagiti ~inur ,;uratanda mabalin a saan a ti Fangasinan. Ka~akbayan ti yaa}· <lngiti KakaEtila awan pay la idi ti nag-.in a J>angasinan. Ket ag ... ~ipud ta awan ti naan-anay a pagpanelmektayo a napudpudno a nagluray idiay Pangasinnn, nariirnt. a kunaen ti Pa11ga•inan ti 11a1mtlp11dno a nagturaynnna. A. A. A. (2) Knano daydi ninsasao o kolera ditoy Ilokos Norte? A. P. A. Agsipud ti kaawan ti pagbasaan a mabnlin nga ukagen narigat a sungbatan ti salud•odmo, ngem nalnbit a ti kayatmc a saludsoden daydi kolern ngn immay idi 1821 iti amianan ti Luson. Nangnangruna n napakaroan ti iii a San Nikolas. R. C. · (3) Apay nga adda Ilokos Sur ken llokos Norte! L_ D. Amin a dagdaga iti laud ti Luson pinnn~ganan dagi:·i immununa a Kakastila· -iti Los Ilokcs, ngem babnen ti Nlin ti turay a naggapu idiay Espana pinagsisinadn a probprcbinsia idi 1818. T. P. (4) Ania ti inununn a nagbabasnan a Mimaldit iti sao ti Iloko! A. C. R. Sungbat. 1,ib-.o a. Naifurata.,.· amin U B_a.g11s Ii lJotrimi C1-istia•1a, a sinuratan n; Fracisco L~ pez ken tinulongan ni Pedro Bu· Cl!neg idi l.621 (Ti nagan ti pagbasaan naisUTat a s:ian a ni111tatur . ( Maituloy iti panid 32) 30 I DIA Y MUZO, 110 agala dagiti - Indian iti esmeralda-, saanda nga ipaltibos nga umasideg dagiti babai ta lumned kano dagiti gameng idiay tukot ti daga. Kadakuada dakkel a buisit dagiti babbai ta papanawenda dagiti sailikua. Umat-ataday iti daytoy a pamrnati, dagiti lnsik ibilangda met a naikalin a gasat no babai ti urirnna nga anakda. Kasta met dagiti Iloko, no mapand!l makitagilako, agdaklis, wenno makisugal ta b!lbai ti umuna a masabatda iti dalan, naim-imbag pay a saandan a tultuloyen ti gandatda ta awanto met laeng ti naimbag a banagna. .DAGITI Itneg ngz agnaed kadagiti bambantay ti Kailukoan, tagibuisitenda no ti ma!adaga adda ganna ti bagina. Gapuna nga ip::1anudda iti karayan wenna ikalida a sibibiag- ngem iti dumakkel a pilay wenno bulsek. Ti mangngalap idiay Bisay:i tanggadenna ti duyong (sirena) no masarakanna a nakawakray. Ba.baen ti pammati nga impatawid dagiti apappoda awan ti uray aniarnan a ginginammol a makasukal itidaytoy. Ngem kadagiti Iloko adda pangsumangda. Saanda nga agsubli ta adda gayam nga ikuykoyogda daytay buok ti litaw. Nagasat daytoy a galinggaling kadagiti Iloko. Manen no mapan agbariniit saanna a pakadanagau ta mananinama nga adu ti maalana. Umap-apal dagiti dadiluma; 11gem. ipaidamna nga ibaga nga adda gayam sippit ti biding nga isalsa~ likadna - ket daytoy ti inna iyap-apros iti basinkawel ti banuiitna. No dadduma iyuperna toy lawi~ iti arak wenno suka. ta daJitoy ti _ -~angpapanaw iti siba a THE PHILIPPINES karkarma dagiti sairo, mreiia., wenno kaibaan. •KET NO nababa ti Jinnaaw ket nasellag ti bulan, apan pumukan iti ungkay ti banniitna, ngem pilienna dagitty pagap-apunan ti bao, banias ke11 uleg. Umar-aring