Ang Pangagaluwa noong araw

Media

Part of Ilang-Ilang

Title: Ang Pangagaluwa noong araw
Language: Tagalog
Year: 1945
Rights
Fulltext: "K ung kami po'y lilimusan Dali-daliin po lamang yan ngayon ng ugali ng mga tao. silá ang dadalhin sa libingan. Ang A t baka po mapagsarhan N g pinto sa kalangitan." Bukód sa pangangalulwá kung mga bata sa takot, ay nagj:>apaaraw ng todos los santos ay may gawa naman sa mga kasama sa isa. pang kaugalian na ang tawag bahay ng anumáng pagkaing mang ibá ay panawagan at ang ta- ilalagáy sa ilalim ng unan. Ang . KUNG dumaratíng ang kaaraJlng "Pangangalulwa" Noong Araw ... wán ng mga patáy o todos fos santos ay di ang hindi natin nagugunita ang kaugalian noong araw na ngayo'y nalilimutan na halos, bagamán sa mga lalawigan ay umiiral at ginagawa pa rin, na kadalasa'y pinagtatawanán at pinagngingitngitán pa ng iláng waláng ipinagmamal,akí kundi mga gawi't kilos na dalá ng maka- tumba ay ·matapos bago magbu- wag namán ng marami ay panga- kadalasán ay mga suman at puto. ·bagong panahón. káng-liwayway upang sa pagka- ngalulwá rin. Ang panawagan ay Nguni't anó bang mga kalulwa ! A ·k 1. _ h. t' kagising ng níg'a tao, lalo na ng ginaganáp ng iláng tunay na mga Ang nagsisikain ng puto at sung auga 1ang nasa 1 ay ma- . . . . • k h t• b' t l z • t mga nags1Slpags1mba, ay mak1ta pulubing nananapatan sa mga ba- man ung a 11!gga 1 ay ang maawag na panganga u wa a pana- na at mapanood. háy-baháy. May dalá pa siláng tatanda na rin sa bahay, kung wagan. . . . kulilíng na bago magsimula ng himbing na ang mga bata. Sa lathalang l ·to''y wala k , Nag1gmg sanh1 ng pagkakata- •t . t t 0 , na ammg pag..aw1 ay pma u un g mu . K b' -. , . . , - wanan pagkakatuwa at pagkaka- . . ung ga 1 ng araw ng mga pa1bang _Iayon kun?1 1hayag na pa- tuksuh~n n ma kaka it-baha Ang kadalasang maaw1t ay nauu- táy at kinábukasan, habang Ilagrang 1sáng bahta lamang ang . . ~ t g b""' P k t Y kol sa mga kalulwá at sa buhay mlmi_sa ay nags1's1·p -d a'l .. . . - . ang nag1g1snang um aug na a a- 'b , 'ha t~ r _ , _ ag as ang m~a ~augahang nasab1 kung d,u- yo. At Jalo nang nagkakahalakha- ~g ? a t \ gtng ~an ~- ~sa taan~ Iahát sa kaní-ka_nilang altáng may maratmg ang a:raw ng mga patay, kan kun sa tumba a ma nakiki- aw1g ng u u~mg ma an a nakatirik na mga kandiÍá. - P~ sa hangad na makat1:1l?ng sa mga tang mg; damit ng d~lag:. lalo na kung nagka~a~ahmbayan ang ma- tungkol sa kalulwa ng mga namakabataang naghahag1lap ng mga _ . 't 1 b gagandáng bmg ay totoong naka- táy A _ d -_ · k d"l -- -._t·_. l - 1 k yaong gana na pan oo na nanga- . T k' An •t • ng am1 ng an 1 ang i 1u at na. ma a asaysayan. kasabit na parang palan:uti sama- wtwl1 mgk pta A1ntgglahn:t g atawtai ay nitirik ay alinsunod. sa bilang ng ma ung o . a a ay na pos • - · : Sa gabi ng todos los santos gi- taas na ?agdang-kawayan at sa sa ganitO: mga ~8;matay s~ mag-aa.n~k .na nágawa ang tinatawag na panga- mesang