claytoy iti kadawyan dagiti Japoneses a naganenda iti Star Festival. No dandani agbettak ti lawag umologda nga agala iti linnaaw kadagiti likkukong ti ~absabong ta patienda a ti li:maaw kadagitoy nga aldaw nagasat unay a talukatik a naggapu 't sadi Ian git. Ilaokda iti tayum ket pagsuratda iti dandaniw. Dagitoy a dandaniw igalotda iti naganus a kawayan, ket isagutda a pammadayaw iti Prinsesa ti Agsapa. wenno palpallatok ti bigbigat a kunatayo. Ket no adda bituen a nayapirinl,( idiay saw-it ti bulan, kuna dagiti Iloko a dandani man ti gubaten. Kunada a ti bituen apanna gubateu ti bulan, ket ti sellag ti bulan isu ti darada nga aggubgubat. Umingingas iti daytoy ti pammati dagiti Ilonggot, ta kunada a no agsabmtg d a g i t i bagbag asideg manen dagiti kabusor kadaku11-da. Iti saan a mabayag nga agpaisu sumangpetto dagitoy a kabusor ket agsisinnigpatda iti ulo; ta ti ulo isu ti kapatgan a magun-odda iti gubat. · 6)NO ADDA met lumabas a salaksak iti tuktuk ti balayyo, aganannadkayo ta dandani man adda matay kadakayon ; wenno asideg ti pannakauramyo. Daytoy narigat a sumangen; ngem no masi. putanyo ti k:ayo a pagdissoanna dagdagusenyo nga apan lansar~n tapno pumanaw ti dakes a gasat. Kasta met no map4lnka idiay bakir ta adda -mangngegmo a timek. August 1, 1936 agawidka laengen ta clikanto ket maan-annongan. Uray no kasta no dakkel la unay ti tarigagaymo a makaala iti dayta a kayo, dilpatam clayta ramay nga iyaprosmo kadagiti piditpiclitmo. Ngem laglagi-· pem a sawen daytoy: "Bm·i-BMi dika- agtagtagCLr-i .... " .NO KAYATMO a nalaka a magun-od ti ayat ti maysa a babai, pagsisfoniglotem dagiti uppat a suli ti panniom no makakitaka iti layap a matnag. Ngcm no agpukaw daytoy a layap kasakbayan ti pannakasiglotmo, r•wananka iti gasat: saannaka a kayat ni ayayatem ! 0 ! nakaskasdaaw toy lubong ! DIKA AGSARDENG MIN a balligi ti panagbing, buA11 iign i<la ti nntnnnng a pnnag ~ panunot ken salukag. Ti na•lanang a panagpanunot kuykuyogen ni Inanama; ti salukag bitbitibiten ni Pakinakem: isuda a dua tartarubinbinen ti dakkel iiga ayat. l\faipnlagip ita ti maysa iiga agkutkatkot iti gameng, a kalpasan ti tinawen iiga nwan !aeng ti naalana, naibus kenkunnn ti namnama, narba ti pakinakcmna ,naappres ti <lakkel iiga ayatna. Sinublat ti maysa a mangamgameng, n~a sip~p&kinakem a mangted iti aminna ket kalpasan ti pannakakalina iti ~angaagpa dandaninan saan a pattien dagiti gameng a buybuyaenna. No daydi immunn snanna nga impalubos a naspak ni inanama, ket tinennebna tapno !umnndok kenkuana ti pakinakem nalagda kuma laeng daydi ayat a nnknibaulanna, ket <lnydi gnmeng kalintegana a sanikua. Kasta no <ladduma, na!akatay' unny a maupay; nnimbag pny ti dadduma a mulmula ta sada la aglaylay no nangaton ti init; ngem kaaduanna kadatayo ti malay!ay ti karuaruana uray adnyo pay Jagiti makaritor a sagubanit. Tumutop unay a malagip ti maysa a mannaniw-: "Mag11nka, ket pngariamto ni Gin-awa." - August 1, 1~36 IDIA X BALLAS!\\' .... . ( Tu.loy ti panid 26) ldiay linged ti :saba · add,..: maallirigagna a taltalumitim. "Pudno ... pudno unay,'' nakuna ni Delfin it.i nakenna. 'Pudno a naulpit kaniak,'' keu napalalon ti agJin. lindoos a ling-et1¥l. · Immasideg laeng ni Delfin ket simmirip iti maysa a regkang! Sadiay nakitana ni Charing a nakatugaw ket adrla Jll'li ni lakay Osong iti •1 '1ngwananna. Ni lakay Osong isu ti bigbigenda a kataknangan dita a puro. "Saan pay Iiga ammo ni asawnm?" kinUl!f!. toy Jakay. Nalawag dagitoy a nangngeg ni Delfin ket nakarkaro manen ti pudot ken imonna. "Saan ... kasano a maarnmoanna!" Ni Delfin minesmesan,,,,.n ti putan ti bunengna ket kayatna kuman ti 1>muli a mangtagtagbat kadakuada .... "ldi laeng kalman a nagsarak kami kenni asa"."'am, .saanko a nadnadlaw ... " kinulia ma,,en.tcy lakay. "Dayt,a laeng ti dawdawatek, alwadanyo ta dinanto ket maammc>an ?" in•aruno met ni Charing. Ni Delfin inasutnan ti bunengna, ket kastauna~·en ti labbaga ti rup~na. Ngem idi umru!dang iti maysa naallingagna a kinuna ni lakay Osong: " ... anianto ngatan a ragsak ni asawam no maammoanna f!. sika ti pagtawidek amin kadagitoy dagdagak. Ket dagiti nuang ken toy baby ipatawidko met amin kenkuana ta da1'!ly laen~ a du'! ti nangisaksakit. · kaniak kadagiti parikutko, ken agtartarken kaniak no masakitak. M11kitam awan ti sabali a pagtawidek ... gapuna a kayatko a maam· moam dagiti disdissoda. Dakdakay<> laeng ti ibilbilangko a kakabsatko kn.dagitoy a purpuro ... ngem saanmo pay a sasawen kefJ ni Delfin tapno masdaawto ,met no· ibagak kenkuallf.l ... " Nagbaliw ti rikna ni Delfin. Ammonan a saan gayam a gapu iti ulpitna ti pumampanawann.~: ni Charing ngem tapno maipnkita amin kenk1>ana dagiti disdisso ti tawidendanto, ta ni Delfin mapan met idiay talon ket saan1i,i: a masango. Na~n-inayad a nagsubli idiay balayda ket iti saan a ma~yag sumangp.et metten ni asawana. "Kunak man no. nananka:: idiay ·bankag, Delfin" kinuna ni Charing a silalamiis. "Naggapuak idiay ballasiw ti karayan," insungbatna met a dagus. Nagsabat dagiti ir.('ltada a dida nakatimek iti nabayag. Ni Charing sa.an'1a nga ammo ti saweilna, immasideg cct inapungolna ni Qelfin. THE PHILIP.PINES MANGKUKULAM .. , Tu/oy ti pan-id 28 ti sinantao tapno agsakit ti kabusorda. No kayatda a matay ipuorda ". em1 UN-UNANA adda dagidi uracu!o idiay Grecia v, pagsaludsudanda kadagiti saan pay a· napasamak. Maysa kadagitoy isu ti uraculo idiay Delfia. Uray kadagitay kallabes a siglo pattien pay dagiti ar-ari ti padles dagiti mangkukulam.t> Ni Pedro Bukaneg, agsipud iti siribna isu ti uraculo dagidi paradi irliay Bantay (Ilocos Sur) id: maikasangapulo-ket-innem a siglo 1• Uray kadagitoy nga aldaw adu pay laeng ti mamati kadaduada dagiti mammadles a