pmagpatungan. Pagkata- nakabra sa bawa t bahay. ngalulwá. Iyán nama'y sa pag- pos ng misa kinabukasan ng todos Kung kamí po'y lüimtl8án, Ang paglalagáy ng .mga palll,. kakatuwaan lamang ginagawa at los santos na kung tawagin namán dalí-daliín po lamang, mu.ti sa libíng .ng kaniláng ,.mga ang pinaka-pangunang.,. layon ay ay día de difuntos ay binibigyang- at bakct kami'y mapagsarhán hinlog ay - kaugalian na ng_ mga ) mabigyan ng mabuting aral yaóng laya na ang lahát na makuha sa ng pinto sa kalqngitán. pilipino sa mula't. mula pa. NQo'y mga taong kulang ng pag-iingat tumbá ang kaní-kanilang mga A hi pawang kandila ang pailaw. na. ínik 'lá • . . 'k l z , k - ng mga nananawagan ay n- 1•1 t k . sa am _ p.g mga ar1-ar1an, Ang pag-aarmg na a u wa Ilg na ara- d" .. Ii h b h" d" . a agay a pawang oronang yar1 puJutóng ng mga nangangalulwá áng gabí. Madalás mangyari, b1 t~agsisli·is. ª ang 1~ ~ maa- 11a mga .sariwang bulaklak ang ay walang inaabatan kundi ang marahil ay sa pagkahiya, ang na- / ·t n~ irnos ng may- ª ay na mihahandog. • Nitóng mga hulíng pagkátulóg ng mga tao sa bahay- iiwang hindi kinukuha ng mga mGa apa n. . _ b" - _ ta6n ng panahón ng mga e.nwrikab h O . . . • d 't aya nang sma i na, ang mga h' 1. 1 1 -. a ay. ras na mak1tang sda'y may-ari ay yaong mga ami na . . 1 á no ay na ima mg na .sa pag a agay • . 1 b b b . nagsisipanawagan ay ta ag ng .1 lokt 'k . gk may pagkakataon, ang giilagawa'y pan oo ng mga a ai. 1 b" . . r 6 ng mga 1 aw-e ri a na pma a"nakawin" ang lahát ng manána- mga pu~ !ng nagsisipa~pa im s; kasalapián ng mga kontr.atistang k k d - 1 , k k Sa oras ng pagdaraos -ng pa- ngunl't mtóng mga hulmg araw elektrisista aw, _a a l!-88 y mga asang a- ul , . 1 t6 b. úbu · • . . .1 ngangal wa ay may isá pang ka- ay mga pu u ng nang m o ug S 1 b h, . .1 . • pang nanwa~ sa si ong, mga paso tuwaan ang nagsis1gawa noon. mga tamád at batugang nagsisi- ª 00 ng pana ong .i~i agi rito ng magagandang halam_ang nakala- "N k ,, .1 a t 1 k 1 . ng mga ha pon ay kung 1.Jang taong . agnana aw s1 a ng mga ma- p gsaman a a upang mag asa api. . . gay sa hagdán, mga damit na na- 'k . d b _b" • . . Nakal·l·pon nga a • .1 . ang todos los santos ay hmdi nai.. - _ . 'b , . no na maa o o, igas na isma- n man si a ng ma- k , . . b uwan sa sampayan at 1 a t iba . t 'b. k . . laki" laki" ..:n hal • k .1 raos, pag a t 1pmag awal ang pagS r samg a i a pang pag amg na1. - u g aga na am ang . . _ - pa, a sa tkop ng lalong mataong luluto at siyá niláng pinagsasalú- pinaghahati-hatian pagkatapos. dalaw sa mga hb1~ga~. ; Inaasamga daan, ang mga nangan.galiP 1 h k . • k ta . Nagi'ng ugali" pa ri"n ng mga t hang sa pagkakataong 1to ay ma-z , · - sa u an sa amang ung wagm _ ao . . . - wa ay nagtatayo ng kung tawa- · a· _ h M d lá noong araw na upang ma'hili"g ang gigmg d1-pangkaramwan ·ang da-. . . t -b • ay me .ia noc e. a a s mang- . . . 1 gm ay um ª• na yari sa patung- yari na di nalalaman ng kasalo mga bata sa pag-alaala't paggu- mi ng mga_ t~ong magsisi~a aw ·sa patong na mga mesa at. mga hag-· sa media noche na an manók na nita sa mga magulang, mga ka- dalawáng·hbingang malak1. dang-kawayan na lubhang mata- . · g t"d t "b' h" t L há , . _ _ madobo ay kanya... pa 1 a . 1 a pang mlog na na.ª~s. ,ª t n_g.man~aw ay_doon _ ngamatáy, ay tinatakot at slnamilálagay at ismasabit at pmag- Ang mga taong nagB!ÍBipa.nga... sabing kailangang ipagdasál ang -aayus.ayos pang mabuti.. Sinisi- lulwá noong araw ay dinaraán la- kálulwA ng mga yaón at kung Papan~~balikín ~ng matibay na kap na ang. tumba ay magmg l~m- mang sa pa_gk~~a~uwa. ~al~mat gabi'y maglagáy ng anumang ma- pagkak.aisa, ng lahat upang mai• pa,J-bul>ungan ang taas, magmg at ang ugahng 1yan ay _ hmdi na kakain sa ilalim ng kanilang unan pagtagumpay ang ating mga ba• puno ng lalong _ makllkabuluháng kilalá ngayon. Kung hindi, mara- sapagka't ang mga kalulwang na~ nál na mithiin. kasangk~pan. at mapalamutih~n ng hil ay nakawáng totohanan ang sabi ay dadalaw sa hatinggabr at ...;..· --niga san-sarmg _paso. Madalas na magaganAp, altnsunod sa kalaga- kung walang makitang pagkain ay "Alang-alang sa Bayan !"-.:. ª~&: pagkakayar1 ng tumba ay m~- lyán ang dapat itaním· sa puso ng rikit ,ªt kah_anga-~ani'ª p~gka t Sinulat ni 1ahát at bawa't isáng pilipino sá talagá namang pmagbubub ang mga araw na itó ng ating pagbapagkakaayos. Sinisikap na ang DANIEL MANAPAT bagong-buhay. Sabado, Nobyembre 3, 1945. ILANG-ILANG 5 Ngayo'y Araw ng mga Yumao. At may nagugunita ako. Nguni't ako'y hindi dadalaw sa mga puntod. W ala akong pag-aalayan ng ma. bangong bulaklak at ng mga kandilang tatanglaw sa buong magdamag. At di rin ako mananalangin alang-alang sa ikapapayapa ng ka. niyang kaluluwa sa kaitaasan. Sapagka't ang kaniyang puntod ay wala sa libingan. Hindi maaaring matagpuan sa malamig na lupang siyang hantungan ng lahat ng kinapal. At wala rin si. yang kaluluwang aakyat sa langit na siyang dapat kalagyan ng lahat ng magaganda't mabubuting likha. . pamumuhay.· Napakaginaw sa la'y sumuko at pagkatapos ay pa- ging tamad -ka sa pag-aaral na bundok kung gabi at kung araw paglakarin hanggang Kapas ay gaya ng ginagawa ng marami ay nama'y matindi ang init. Bukod kabilang siya sa mga nakatakas. maaari ka ngang makatapos sa pa rito, kail;,ingang maglakad sila Hindi ko akalaing mataas pala pag-aaral, nguni't parang wala ka sa mga kagubatan. Kung pagma- ang kaniyang napag-aralan. Sa- ring natutuhan. lasin ko ang mga gerilya ay lagi pagka't kung pagtingnan ko ang .-Sayang at r:agkadit;maan. Sasilang marumi, hindi nag.aahit at kaniyang anyong mapagpakumba.:. na'y nag.aaral na ako sa Maymalalago ang buhok. Gula-gulanit ba, ang kaniyang mukhang bahag. nila .. pa ang mga damit. N guni't ka- ya na lamang ngumingiti kung -Sayang n~a.--8ng kantyang hit ganoon ang kanilang anyo, ka- minsan, ay para bang kahalintu- tugon.