mangkukulam. Ni Toriceli, masirib a "cientifico' ', a g s i p u d i t i I a i ?l g n a a nangaramid iti "barometro' ', impagarupda a mangkukulam. Kasta met ni Walter Scott, natalukatikan a talibagok, ninagananda a "ma.sirib a m.angkukulam iti Amiana.n.11 0 D A G I T I mangkukulam ! Saandan a maikkat iti panunottayo. Adda pay naaramiden a biblia ti pammatida a sinuratan ni John George Holliman idiay Pennsylvania (America) itay kallabes a siglo, Agsipud ti kaawan ti naananay a pangibislinan ditoy, saanta· yon nga ilanad dagiti pinaget daytoy nakaskasdaaw a biblia. Adu dagiti pasetna nga umat-ataday kadagiti an-anito ken pamparnrnati dagiti Itneg ken· dagiti Iggorot. Biblia dagiti rnangkukularn ... ! Narigaten a rnaikkat . dagitoy a parnparnrnati ken kankaniaw. Uray pay iti Biblia Romana pattien.na dagiti rnangkukularn ket kuna ni Wycliff iti acto viii 9: "Ad4a mangkukulam iti dayta nna ili a ti naganna. Sim.on.'' 1. La Religion Antigua de los Fili.. · r»11.os. !Rabelo de los · Reyes 1909 1). 117 . 2. GraphiC. Dynamite For Witebes. Rufino B. Noel. Feb. 27, 1936, p. 15. : ·1· . 3. La. ReUgion Anti11ua d• los F11p~ nos. ---.op. cit, p. 117. · 4. EMiclopedia Americana. Vol. 2.9 p, 430. KABIBIAG NI. .. Tiiloy ti .panid 29 mangbangon met iti kabukbukoclanna a pag1:mpulan ... nangipatakder iti sast.reria idiay A venida Rizal ket pinanagananna iti MODERN TAILORING. Narigat ti panangrugina; pasaray dandaninan mapukaw ti namnamana. ngern no maminsan mapanunotna met laeng a no ipakatna la ket amin a kabaelanna babaen ti panaggaggagget ken panagiturtured kadagiti adu a rigat. malasatnanto amin dagitoy. Saanna nga impalubos a maupay ti n~ .. kemna, pinatangkenna ti panunotna ket pinalandokna met ti pusona, ket agpaisu ta ibm saanen a m:>kamkamtodan iti panagbiagna a kas idi. Ingana ita adda pay laeng daydi a sastreriana, ket nakapabangon payen iti maysa a balayna nga uppat ti ruanganna ket pagpapaupana. No makasarak kadagiti gagayyernna ket masarsarita ti panagbiag saanna nga iliblibak dagidi panagrigrigatna, ket umisern met no masarita ti adda a bassit a nam-ayna a mangtartaraken kadagiti uppat nga annakna. 5. The Ame•-ican Weekly. May 5. 1935 p. ·11. 6. Diccionario Enciclopedia Hi.spano.4mericano. Torno Ill p. 966. 7. A Thousand Years Of Philippine Hist0111 Before the Coming of The Spaniard.•. Austin Craig. p. 1. S. Filipino Popular Tai•.•. lnurnong , ni Dean S. Fansler. 1921. Pedro and The Witch p. 279. 9. Tl•P rmtoms of Ma.,..loind. Lillian Eichler, 1924. pp. 629-630. Hendrich Van loon. Mentor June, 1923. 10. Imp~nguloan ni Petrus Waldus idi , 1.170. 11. The American Weekly. op. cit p. 17. 12. Mala71 Sketches. Frank Athelstnne Swettenham. 6th edition. p, 192. 13. The Customs of Mankind. op. cit. pp. 24-35. 14. Idem. 15. Consulting the Wilch. John Scott, R. I. . 