-A.ko JJ1an ay nanghihinahit sa mga mata nila'y nababakas lad siya ng marami naming bina- yang rin. Sana·y t.apoa na ako sa ang labis na pagpupuyat at pag- ta sa nayon na di man Iamang na- pagka-inhenyero. Ang kapalaran kapagod, kaming Iahat sa nayon karating sa ikaapat na baytang nga naman! Ngayo'y nar1to ako ay nakatitiyak na ang kanilang na paaralan. Ako nga'y nagta. at hindi nalalaman anir klnabupuso ay tinitibukan ng marubdob ka, sapagka't ang kausap-usap ko kasan, kung i5all'll ako hahantong. na damdaming hindi namin ma- pala, akong ipinalalagay na ma- -Hindi na matatagal marahil. aaring matarok at sila'y may ang. taas na rin ang napag-aralan sa- Ang balita ko'y malaplt na raw king katapangang hindi karani- pagka't nakatapos sa haiskul saang mga amerikano sá Pilipinas. siya ay a:g a~dn; ·pag-ibig. A LA. A LA S·a Ang aming nayon ng Matalahib . . ay nasa paanan ng bundok ng Banahaw. lto'y napakalayo sa kabayanan; upang makarating dito ls.an· g p~ G-IBJG. . ay kailangang tumawid ng tatlong . ilog at dumaan sa mga pasikutsikot na landas. Simula nang ma- · sakop ng mga hapon ang Pilipi- ,. ..,. nas, ay w~la pang ~ga singkit na wan sa isang kinapal. Kung ka- kabayanan, ay higit na may du- -Oo, malapit na nga, sapagn~kararatmg sa ammg nayon, da- ya nanían sila'y aming pinagp1p1. nong kaysa akin. Ang pagkakila- ka't nakuha na nila ang Halmah1l nga sa kalayu. ª~· Sha kabayAa-t taganan at hinahangaa_n, at tina- la naming ito, sa ganang akin, ay . hera at Morotai. Wala nang nanan ay may gar1son ng apon. . . tanggap namin sila nang mahusay isang magaling na pagkakataon lalabi sa kamla kundt ang mag:.. 1mg bawa't makasalubong sa niga kapag dumadalaw. upang makausap ang isang· mala- · · · k"t · k d d At tungo rito. N guni't hindi mo rm smg 1 ay pmayuyu 0 oon. wak ang nalalaman ,· n.at1"t1"yak · b. S t l 'l ., natitiyak ang takbo ng pangyaiyon ang ayaw namin. Kaya .. 1- -ª ang aw ng mga 1 awang kong ang kaniyang sasabihin sa h. b"h" k . gt t1"nghoy ay n k"k" a ·1 yari. .hg l>alita 'llami'y d_uma•1/ irang- i ira ammg ma ungo . . a 1 1p g-usap s1 a sa akin ay hindi mga pangaraw- · ~· · k b t · l t d ·b· rami ang mga hapon¡r idinaratinlt sa a ayanan, ma ang1 na amang mga ma an a sa nayon; ang I ang araw _na paksa lamang ·.na walang kung may mahigpit na pangangal- sa palagay namin ay mga bagung- patutunguhan. Inasam"asam ko dito. langan. tao o- ·mga .binata. ay· waring na- ang pagbanggit niya tungkol sa -Ano naman ang inyong gaga Ang aming nayon ay madalas hihiyang makipagkilala sa .. kada- mga napag.aaralan da unibersi- win kung sakali't dumatíng n3 . dalawin ng mga nagsisipamundok lagahan ng nayon, gayong di mai. dad, na noong bago magkadigma ang· mga amerikano'l na gerilya. .Kung sa . aming pu- lihim ang ka-nilang pananabik na ay siya kong pangarap na mara- -Marami kaming gagawin lutong ay may napapansin kaming makaniig ang mga dalagang kai- ting. Ngavon pa'y abala k"mi ÍJ&._ pag• mukhang naiiba, ay sinasapantaha pala'y makapagdudulot sa kanila 1 r naming siya'y isang gerilya. Ang ng kaligayahang inaasam-asam at. Kaming mga taga-n/ayon ay subaybay sa kilos ng mga hapon, bundok ng Banahaw ay kanilang pmapangarap sa kanilang malimit magagaan ang loob lalo na't sa kunl?_ nasaan ang. klnalalagyan nv ginagawang himpilan, na siyang na pag.iisa. · unang malas laman~ ay napagki- mga pintungan, sa~data, at mga kuta ng mga mapagmahal sa ká- Sa mga pangkat na ito ng ge. kilala naming hindi masamang bapor ay ammg i;pinatatala.:'tas layaan at nakikipaglaban upang rilya nakilala ko si Ding. Siya;y tao ang aming kausap. At si kay MacArthur s~ pai:nam~gitan mapamalaging buhay ang mga si- ipinakilala ng aking ama ·na· ba- Ding, sa una kong pagkakita, ay ng radyo. ~agdatmg. mla di to ay · mulaing pinagkamatayan na ng gama't di· namumundok ay· itinu- gayon. Kaya hindi. na kami nag- 1:1asama kam1 sa · kamla. at samamaramt turing na kanilang katulong at pupuan pagkalipas pa ng ilang- s~ma ring papasok bmi ng May. Kung may mga dumarating na isang masugid na kalaban ng mga sandaling pag-uusap. mla. gerilya sa aming nayon ay hindi smgkit. Dala ng kaniyang gulang Nasabi ko sa kaniya na ako'y Sa pagl:abanggit niya sa Maykami nangangamba. Nakababatid at ng mga gawain sa bukid ay nakatapos ng haiskul, bagama't nila ay waring nangulimlim an' sila na kami'y kanilang kapanalig hindi niya kami maiwan; .kaming di naman dapat _ ipagmalaki iyon. kaniyang mukha. at nahahandang tumulong sa ka- mga magkakapatid at si Nanay. ~Aba,--ang· · tugon niya,-ang -Ang iyo bang pamilya 11y n¡inila sa abot ng kaya. Ang kara- Si Ding ay kapitan ng mga ge- makatapos .ng haiskul ay mabuti sa. Maynila ?-ang aking tanong~ mihan pa nga. sa aming mga lala- rilya, bagama't walang tandang na. Kung ang isa'y matalino ay -Oo, mayroon pll akong 1mt ki ay kabilang sa gerilya, ngu. nakalagay sa kaniyang kamisa- maaari pang higit ang kaniyang roon at isang kapatid na dalaga. ni't nagsisitigil sa nayon dahil sa dentrong kaki· na lumang.luma na. nalalaman kaysa nakapag.aral sa Marahil ay kasinggulang mo siya. kanilang mga gawairi. Taga.Maynila siya, ang· kani- unibersidad,-ang. kaniyang dug- Ilan ka na bang taon 'l Kahabag-habag ang anyo ng yang p~gtatapat sa amin nang ka- tong. -Ah-ang kaniyang dugtong,mga gerilyang nagtutungo sa mi'y magkaharap.harap sa liwa.. -Mahirap ba ang mag-aral sa hindi nga pala nagsasabi ng kaamin paminsan-minsan. Madaling nag ng ilawang langis. Siya'y ka- unibersidad?-ang tanong ko. nilang gulang ang ·mga babat,,-, makita na sila'y nahihirapan St\ bilang sa mga nag.aaral -sa uni- -Hindi naman. Nasa sa iyo at siya•y napatawa nani!' ako'y di pamumundok. . Kaipala'y marami hersidad ng Pilipinas na lumahok iyon. Kung magsisikap ka ay ma- nakasagot. sa kanila ang hirati sa maalwang sa labanan sa Bataan at nang si- gaang.magaan, nguni't kung magi. Hindi nagluwat ttg pakikipag6 ILANG-ILANG Sabado, Nobyembre 3, 1945.