16. Pr•lro Buknneg, The Philippipe Moses. Percy Hill. Philippine Magru:ine. June, 1931. 17. Tire Lady of The ·Lake •. Scott. Edited by Edwin Ginn, 1903. ·p. 3, DAGITI TIRONG ... (Tuf.o·y ti panid 22) naudi. ldi 1843 adda pay laeng shnmangpet a buyot ti Tiroug" a na.gsanglad idiay S:mto Domingo, idiay asideg ti Puro Pingit. Kalpa..qm daytoy awanen ti naan-anay a maukagant.ayo no adda pay laeng sabali a t.awen nga yaayda. Nang-. runa ta idi 1848 nakapasangpeten ti gobierno Espanol kadagiti Ian- · dok a daong. Dagiti Holandeses a nangdurdurog kadakuada saanda metten a makaart.ap iti bileg dagiti Kakastila, naabak ni Tagal a Pa.'lgulo dagiti Tirong, ket pinalpa!neddan dagiti luganda nga a.juagos ken karakoas. .• DAGITOY a kita ti biray ti nagJugluganan dagiti Tirong ·a naggapu i~iay probinsia a Tiron, Bonneo. '0 Ti maysa a birayda aglaun iti uppat a gasut a Tirong, agraman pay dagiti takt.akawenda a kanen ken sansanikua. lta, kadagitpy nga aldaw, no sawentayio . ti Tirong kayatna a saw.en ti agsamsam iti saanna a kukua. Iti saan pay nabayag nabigbig a balikas iti sailuko a ti kayat>na a sawen maysa nga agtulad w~mno agramgud iti sinurat.an ti. saba-li. Ngem .. saa·n laeng a. duddudua ti ~kaiyuloganna: pfra.ta, plagio, wenno nagan ti maysa · nga ikan. 1. Adtla idiay Filipiniana Division. 1911. 2, Nciaro.mid dagitoy IJabaen ti ot'deJt ejecutiva No. 2 idi 1911. 3. Bannawag. Vol. I. No. 26 Apr. 2'1, 193&, p; 34. · -4. . Babaen ti pammati dagiti umili daytoy ·isu kano ni Apo Sto. Santiago. 5. Nalabit a sinankuppit. 6. Adda idia11 'Filipiniana DiVisi'on. '1. Historia · Delioiiptiva dlll municipl.o de Ssit, llooos Sur, 1911, (Fili_'llia7ia Division) • 'fHE PHlWPPl.L'IES PANNAKAARAMAT ... ( Tu/011 ti pa11id 2S) "art.ikulit" ti, kct dagtti dndduman 11 rnmramitna, iti Kaspagn :.,-America itdennanton - ilitayo - panagwaywayas-di mabnyag nga aldnw; At1tc~ica isu ti mangted, no kasta maikkan iti ti (ngaramid); ani::\ ti itdennanto: -pnnagwawayns, no ka•ta maikkan met iti t-i, ket dagiti dadduman a ramramit, iti, kastoy: Ti America itdennanton iti ilitayo ti. panagwaywa. yasna -iti di mabayagen ngn aldaw. SABA LI: No pagduaduaanto no ti wenno iti ti mnikanada nga ikabil iti maysa a sao, pagbalinen a "plural'", ta no dagiti ti rumbeng, masinono a ti, ta isut' "singularna';; ngem no mabalin ti kadagiti, iti met iti kaasmangna . idiny "singular"; kaspagnrignn ta agduaduaak iti umisu a pannakaisao daytoy, Agll'idaak ti manokko? wcn110 iti · .manol.ko? -masapol ngn ibaliadko iti ·plural, kaotoy; Agsidaak dagiti manokko wenno ka.dagiti manokko?-Ti 8. Municipio de Badoc, /locos Norte. 1911. Filipiniana Division. !). Amin nga im-imrr.ny tav.n n Ti rong, Ad-Adu ti Moro kadakuada. Uray no kasta dagiti Tirong ·adda met .darada a· Moro. Agsipud ta dagiti. · naududi a. napnn idiay kailukoon Ti?-on ti nagandn, . sapasapentay met n naganen idnn itl Tirong (ninayonantayon iti "g"). 10. The Philippine Islands. Blair & Robe1•tiion, 1904. Vol; .18 p. '79. August 1, 1.936 · pnnagdengeg umr.nayan ll mangipnto n kadagit·i ti mainugut, no knsta mnsinono nga iti met ti rebbengna ta isut' knasmangna idiny singular, kastoy: Ansind~ak iti manokko (snnn a ti manokko). Kamaudi:manna, tapno mapnektayo a masnpel ken nasken unay a paglasinen a nalaing ti panangaramlllt iti ti ken iti, mntmn~_antay dngitoy sumaridat a ranagsaadda. Isukatko ti kinatan-ok iti kinatalna Isukatko iti kinatan-ok Ii kinatakna. s~.anko nga isukat ti aso w manok Saanko ng'a isukat iti aso ti manok. Jparabawl·o iii ulok ti pungan. Jmutektekanyo a nalaing dagitoy ket makitayo a sibabatad a ti pnangsinnukat ti f.i ken iii umanayen a mamagbnliw wenno mangharusngi iti kaipapanan ti kaya1t a saocn. Gapuna nga anna.dan unay ti nasayaat n pannakanramatda iii panngsio1·at ken uray pay ili panagsarita. SALUDSOD ... ( Tu/011 ti pa>1id 29) dagiti biddut ti pnnnakaisuratna, ngraman ti nagan a Francisco), (5) Tagaano ni Pedro Bukaneg Kaano ti pannakaiyanakna? D. R. Babaen ti maukagan kadagiti naimalnmldit taga Bantay, Ilocos Sur. Mabalin a saan a daytoy ti ilinn ngcm iti. pakauna ti Doctrina a sinuratan ni Pacii Francisco I.opez kunana a natural de pueblo de Bantay. Adu met ti agkuna nga Itneg, a kas ipamatma.t ti nagannn Bukaneg, na/111/caan nga lt••eo. Ngem awan met ti ·mabalinda nga -ipakita a pangipaneknck iti daytoy a· paJllil!ntida. Ni Pedro Bukane;;t nniyanak idi 1591, 1592 kuna. ti dadduma. (6) Siasino ti immuna a nagdandniw lti sao ti Ilcko? F. G . Ni Buknneg, ngem adda met kinagfddanna a. managan. Pablo Liano (no isui-attay itan soanen a Liano ngem Leono); G. B. Golden Engineering & Survey Works Co. ENGlNEERS-SURVEYORS-CONTRAC'l'ORS Roads, BuBdings, Bridges and Irrigntkn Projects; Filling, Su'1-Divisicn and Land Surveys: General Repairs, Pinn•, Estimates, Spec'f.cntions Technkal Supervision; and Installation of Machineries . ..t. RIVERO Marwgrr • 705 A VENIDA RIZAL MANILA, P. I. P. 0. BOX ;12·:37 TEL. 2-41-36 E~celsior Modes & Institute 1733 Azcarraga, Sta. Cruz, Mahila Try ou1· specwltj1 an:l mocl ernistid c1·eations on We off el' complete course 1)i Filioina dress Wedding " Evening " Sport " Baptismal " Croquignole Spiral Fin<rer Wave. Facial Treatme.nt Scalp " Moderate charge and Experienced dressmakers Dressmaking ........... . Men's Tailoring ......... . Hair Science • ' ......... . • ·Beauty Culture ......... . Machine Embroidery .... . Competent Instructors. Free Diploma,. ma~rials, equipments, lesson on Piano, Voice, Typewriting Stenography, Flower making, Cooking, Factory methods, rnachin~ embroidery and Food preservation. 1'40.00 50.00 50.00 50.00 25.00 }faster Tail~r M. Dimanlanta MisA Gavina P. Monson Pro'fl. " Cutter
Relation: Former name: The Philippines